با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی قرآن و عهدین ایران
آراء معتزله در مطالعه تطبیقی بین گرایش تفسیری طوسی و طبرسی

محسن قاسم‌پور راوندی؛ سمیه مسعودی‌نیا

دوره 5، شماره 2 ، فروردین 1396، ، صفحه 11-34

https://doi.org/10.30473/quran.2017.3839

چکیده
  شیخ طوسی در تفسیر تبیان به‌مثابه متکلّمی بزرگ و تحت تأثیر اساتید برجسته‌ای مانند شیخ مفید و سید مرتضی وارد مباحث عقلی- کلامی شده است. مباحث کلامی در تفسیر تبیان برجسته است و این موضوع بیانگر جایگاه کلامی و ویژه شیخ طوسی است. از سویی دیگر تأثیر مبانی فکری و گرایش شیخ طوسی در مواجهه با آیات قرآن بر مفسّران بعدی هم چون طبرسی، نکته‌ای ...  بیشتر

اثرپذیری حکمت‌های نهج‌البلاغه از قرآن کریم در انعکاس انواع استعاره‌های هستی‌شناختی

سیده مطهره حسینی؛ عبدالهادی فقهی زاده

دوره 6، شماره 1 ، مهر 1396، ، صفحه 11-28

https://doi.org/10.30473/quran.2017.4706

چکیده
  استعاره یکی از مهم‌ترین صنایع ادبی است که در رویکرد نوین زبان‌شناسی از ارکان اندیشه قلمداد شده است. در این رویکرد استعاره منحصر در زبان و واژگان نیست بلکه بخش عمده‌ای از فرایند اندیشه انسان استعاری است؛ از این رو در همه زبان‌ها به کار رفته است و به هر نوع مفهوم‌سازی از یک حوزه براساس حوزه‌ای دیگر گفته می‌شود. در این جستار این موضوع ...  بیشتر

از هرمنوتیک توحیدی تا پارادایم توحیدی؛ بررسی تطور روش‌شناسی آمنه ودود در فهم قرآن

رقیه بیرامی؛ محمدحسن صانعیپور؛ محمود کریمی بنادکوهی؛ لیلا السادات مروجی

دوره 6، شماره 2 ، فروردین 1397، ، صفحه 11-32

https://doi.org/10.30473/quran.2018.4940

چکیده
  ظهور جریان فمینیسم اسلامی در دهه‌های اخیر و برداشت‌های آنان از آیات زنان در قرآن، توجه بسیاری را به خود جلب نموده است. آمنه ودود برجسته‌ترین چهره این جریان پس از ارائه روش «هرمنوتیک توحیدی» در بازخوانی آیات زنان در قرآن، روشی نوین براساس بهره‌مندی از «پارادایم توحیدی» در کتاب جدیدش اتخاذ نمود. به تبعیت از وی، جریان فمینیسم ...  بیشتر

بازشناسی مفهوم «إذن» در معجزات انبیاء در قرآن با تأکید بر معجزات حضرت عیسی علیه‌السلام

محمدرضا حاجی اسماعیلی؛ فایضه علی عسگری

دوره 7، شماره 1 ، مهر 1397، ، صفحه 11-28

https://doi.org/10.30473/quran.2018.5209

چکیده
  در اسلوب زبانی قرآن هر یک از واژگان در جای خود مفهومی خاص را افاده می‌کنند. واژه «إذن» را می‌توان از این نوع دانست که در بحث معجزات پیامبران و به‌ویژه درباره حضرت عیسی علیه ‌السلام کاربرد آن بارزتر است. پژوهش حاضر واژه «إذن» را در لغت و سپس گستره استعمال آن را در ساختار زبانی قرآن واکاویده و دریافته این واژه را نباید براساس ...  بیشتر

صورت‌بندی مفهوم «محبت» در سنت تفسیر عرفانی با تأکید بر دیدگاه فیض کاشانی

محسن قاسم پور؛ پروین شناسوند

دوره 7، شماره 2 ، فروردین 1398، ، صفحه 11-30

https://doi.org/10.30473/quran.2019.6003

چکیده
  موضوع محبت در ادبیات دینی و عرفانی جایگاه والایی را به خود اختصاص داده است، به‌گونه‌ای که این مقوله افزون بر موقعیت ویژۀ عرفانی‌اش، از ارکان مهم مفاهیم اخلاقی در ادیان ابراهیمی نیز به شمار می‌آید. در تعریف محبت، بین عالمان و اخلاق‌پژوهان اختلاف‌نظر وجود دارد و این اختلاف تا آن حد و اندازه است که برخی تعریف حقیقی آن را اساساً غیرممکن ...  بیشتر

اثرپذیری مارتین لوتر از ریکالدو در رویکرد انتقادی به قرآن کریم

سید رضا مؤدب؛ علی اکبر مومنی

دوره 8، شماره 1 ، مهر 1398، ، صفحه 11-24

https://doi.org/10.30473/quran.2019.6417

چکیده
  هدف این پژوهش بررسی چگونگی تأثیرپذیری مارتین لوتر از ریکالدو دومنته کروچه در رویکرد انتقادی به قرآن کریم است. مارتین لوتر بنیان‌گذار نهضت پروتستان از معدود کسانی است که زمینه تغییر در تاریخ را فراهم نمود، اما او به همان میزان که تأثیرگذار بوده، تأثیرپذیر نیز بوده است. بسیاری از اندیشه‌های لوتر متأثر از اندیشمندان قرون وسطی است. ...  بیشتر

تفسیر
تحلیلی زبان‏شناختی ـ بین‏ الادیانی از گزاره قرآنی «لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا»

احمد پاکتچی؛ محمدحسن شیرزاد؛ محمدحسین شیرزاد

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1401، ، صفحه 25-40

https://doi.org/10.30473/quran.2022.62258.3089

چکیده
  یکی از آیات قرآن کریم که در طول سده‏ های متمادی، موضوع گفتگوهای درازدامن قرار گرفته، آیه شریفه بقره/104 است که به گفته مفسران، مسلمانان را از به‏ کارگیری تعبیر «راعِنا» بازداشته و ملزم به جایگزینی آن با تعبیر «انْظُرْنا» کرده است. به رغم آنکه عالمان تفسیر در خصوص معنای «راعنا» و دلایل نهی از گفتن آن، بالغ بر هفت نظرگاه ...  بیشتر

نقد نظریه عرفی بودن زبان قرآن با تاکید بر دیدگاه خاص علامه طباطبایی

معصومه سالاری راد

دوره 10، شماره 1 ، اسفند 1400، ، صفحه 27-42

https://doi.org/QURAN-2110-3037(R1)

چکیده
  یکی از رویکردهای رایج در حوزه زبان دین، نظریه عرفی بودن زبان قرآن است. این نظریه دارای پیشینة طولانی است. بر اساس این نظریّه، خداوند در ارائة مقاصد خویش، از ساختار زبان متعارف و مرسوم قوم استفاده کرده است و به این طریق مقصود خود را بیان نموده است. مطالعه و نقد نظریه عرفی بودن زبان قرآن و بیان نظریه خاص از دیدگاه علامه طباطبایی از اهداف ...  بیشتر

مخاطبان قرآن در گذر زمان

امید داغر؛ محمد هادی امین ناجی

دوره 9، شماره 1 ، مهر 1399، ، صفحه 33-51

https://doi.org/10.30473/quran.2021.44387.2475

چکیده
  عنوان: «مخاطبان قرآن در گذر زمان»چکیده شواهد درون متنی از قرآن کریم و سایر ادله از روایات دلالت بر آن دارد که قرآن معجزه‌ی جاوید آخرین پیامبر الهی است. یکی از اسرار جاودانگی این کتاب، عام بودن خطاب‌های آن است. واقع نمایی زبان قرآن ایجاب می‌کند با در نظر گرفتن تفاوت‌های فردی، همه‌ی مردم-«الناس»- را به گونه‌ای عام مورد خطاب ...  بیشتر

معناشناسی واژه «احسان» در قرآن

وحیده فخار نوغانی

دوره 3، شماره 1 ، مهر 1393، ، صفحه 21-32

چکیده
  واژه «احسان» یکی از کلمات بنیادین قرآن است که در ساخت دستگاه فکری و جهان بینی قرآنی نقش مهمی را ایفا می‌کند. این واژه در ادبیات قرآنی به دلیل ارتباط معنایی با سایر مفاهیم بنیادین قرآن مثل تقوا و ایمان، شامل حوزه معنایی گسترده‌ای است. گستردگی شبکه معنایی این واژه در فرهنگ قرآنی به دلیل چرخش اساسی معیار حسن از سلایق شخصی به معیار ...  بیشتر

ایمان زایی عقل در قرآن کریم، تحلیلی معناشناختی

سید محمدعلی علوی

دوره 2، شماره 2 ، فروردین 1393، ، صفحه 22-43

چکیده
  میان دو نظرگاه پیوند یا گسست ایمان و عقل هرچند بسیاری از متفکران غربی جانب گسست بلکه تضاد آن دو را گرفته اند امّا دیدگاه مبتنی بر معارف قرآن و عترت (ع) سازگاری آن دو بلکه پیوند گسست ناپذیرشان را تأکید می نماید. در این نظرگاه ایمان ریشه در خردورزی انسان داشته و بر دوش عقل پویایی و تکامل می یابد. در این باب، تحلیل معنا شناختی این پیوند و ...  بیشتر

بازیابی ابعاد تفسیر کلامی آیه‏ «إِنِّى‏ جاعِلٌ‏‏ِ فِى‏الْأرْضِ خَلِیفَةً»

محمود کریمی؛ محمد حسن رستمی؛ محسن دیمه کار گراب

دوره 1، شماره 1 ، مهر 1391، ، صفحه 23-40

چکیده
  هر چند به نظر می‌رسد آیه «إِنِّى ‏جاعِلٌ ‏‏ِفِى‏ الْأرْضِ ‏ِخَلِیفَةً» در سورة بقره تنها طلیعه و مقدمه داستان‏ خلقت‏‏‏‏‏‏‏‏ِ حضرت‏‏‏ ‏آدمعلیه‌السلام است، لکن این آیه مشتمل بر نکات ‏‏‏‏‏‏‏‏تفسیری ـ ‏کلامى ‏ارزشمندی است که برخی از آنها از دیرباز به اجمال و پراکنده در آثار علمى ...  بیشتر

ارزیابی نظریه زبان‌شناختی نصر حامد ابوزید درباره قرآن

محمدباقر عامری‌نیا؛ عباسعلی فراهتی

دوره 3، شماره 2 ، فروردین 1394، ، صفحه 23-42

چکیده
  غیروحیانی بودن الفاظ قرآن کریم نظریه‌ای است که برخی روشنفکران معاصر و در رأس آنها، نصر حامد ابوزید، بدان پرداخته‌اند. نظریه حامد ابوزید در این باره با استناد به آیات 193 و 194 سوره شعراء، مساله تعدد قرائات، حدیث نزول قرآن بر هفت حرف، داستان عبدالله ابن ابی‌سرح و نظریه کلام نفسی ساخته و پرداخته شده ‌است. در مطالعه پیش رو ضمن اشاره به ...  بیشتر

از کرامت جاهلی تا کرامت قرآنی؛نشانه‌شناسی فرآیندهای گفتمانی «کرامت» در قرآن با تکیه بر الگوی تنشی

سید حسن سادات مصطفوی؛ حمیدرضا شعیری؛ هادی رهنما

دوره 1، شماره 2 ، فروردین 1392، ، صفحه 24-42

چکیده
  الگوی تنشی (tensive) که متعلّق به گستره نشانه‌شناسی پساگریماسی محسوب می‌شود، به سوی «فرآیند تولید و دریافت معنا» جهت یافته است. الگوی تنشی، دو بُعد بنیادین ادراک را به مثابه ابعاد و ظرفیّت‌های معناسازی در نظر می‌گیرد: بعد فشاره‌ای (درونی، احساسی) و بعد گستره‌ای (بیرونی، شناختی)، به مثابه ظرفیت‌های پیشامعنایی، به ترتیب معرِّف ...  بیشتر

تحلیل عناصر نقشمند در انسجام‌بخشی به ساختار آوایی متن قرآنی (بررسی موردی سوره‌های قمر، رحمن و واقعه)

احمد پاشازانوس؛ علیرضا نظری؛ مریم فولادی

دوره 4، شماره 1 ، مهر 1394، ، صفحه 25-42

چکیده
  پیوند زبان‌شناسی با تحلیل و بررسی متون به‌ویژه متن ادبی بسیار عمیق و به‌هم‌تنیده است. در این بین، زبان-شناسی متن و عوامل متنی از‌‌جمله انسجام، از اهمیت بالاتری برخوردار است. بحث انسجام به معنای اصطلاحی آن نخستین بار توسط هالیدی و حسن مطرح گردید، به‌طورکلی در سه سطح واژگانی، دستوری و آوایی قابل بررسی است؛ ولی به‌سبب گستردگی این ...  بیشتر

بررسی تطبیقی رابطه مشیت و اراده الهی در تفسیر کبیر و المیزان

محمدتقی رفعت‌نژاد؛ رحمت‌الله عبدالله‌زاده؛ عباس حاجیها؛ جواد پاک

دوره 4، شماره 2 ، فروردین 1395، ، صفحه 25-48

https://doi.org/10.30473/quran.2016.3055

چکیده
  وجود آیات به‌ظاهر متفاوت در قرآن کریم پیرامون مسأله هدایت و ضلالت، و آیاتی که بیانگر عمومیت مشیت و اراده الهی و حاکمیت آن بر نظام آفرینش می‌باشد، آن را به یک دل‌مشغولی فکری و دینی میان متکلمان، و مفسران اسلامی تبدیل نموده و موجب پیدایش آرای متفاوتی در این خصوص شده است و این امر در تفاسیری که با صبغه کلامی به نگارش در آمده‌اند از نمود ...  بیشتر

اصول اخلاق تفسیر قرآن کریم؛ ملاحظات، مقدمات، چالش‌ها و پیشنهادها

احد فرامرز قراملکی؛ سید هدایت جلیلی؛ هاجرخاتون قدمی جویباری

دوره 8، شماره 1 ، مهر 1398، ، صفحه 25-44

https://doi.org/10.30473/quran.2019.6418

چکیده
  تفسیر قرآن به‌منزله کنش اختیاری مفسران، افزون بر بایسته‌های هرمنوتیکی و روش‌شناختی، مشمول بایسته‌های اخلاقی است. این بایسته‌ها مفسر را در دوراهی‌های انتخاب، یاری می‌کنند. التزام به اخلاق تفسیر منوط به وجود اصول اخلاقی برای تفسیر، آگاهی نسبت به آنها و نیز اراده معطوف به کاربست آنهاست. اصول اخلاقی تفسیر نیز به‌ نوبۀ خود باید مستدل ...  بیشتر

رهیافت روش شناسانه شهید صدر در موضوع نظریه قرآنی

محسن قاسم پور؛ مریم نظربیگی

دوره 2، شماره 1 ، مهر 1392، ، صفحه 27-44

چکیده
  شهید صدر تفسیر را به دو نوع ترتیبی و موضوعی تقسیم می­کند. در دیدگاه او با استناد به تفسیر موضوعی می­توان به نظریات قرآنی در خصوص مسائل مهم زندگی دست یافت . شهید صدر دارای آثار تفسیری مختلفی به شیوه موضوعی است. در دیدگاه شهید صدر، قرآن کریم درباره تاریخ و سنت­های حاکم بر آن دارای نظریه است. اصالت علمی و مبتنی بودن نظریه قرآن بر اصول ...  بیشتر

بررسی نظم در سوره‌های قرآن: کوششی در جهت کشف نظم در سوره یاسین

احمد زارع زردینی

دوره 5، شماره 1 ، مهر 1395، ، صفحه 29-46

https://doi.org/10.30473/quran.2016.3414

چکیده
  نظم (سازمان‌دهی/ترتیب/چینش) آیات در قرآن کریم با رویکردها، مدل‌ها و روش‌های گوناگون بررسی‌شده است. در این بررسی‌ها نظم، بیشتر به چینش الفاظ در یک آیه توجه دارد و برای پاسخ به این پرسش است که چرا این چینش واژگان در آیه، بهترین چینش است و طبیعتی اعجازگون دارد. هم‌چنین  گاه به چرایی چینش یک آیه پس از آیه‌ای دیگر، پرداخته‌شده است. ...  بیشتر

الگوی مابعدالطبیعی ‌سازی در تطور تاریخی دیدگاه مفسران در تفسیر «الله نور السموات و الارض»

احد فرامرز قراملکی؛ فاطمه سادات کتابچی

دوره 6، شماره 1 ، مهر 1396، ، صفحه 29-50

https://doi.org/10.30473/quran.2017.4708

چکیده
  اطلاق نور بر خدا در آیه 35 سوره نور مسأله ناسازگاری آن با تنزیه الهی را به میان آورده است. مسأله این تحقیق بررسی تاریخی دیدگاه مفسران جهت کشف الگویِ تطور دیدگاه‌ها و مبانی آنها است. مفسران تا قرن 5 مسأله ناسازگاری را با تفسیرهای مجازانگارانه و استعاره‌نگر حل کرده‌اند. تلاش برای تفسیر حقیقیت‌انگارانه اطلاق نور بر خدا از قرن پنجم با ...  بیشتر

گفتمان‌کاوی انتقادی سوره شمس بر اساس الگوی فرکلاف

ابراهیم فلاح؛ سجاد شفیع پور

دوره 7، شماره 1 ، مهر 1397، ، صفحه 29-42

https://doi.org/10.30473/quran.2018.5210

چکیده
  اگر تحلیل گفتمان به‌مثابه یک روش کیفی در تحقیق در نظر گرفته شود آنگاه با بررسی دیدگاه یا نگرش غالب بر متون در گردش در جامعه و اینکه چه دیدگاهی با کدام زیربنای فکری، یک متن مشخص را تولید کرده می‏توان از این طریق حوزه‏های معنایی در گردش در جامعه که به‌دنبال تغییر یا سلطه شکل‏گیری ذهنیت اجتماعی است را آشکار نمود. در این زمینه مدل ...  بیشتر

اعجاز تأثیری جلوه‌ای از قدرت نرم قرآن

سید محمود محقق مطلق؛ محمدحسن صانعی پور؛ شهاب الدین ذوفقاری؛ محمدرضا ضمیری

دوره 7، شماره 2 ، فروردین 1398، ، صفحه 31-44

https://doi.org/10.30473/quran.2019.5991

چکیده
  از جمله نظریه‌های جدید در حوزۀ اندیشه‌های معاصر نظریۀ «قدرت نرم» است. «قدرت نرم» که نخستین بار توسط «جوزف نای» مطرح شد به معنی «توانایی به دست آوردن خواسته‌ها از طریق مجذوب کردن به‌جای اجبار و امتیاز و توانایی به‌دست‌آوردن خواسته‌ها از طریق مجذوب کردن به‌جای اجبار و امتیاز و توانایی شکل‌دهی به ترجیحات دیگران» ...  بیشتر

خوانشی نو از آیات اذن قتال «أذن للذین یقاتلون...» با تکیه بر نزول مکی سوره حج

امیر احمدنژاد؛ زهرا کلباسی

دوره 6، شماره 2 ، فروردین 1397، ، صفحه 33-52

چکیده
  براساس روایات ترتیب نزول تاریخ‌گذاری سوره حج به سال پنجم هجری خواهد رسید. لیکن بسیاری از مفسران برخلاف روایات مذکور، به‌سبب وجود آیات اذن قتال در این سوره، قائل به نزول آن در سال اول هجری شده‌اند. در عین حال سیاق مکی سوره حج موجب شده تا اغلب مفسران این سوره را آمیزه‌ای از آیات مکی و مدنی، بدون تعیین زمان دقیق نزول بدانند. مستندات مفسران ...  بیشتر

بازخوانی مفهوم «شک» در قرآن کریم

عباس اسمعیلی‌زاده؛ مرتضی سلمان‌نژاد

دوره 5، شماره 2 ، فروردین 1396، ، صفحه 35-60

https://doi.org/10.30473/quran.2017.3840

چکیده
  در قرآن کریم، ماده «شک» 15 بار به کار رفته است. این واژه در 6 مورد با صفت «مریب» آمده است. اشتراک لفظی این واژه در کاربرد قرآنی «شک» و استعمال زبان فارسی «شک»، زمینه لغزندگی‌ها در فهم معنای این کلمه در قرآن کریم شده است. به دلیل تعلق زمانی کاربرد قرآنی، تلقی اصطلاحی از واژه «شک» (به‌مثابه اصطلاحی شکل‌یافته ...  بیشتر

تفسیر
تحلیل انتقادی نظریه‌ «وحدت موضوعی» در الأساس فی التفسیر

سید روح اله دهقان باغی؛ کرم سیاوشی

دوره 10، شماره 2 ، شهریور 1401، ، صفحه 41-58

https://doi.org/10.30473/quran.2022.62183.3087

چکیده
  بحث از تناسب میان آیات قرآن از دیرباز در بین قرآن پژوهان و مفسران مطرح بوده و آثار متعددی نیز در این راستا عرضه شده است. دیدگاه وحدت موضوعی سعید حوّی در الأساس فی التفسیر در بیان ارتباط و تناسب آیات قرآن، شایسته‌ ارزیابی و نقد است. دو رکن اساسی نظریه وحدت موضوعی وی، یکی توقیفی بودن ترتیب و چینش کنونی سوره‌ها در مصحف و دیگری اعتماد به ...  بیشتر