با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی قرآن و عهدین ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه پیام نور

2 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث پیام نور آران و بیدگل

چکیده

قرآن کریم دارای آیات تاریخی فراوانی است که، توجه به تاریخ عصر جاهلی و شناخت شرایط عصر نزول و حوادث صدر اسلام در فهم و تفسیر بسیاری از آیات آن از ضرورت و اهمیت فراوانی برخوردار است. در واقع، آگاهی از تاریخ که قرآن به گونه‌ای اشاره وار از آن یاد کرده، موجب روشنی مفاهیم آیات مربوط به این نوع می‌گردد؛ شناخت آداب و رسوم مختلف عصر جاهلی مانند آداب و رسوم عبادی و مناسک حج، آداب و رسوم اجتماعی و خانوادگی و آداب و رسوم اقتصادی و تجاری در فهم و تفسیر آیات مرتبط با آن نقش دارد. آن سان که آگاهی از تاریخ عصر نزول نیز نقش مهمی در حل تناقض ظاهری آیات، رفع ابهام از چهره آیات، شناخت آیات مکی و مد نی و ترتیب نزول، و شناخت احکام ثابت و متغیر و ناسخ و منسوخ دارد. به گو نه‌ای که در بسیاری از موارد، بدون اطلاع از تاریخ، فهم و تفسیر آیات، ناممکن می‌گردد یا مفاد آنها در هاله‌ای از ابهام باقی می‌ماند. 

کلیدواژه‌ها

ابن حبیب، محمد (بی‌تا). کتاب المحبر، بیروت: دار الآفاق الجدیده.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (1419). تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414).  لسان العرب، بیروت: دار صادر.
ابن هشام، عبدالملک (1975). السیرة النبویة، به کوشش طه عبدالرئوف سعد، بیروت.
بلاغی، محمدجواد (1420). آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم: بنیاد بعثت.
بنت الشاطی، عایشه (1404). الاعجاز البیانی للقرآن، قاهرة: دار المعارف.
جوهری، اسماعیل بن حماد (بی‌تا). الصحاح تاج اللغوی و صحاح العربیة، بیروت: دارالعلم للملایین.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دار العلم.
زرقانی، محمد عبدالعظیم (بی‌تا). مناهل العرفان فی علوم القرآن، بی‌جا: دار احیاء التراث العربی.
زرکشی، محمد بن عبدلله (1410). البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دارالمعرفة.
زمخشری، محمود (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
سالم، عبدالعزیز (1380). تاریخ عرب قبل از اسلام، ترجمه باقر صدری‌نیا، تهران: شرکت
انتشارات علمی.
سجستانی، عبدالله بن ابی داود (1405). المصاحف، بیروت: دارالکتب العلمیة.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر (1421). الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالکتاب العربی.
شاطبی، ابراهیم بن موسی (1420). الموافقات فی اصول الشریعة، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1376). مفاتیح الاسرار ومصابیح الابرار، تهران: نشر میراث مکتوب.
صفار، محمد بن حسن  (1404). بصائر الدرجات، قم: منشورات مکتبه آیۀ الله المرعشی.
طباطبایی، محمدحسین (بی‌تا). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
طبرسی، فضل بن حسن (بی‌تا). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الکتب الحیاة.
طبری، محمد بن جریر (1408). تاریخ الامم و الملوک، بیروت: دار الکتب العلمیة.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عاملی، جعفر مرتضی (1410). حقائق هامة حول القرآن الکریم، قم: جماعة المدرسین.
علی، جواد (1968). المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت: بی‌نا.
فارسی، جلال الدین (1361). پیامبری و انقلاب، قم: امید.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420). مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فروخ، عمر (1984). تاریخ الجاهلیة، بیروت: دار العلم للملایین.
فوزی، ابراهیم (1983). احکام الاسری فی الجاهلیة و الاسلام، بیروت: دار الکلمی للنشر.
فیض کاشانی، ملامحسن (1402). الصافی فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
فیومی، احمد بن محمد (1405). المصباح المنیر، قم: دار الهجرة.
مجلسی، محمد باقر (1403). بحارالانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الاطهار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
مسعودی، علی بن الحسین (بی‌تا). التنبیة و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قم: مؤسسة نشر المنابع الثقافیة الاسلامیة.
معرفت، محمد هادی (1415ق). التمهید فی علوم القرآن. قم: موسسه النشر الاسلامی.
مفید، محمد بن محمد (1413الف). الأمالی، به کوشش علی اکبر غفاری وحسین استاد ولی، قم: کنگره شیخ مفید.
مفید، محمد بن محمد (1413ب). الفصول المختارة، قم: کنگره شیخ مفید.
نوری، یحیی (1360). جاهلیت در اسلام، تهران: مرکز انتشارات بنیاد علمی اسلامی.
واحدی، علی بن احمد (1411). اسباب النزول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب (بی‌تا)، تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.