دانشگاه پیام نور
پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن
2322-3804
2538-614X
6
1
2017
09
23
اثرپذیری حکمتهای نهجالبلاغه از قرآن کریم در انعکاس انواع استعارههای هستیشناختی
11
28
FA
سیده مطهره
حسینی
دانشجوی دکتری قرآن و حدیث دانشگاه قم
seiedeh.hoseini@gmail.com
عبدالهادی
فقهی زاده
استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
faghhizad@uj.ac.ir
10.30473/quran.2017.4706
استعاره یکی از مهمترین صنایع ادبی است که در رویکرد نوین زبانشناسی از ارکان اندیشه قلمداد شده است. در این رویکرد استعاره منحصر در زبان و واژگان نیست بلکه بخش عمدهای از فرایند اندیشه انسان استعاری است؛ از این رو در همه زبانها به کار رفته است و به هر نوع مفهومسازی از یک حوزه براساس حوزهای دیگر گفته میشود. در این جستار این موضوع در زبان قرآن و کلام امیرالمؤمنین علیهالسلام مورد بررسی قرار گرفته است. گونههای استعارههای مفهومی در رویکرد جدید (وجودی، جهتی و ساختاری) بهوفور در قرآن به کار رفته است در این نوشتار فقط به استعاره وجودی پرداخته شده است. استعارههای وجودی یا هستیشناختی براساس تجربههای ما از اشیاء و اشخاص شکل گرفته و به سه نوع استعاره پدیدهای یا مادی، استعاره ظرف و استعاره شخصیتبخشی تقسیم میشود. برای یافتن اهداف استعاره در آیات قرآن از آراء مفسران بهره گرفته شده است. بررسی استعارههای به کاررفته در کلام حضرت علی علیهالسلام نشان میدهد که این استعارهها برگرفته از استعارههای مفهومی قرآن یا تجلی آن و در بسیاری از موارد تبیین مفاهیم قرآنی است و بیانگر این مطلب است که آن حضرت بالاترین درک از قرآن را داشته و اندیشه و بنیادهای فکری خویش را از قرآن اخذ نموده و گستره استعاره در کلام حضرت، پرتو هدایت قرآنی و بازتاب جهانبینی و فرهنگ قرآن است.
آیات قرآن,حکمتهای نهجالبلاغه,استعاره مفهومی,استعارههای هستیشناختی,استعاره زبانی
https://quran.journals.pnu.ac.ir/article_4706.html
https://quran.journals.pnu.ac.ir/article_4706_9e3de2c313e04718681b257026a05615.pdf
دانشگاه پیام نور
پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن
2322-3804
2538-614X
6
1
2017
09
23
الگوی مابعدالطبیعی سازی در تطور تاریخی دیدگاه مفسران در تفسیر «الله نور السموات و الارض»
29
50
FA
احد
فرامرز قراملکی
استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران
ghmaleki@ut.ac.ir
فاطمه سادات
کتابچی
فارغ التحصیل کارشناسی ارشد دانشگاه تهران
fateme_ketabchi@ut.ac.ir
10.30473/quran.2017.4708
اطلاق نور بر خدا در آیه 35 سوره نور مسأله ناسازگاری آن با تنزیه الهی را به میان آورده است. مسأله این تحقیق بررسی تاریخی دیدگاه مفسران جهت کشف الگویِ تطور دیدگاهها و مبانی آنها است. مفسران تا قرن 5 مسأله ناسازگاری را با تفسیرهای مجازانگارانه و استعارهنگر حل کردهاند. تلاش برای تفسیر حقیقیتانگارانه اطلاق نور بر خدا از قرن پنجم با آراء کسانی مانند ثعلبی و عبدالقاهر جرجانی آغاز میشود. این تلاش به دست مفسران عرفانی و فلسفی مشرب چون غزالی، میبدی، سهرودی، ابن عربی و ملاصدرا مبانی هستیشناختی مییابد. مدل رایج در تفسیر حقیقتانگارانه، مابعدالطبیعی سازی مفهوم نور است. در این فرآیند، با تحلیل مفهوم عرفی نور به دو بخش هسته -معنای حقیقی- و پوسته – معنای ظاهری- مفهوم آشکار بودن و آشکار کردن غیر، بهعنوان مفهوم اصلی و هستهای نور دانسته میشود. بر این اساس دایره شمول مفهوم حسی گستردهتر میگردد و شامل دیگر مصادیق اعم از حسی و غیر حسی میشود. در گام بعد، حقیقت نور دارای مراتب لحاظ میگردد و خدای متعال بهعنوان بالاترین مرتبه نور مطرح میشود که دیگر مراتب در نسبت با او مجازی بیش نیستند. در این پژوهش با مطالعه تاریخی تفسیر صدر آیه نور میتوان به مراحل تکامل فرآیند مابعدالطبیعی سازی مفهوم نور دست یافت.
نور,حقیقت,مجاز,مابعدالطبیعی سازی
https://quran.journals.pnu.ac.ir/article_4708.html
https://quran.journals.pnu.ac.ir/article_4708_929255a43273ff9d282d808d141c14e5.pdf
دانشگاه پیام نور
پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن
2322-3804
2538-614X
6
1
2017
09
23
بازتفسیر «الحمد لله رب العالمین» بر پایۀ روابط بینامتنی قرآن و عهدین
51
76
FA
حامد
خانی (فرهنگ مهروش)
دانشیار گروه الهیات، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران
mehrvash@hotmail.com
10.30473/quran.2017.4709
دومین آیۀ قرآن کریم - الحمدُ للهِ رَبِّ العالَمین - از آیاتی است که مسلمانانِ عصر حاضر کمتر در معنایش تردید میکنند. معمولاً احساس میشود که از همان دوران پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوالهوسلم بر همین معنایی حمل میشده است که در اغلب تفاسیر و ترجمههای معاصران میتوان دید: «ستایش مخصوص خدایی است که پروردگار جهانیان است». میخواهیم در این مطالعه با مرور روند شکلگیری چنین فهمی از آیه، سبب تفسیر اجزاء مختلفش را در قالب کنونی بازشناسیم و احتمال ترجمه و تفسیر آن به دیگر اَشکال را بیازماییم. سپس بکوشیم براساس آن تفاسیر، عبارات مشابه محتمل را در آثار دینی پیش از اسلام بیابیم. بناست نشان دهیم که این عبارت عیناً در عهد جدید ذکر شده است و چهبسا بتوان ردّی از آن در ادبیات مکتوب یا شفاهی قوم یهود نیز بازجست؛ همچنان که از گذشتههای دور، دانشورانی مسلمان به وجود چنین روابط بینامتنی میان سورۀ حمد و ادبیات کتاب مقدس اشاراتی گذرا کردهاند. به نظر میرسد که میتوان با تکیه بر این روابط بینامتنی در معنای آیه بازاندیشی کرد یا دستکم به تفسیر دقیقتری از آن راه جست.
مفهوم حمد,آیۀ حمد,مفهوم عالَمین,الله,رحمان,تنزیل,نظریۀ توحید اصیل,اسماء الله,تبارشناسی حمد,نامه اول پولس به تیموتائوس 1: 17,انجیل توبیا 8: 5
https://quran.journals.pnu.ac.ir/article_4709.html
https://quran.journals.pnu.ac.ir/article_4709_6bd7d9f82890bdcc95e61431ca97c9ec.pdf
دانشگاه پیام نور
پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن
2322-3804
2538-614X
6
1
2017
09
23
بررسی و نقد نظریه «رؤیت الهی» در تفسیر سورآبادی
77
90
FA
محمود
واعظی
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران
mvaezi@ut.ac.ir
علی
حسننیا
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شاهد
a.hasannia@shahed.ac.ir
محمود
صیدی
استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه شاهد
m.saidiy@yahoo.com
10.30473/quran.2017.4710
یکی از مباحث قرآنی- کلامی که بحثهای بسیاری در مورد آن شده، مسأله رؤیتپذیری یا رؤیتناپذیری خداوند است. متفکران اسلامی در این مورد به دو دسته کلی تقسیم شدند. اشاعره با استدلالهای گوناگونی رؤیت خداوند را اثبات مینمودند و درمقابل معتزله بهطورکلی چنین امری را محال دانستند. سورآبادی یکی از متفکرانی است که بحثهای زیادی در اثبات رؤیت خداوند با توجه به مبانی کلام اشاعره مطرح نموده است. استدلالهای او در اثبات این دیدگاه به سه بخش کلی؛ قرآنی، حدیثی و عقلی تقسیم میشود. با توجه به اینکه برخی از آیات قرآنی و احادیث رؤیت خداوند را انکار و ابطال میکنند و از جهت دیگر طبق براهین عقلی چنین امری مستلزم مادی و جسمانی بودن خداوند است، دلایل سورآبادی با چالشهای جدی مواجه میشوند و اعتبار آنها مورد خدشه واقع میشود.
رؤیت,خداوند,سورآبادی,قرآن,حدیث
https://quran.journals.pnu.ac.ir/article_4710.html
https://quran.journals.pnu.ac.ir/article_4710_fb4bef68eb8715db682c8f42aa677756.pdf
دانشگاه پیام نور
پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن
2322-3804
2538-614X
6
1
2017
09
23
تحلیل انسجام واژگانی در سوره عنکبوت
91
110
FA
عباس
اقبالی
دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان
aghbaly@kashanu.ac.ir
روحالله
صیادینژاد
دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان
saiiadi57@gmail.com
محمد حسین
فاضلی
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان
mohammadh.fazeli48@gmail.com
10.30473/quran.2017.4711
از جمله موضوعات مهم زبانشناسی نقشگرای هالیدی و رقیه حسن، انسجام و به هم پیوستگی متن است. هراندازه انسجام آوایی، واژگانی، دستوری و معنایی میان یک متن و عناصر آن بیشتر باشد؛ آن متن ماندگارتر خواهد بود. از این رو میتوان گفت یکی از دلایل ماندگاری قرآن مجید همین انسجامی است که میان عناصر آن برقرار است و مایه برخی از پژوهشهای ادبی ـ قرآنی گشته است. در این جستار با روش توصیفی– تحلیلی، «انسجام واژگانی» در سوره «عنکبوت» واکاوی شده است. از دستاوردهای این پژوهش آن است که در قرآن کریم انواع انسجامها چشمنواز است؛ از جمله انسجام واژگانی که در بافت زبانی به نحوی نمود مشترک دارند با پراکندگی خود در سطح متن باعث انسجامبخشی به پیکره متن شدهاند و معلوم شده تکرار واژه «الله» به صورتهای لفظی و معنایی، جزئی و کلی 64 درصد از انسجام واژگانی در سوره عنکبوت را به خود اختصاص داده است. همچنین در این سوره متناسب با بافت و سیاق سخن، الفاظ «کفر» و «ایمان» و زیرمجموعه آنها، بیشتر از واژههای دیگر تکرار میشوند و همین تکرار مایه انسجام گشته و به خواننده کمک میکند تا راحتتر با متن ارتباط پیدا کند و معنی آن را درک کند. واژگان متضاد بهمثابه عناصر دیگر انسجام واژگانی در این سوره پربسامدند تضاد اسمها با 23 مورد و تضاد فعلها با 7 مورد، خواننده را از حالت انفعالی خارج و به درک و ارتباط بین آیات و واژهها رهنمود میسازد.
سوره عنکبوت,بافت موقعیتی,انسجام واژگانی,تکرار
https://quran.journals.pnu.ac.ir/article_4711.html
https://quran.journals.pnu.ac.ir/article_4711_8daa6272c2fd58bbe9d71e8ad23a7d82.pdf
دانشگاه پیام نور
پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن
2322-3804
2538-614X
6
1
2017
09
23
ضرورت استنباط «سبک زندگی» از قرآن
111
128
FA
سیدرضا
مودب
استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم
moadab_113@yahoo.com
ابراهیم
رضایی آدریانی
عضو هیأت علمی جامعة المصطفی واحد اصفهان
erezaei@ymail.com
10.30473/quran.2017.4712
«سبک زندگی» از موضوعات حیاتی و مهم اجتماعات بشری است و ابعاد مختلف زندگی بشر را پوشش میدهد. از دیگر سوی، هدف قرآن کریم هدایت بشر است و یکی از کلیدیترین مؤلفههای هدایت، «سبک زندگی» است. جامعیت و جاودانگی قرآن اقتضا میکند آنچه بشر در مسیر رشد و کمال خود به آن نیاز دارد را بیان کرده باشد و چنین نیز هست. در قرآن کریم این قابلیت وجود دارد که برای زندگی تمامی انسانها با سلیقهها و شرایط گوناگون برنامهای جامع ارائه کند و سعادت دنیا و آخرت آنها را تأمین کند. روشن است که در زمان ما بیش از هر زمان دیگری، بشریت تشنه چنین برنامهای است. اینجاست که ضرورت «استنباط سبک زندگی از قرآن» آشکار میگردد که هدف از نگارش این مقاله، تأکید بر این مقوله و اثبات آن است. از این رو پس از بیان کلیات و مفهومشناسی، با تمسک به دلایل عقلی و نقلی، این ضرورت به اثبات رسیده و در ادامه، آثار استنباط سبک زندگی از قرآن و ویژگیهای تشریعات قرآنی تشریح شده است. در پایان نیز نمونههایی از آموزههای قرآنی در حوزه سبک زندگی، ارائه شده تا جنبه کاربردی این بحث روشنتر گردد. نتیجه این مقاله آن است که قرآن کریم پاسخگوی تمامی نیازهای بشر در حوزه سبک زندگی در هر زمان و مکان است و استخراج روشمند این ظرفیت عظیم از قرآن، برای قرآنپژوهان و فرهیختگان یک ضرورت به حساب میآید.
استنباط,سبک زندگی,قرآن,شیوه زندگی کردن,اضطرار به وحی
https://quran.journals.pnu.ac.ir/article_4712.html
https://quran.journals.pnu.ac.ir/article_4712_dfca7d4171054f8bf083be40a3ddeba0.pdf
دانشگاه پیام نور
پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن
2322-3804
2538-614X
6
1
2017
09
23
واکاوی رابطه مشیت الهی و اراده انسان در تفسیر آیات 23 و 24 سوره کهف
129
146
FA
مهدی
اکبرنژاد
دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه ایلام
m_akbarnezhaad@yahoo.com
فرح
توحیدی
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه ایلام
farah.touhidi@yahoo.com
10.30473/quran.2017.4713
کیفیت ارتباط اراده انسان با مشیت الهی از مسائل پیچیدهای است که همواره ذهن بشر را به خود مشغول داشته است. آیات بسیاری از قرآن کریم بر حاکمیت اراده خداوند بر عالم- حتی بر اعمال اختیاری انسان- تأکید نموده است. این آیات گروهی از مفسران را به این باور رسانیده که انسان در اعمال - و حتی در کفر و ایمان- خود نقشی نداشته و ارادۀ وی مقهور اراده خداوند است. در مقابل گروهی دیگر از مفسران از اختیار انسان جانبداری نمودهاند. در این میان سؤالی مهم بیپاسخ رها گشته و آن، چرایی تأکید قرآن کریم بر حاکمیت مشیت الهی در سراسر جهان میباشد. پژوهش حاضر- در جست و جوی پاسخی برای این سؤال- میکوشد با سنجش آراء تفسیری درباره آیات ﴿وَ لا تَقُولَنَ لِشَیْءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَدا * إِلاَّ أَن یَشاءَ اللَهُ﴾ از منظری متفاوت به این آیات نگریسته، پاسخ را بیابد. در این راستا نگارنده پس از بحث مفهومشناسی، نخست تفسیری را که - با نادیده گرفتن اراده انسان- بر تسلط اراده خداوند در جهان پای فشرده، مورد واکاوی قرار میدهد؛ سپس به مداقه در تفاسیری میپردازد که آیات را در تضاد با اراده انسان ندیدهاند؛ و در پایان به نتیجهگیری پرداخته، تبیین مینماید که باور به مفهوم این آیات با تقویت ارادۀ انسان وی را به انجام اعمال نیک راغبتر میسازد.
آیات 23 و 24 سوره مبارکه کهف,مشیت الهی,جبر,اختیار,انسان
https://quran.journals.pnu.ac.ir/article_4713.html
https://quran.journals.pnu.ac.ir/article_4713_c1ff58a6c342b26ed93fd589a6ce687f.pdf