با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی قرآن و عهدین ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

گونه‌ای از خطاب قرآن، خطاب با قل است که 332 بار آمده است. چنین خطابی ساختار شش‌بخشی دارد و از حیث پیام قل، فراپیام و مخاطب آن گوناگون است. کاربرد قل در آیات مکی بیش از آیات مدنی است. تناسب بین پیام و مخاطب آن و رصد کردن فراپیام و نیز جستجو از سرّ کاربرد قرآنی قل مسایل تحقیق حاضر است. خطاب قل، بر حسب مخاطب آن پیام، مضمون‌های گوناگونی از مسایل فقهی و اخلاقی مؤمنان تا پاسخ به اشکال‌ها و خرده‌گیری‌های یهود، کافران، مشرکان و منافقان دارد. خطاب با قل فضای گفتگوی نزدیک خدا و انسان را ترسیم می‌کند. ترویج فضای گفتگوی نزدیک بر اصول اخلاقی و مبانی کلامی استوار است. مهمترین مبنای کلامی آن، نظریه اسلامی اوصاف باری‌تعالی بویِژه سه صفت سمیع، بصیر و مکلّم بودن را است. این سه صفت را می‌توان در تعبیر جامع خدای گفتگو جمع کرد. این دیدگاه، فرضیه‌های دیگر، چون خطاب تشریف و تاکید رد انگاره بشری بودن قرآن نیز فرا می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

جوادی آملی، عبدالله (1393) تسنیم تفسیر قرآن کریم، قم: اسراء.
ژیلسون، اتین (1374). خدا و فلسفه، ترجمه شهرام پازوکی، تهران: حقیقت.
سیوطی، جلال‌الدین (1363). الانقان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: بیدار.
طالقانی، سید محمود (1345). پرتوی از قرآن، تهران: شرکت سهامی انتشار.
طباطبایی، سید محمد حسین (بی‌تا). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه المدرسین فی الحوزه العلمیه.
فقهی‌زاده، عبدالهادی (1391). درآمدی بر تفسیر قرآن کریم و اصول و مقدمات، تهران: تلاوت.
فؤاد عبدالباقی، محمود (1364ق). المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، القاهرة: مطبعة دارالکتب المصریة.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1381). مثنوی معنوی، به اهتمام برزگر خالقی، تهران: زوار.
هاشمی، احمد. (بی­تا). جواهر البلاغة فی المعانی و البیان و البدیع. بیروت: دار احیاء التراث العربی.