با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی قرآن و عهدین ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی دکتری و عضو هیات علمی دانشگاه حضرت معصومه

چکیده

«تفسیر مقارن/ تطبیقی» به‌مثابه ایده و پدیده‏ای نو، نیازمند پرسش و سنجش منطقی، روش‏شناختی و معرفت‏شناختی است. سنجش تحلیلیِ تلقی‏های موجود، نشان می‏دهد جز درکی خام از عنصر «مقارنه» که آن‏ها را به یکدیگر پیوند داده است، درک و درد مشترکی درباره این تفسیر وجود ندارد. درک بسیط از مقارنه و تکیه صِرف بدان و بی‏بهره‏گی و بیگانگی از چند و چون تجارب مطالعات مقایسه‌ای در سایر قلمروهای معرفتی، تلقی‏های موجود را به کوشش‌های نافرجام و ناتمامی بدل ساخته است، به طوری که پرسش‌های تفسیرپژوهانه بسیاری را چنان که باید پاسخ درخوری نداده یا اساساً بی‌پاسخ نهاده‌اند و حتی در نشان دادن مرز میان این تفسیر با سایر گونه‏های تفسیری و حتی مطالعات مقارن غیرتفسیری ناتوانند. بخشی از این ناتوانی‏ها نیز به اتکاء به یک ابزار تفسیری (مقارنه)، به‏مثابه یک مؤلفه تفسیر بازمی‏گردد. تفسیر مقارن/ تطبیقی به‌مثابه یک فرازبانِ نوپدید در ساحت تفسیرپژوهی قرآن، فرازبانی لرزان و لغزان و همچنان با دشواره‏های بسیاری روبه‏روست.

کلیدواژه‌ها

ألمعی، زاهر بن عواض، (1405ق)، دراسات فی التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم، ریاض: فرزدق.
بشیر صدیق، حسن، (1416ق)، التفسیر التطبیقی منهج علمی لدراسه النص القرآنی، خارطوم: دارالسودانیه للکتب.
پاکتچی، احمد، (1391)، روش تحقیق با تکیه بر حوزه قرآن و حدیث، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)،
الخالدی، صلاح عبدالفتاح، (1422ق)، التفسیر الموضوعی بین النظریه و التطبیق،ط2، عمان: دار النفائس.
خرمشاهی، بهاء الدین، (1377)، دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهی، ج 1، تهران: نشر دوستان ـ ناهید.
خلیل احمد، ابراهیم، (1409ق): محمد فی التوراة و الإنجیل و القرآن، قاهره: دارالمنار.
 بی­نا، (بی­تا): دایره المعارف بزرگ قرآن کریم، ج 8.
رضایی اصفهانی، محمد علی، (1389): روش شناسی مطالعات تطبیقی در تفسیرقرآن، تحقیقات علوم قرآن و حدیث،1/35-56.
الرومی، فهد بن عبدالرحمن بن سلیمان،(1419ق): بحوث فی أصول التفسیر و مناهجه، ط4، ریاض: مکتبه التوبه.
سگال، رابرت (ویراستار)، (بی­تا)، راهنمای دین‏پژوهی، ترجمه محسن زندی و محمد حقانی اصل، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب
شنوقه، السعید، (بی‌تا)، التأویل و التفسیر بین المعتزله و السنه، قاهره: المکتبه الازهریه
طباطبایی، ولید بن مساعد، (1415ق)، فصول من التفسیر الموضوعی، کویت: دارالتجدید.
عبدالرحیم، عبدالجلیل، (1412ق)، التفسیر الموضوعی للقرآن فی کفتی المیزان، عمان: بی‌نا.
عمری، احمد جمال، (1406ق)، دراسات فی التفسیر الموضوعی للقصص القرآنی، قاهره: مکتبه الخانجی.
غالب، حسن، (1424ق)، مداخل جدیده للتفسیر، بیروت: دارالهادی.
فرامرز قراملکی، احد، (1380)، روش‏شناسی مطالعات دینی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
الفرماوی، عبدالحیّ، (بی‌تا)، التفسیر الموضوعی مع هدی القرآن، بی‌جا: بی‌نا.
القطبی الموسوی، علی، (1432ق)، موسوعة التفسیر المقارن، مالمو/ السوید: دار الفکر الحر.
مسلم، مصطفی، (1418ق)، مباحث فی التفسیر الموضوعی،ط2، دمشق: دارالعلم.
مسلم، مصطفی، (1426ق)، مباحث فی التفسیر الموضوعی، ط4، دمشق: دارالقلم.
المشنی، مصطفی ابراهیم، (1427ق)،"التفسیر المقارن؛ دراسه تأصیلیه"، مجله الشریعه و القانون، 26، صص137-205.
نجارزادگان، فتحالله، (1388)، بررسی تطبیقی
مبانی تفسیر قرآن در دیدگاه  فریقین
، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
نجارزادگان، فتح الله، (1383)، تفسیر تطبیقی، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
Segal, Robert A. (2001) “In Defense of the Comparative Method,” numen 48: 339-373; Holy, Ladislav, ed. Comparative Anthropology. Oxford: Blackwell, 1987.
 
Ember, Melvin. (1991) “The Logic of Comparative Research,” Behavior Science Research 25: 143-153.
-        ألمعی، زاهر بن عواض، (1405ق)، دراسات فی التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم، ریاض: فرزدق.
-        بشیر صدیق، حسن، (1416ق)، التفسیر التطبیقی منهج علمی لدراسه النص القرآنی، خارطوم: دارالسودانیه للکتب.
-        پاکتچی، احمد، (1391)، روش تحقیق با تکیه بر حوزه قرآن و حدیث، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)،
-        الخالدی، صلاح عبدالفتاح، (1422ق)، التفسیر الموضوعی بین النظریه و التطبیق،ط2، عمان: دار النفائس.
-        خرمشاهی، بهاء الدین، (1377)، دانشنامه قرآن و قرآن‏پژوهی، ج 1، تهران: نشر دوستان ـ ناهید.
-        خلیل احمد، ابراهیم، (1409ق): محمد فی التوراة و الإنجیل و القرآن، قاهره: دارالمنار.
-         بی­نا، (بی­تا): دایره المعارف بزرگ قرآن کریم، ج 8.
-        رضایی اصفهانی، محمد علی، (1389): روش شناسی مطالعات تطبیقی در تفسیرقرآن، تحقیقات علوم قرآن و حدیث،1/35-56.
-        الرومی، فهد بن عبدالرحمن بن سلیمان،(1419ق): بحوث فی أصول التفسیر و مناهجه، ط4، ریاض: مکتبه التوبه.
-        سگال، رابرت (ویراستار)، (بی­تا)، راهنمای دین‏پژوهی، ترجمه محسن زندی و محمد حقانی اصل، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب
-        شنوقه، السعید، (بی‌تا)، التأویل و التفسیر بین المعتزله و السنه، قاهره: المکتبه الازهریه
-        طباطبایی، ولید بن مساعد، (1415ق)، فصول من التفسیر الموضوعی، کویت: دارالتجدید.
-        عبدالرحیم، عبدالجلیل، (1412ق)، التفسیر الموضوعی للقرآن فی کفتی المیزان، عمان: بی‌نا.
-        عمری، احمد جمال، (1406ق)، دراسات فی التفسیر الموضوعی للقصص القرآنی، قاهره: مکتبه الخانجی.
-        غالب، حسن، (1424ق)، مداخل جدیده للتفسیر، بیروت: دارالهادی.
-        فرامرز قراملکی، احد، (1380)، روش‏شناسی مطالعات دینی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
-        الفرماوی، عبدالحیّ، (بی‌تا)، التفسیر الموضوعی مع
هدی القرآن
، بی‌جا: بی‌نا.
-        القطبی الموسوی، علی، (1432ق)، موسوعة التفسیر المقارن، مالمو/ السوید: دار الفکر الحر.
-        مسلم، مصطفی، (1418ق)، مباحث فی التفسیر الموضوعی،ط2، دمشق: دارالعلم.
-        مسلم، مصطفی، (1426ق)، مباحث فی التفسیر الموضوعی، ط4، دمشق: دارالقلم.
-        المشنی، مصطفی ابراهیم، (1427ق)،"التفسیر المقارن؛ دراسه تأصیلیه"، مجله الشریعه و القانون، 26، صص137-205.
-        نجارزادگان، فتحالله، (1388)، بررسی تطبیقی
مبانی تفسیر قرآن در دیدگاه  فریقین
، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
-        نجارزادگان، فتح الله، (1383)، تفسیر تطبیقی، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
-          Segal, Robert A. (2001) “In Defense of the Comparative Method,” numen 48: 339-373; Holy, Ladislav, ed. Comparative Anthropology. Oxford: Blackwell, 1987.
-          Ember, Melvin. (1991) “The Logic of Comparative Research,” Behavior Science Research 25: 143-153.