زبان قرآن
کمال الدین صالحیان راد؛ عبدالهادی فقهی زاده؛ محمد هادی امین ناجی؛ محمود کریمی؛ ناصر محمدی
چکیده
فهم حقیقت زبان قرآن، نیازمند اندیشه‌ورزی تام، در چالش‌گاه‌های «درون متنی» و «برون متنی» این کتاب است. این نوشتار، با ورود به عرصه‌ی «هرمنوتیک»، ضمن بررسی اجمالی این علم، جدّی‌ترین شبهات و چالش‌های «هرمنوتیک متن»(به طور خاص: هرمنوتیک فلسفی) را، مورد نقد و ارزیابی علمی و عقلی قرار داده و تلاش نموده است تا با ...
بیشتر
فهم حقیقت زبان قرآن، نیازمند اندیشه‌ورزی تام، در چالش‌گاه‌های «درون متنی» و «برون متنی» این کتاب است. این نوشتار، با ورود به عرصه‌ی «هرمنوتیک»، ضمن بررسی اجمالی این علم، جدّی‌ترین شبهات و چالش‌های «هرمنوتیک متن»(به طور خاص: هرمنوتیک فلسفی) را، مورد نقد و ارزیابی علمی و عقلی قرار داده و تلاش نموده است تا با تعدیل نگاه یا رد شبهات، راه را بر هرمنوتیکی ملائم با نگاه سنتی اسلام به مقوله‌ی فهم و تفسیر، باز نماید. با توجه به اصول ثابت و ماهیت مطلق‌گرای دین اسلام و شواهد و قرائن متقن عقلی، نقلی که وجود معانی ثابت در مکتوبات را اثبات می‌دارد؛ نگاه نسبی‌گرایانه‌ی افراطی به فهم معنا در دوره‌ی «مدرن»، و پاره‌‌ای از نظرگا‌‌ه‌های متمایل به آن در دوره‌ی «پسامدرن»، در تعارض کامل با ماهیت ذاتی دین، و منافی حکمت خدا در انزال «متن پیا‌م‌مدار قرآن» و «ارسال رسل» می‌باشد. لذا ابتنای زبان این کتاب، بر اصول غیر صریح و متزلزل تفاهم در این دوره‌ها، منتفی است. از طرفی تعدیل نگاه بر اساس هرمنوتیک مطلق‌گرا و دستورمدار در ادوار کلاسیک، نئوکلاسیک، و حتی پیشاکلاسیک، تنها مسیر دست‌یابی به هرمنوتیکی متناسب با کتاب قرآن است. گرچه تفاوت‌های ویژ‌ه‌ی کتاب قرآن با دیگر کتب، لزوم پایه‌گذاری «هرمنوتیکی خاص و متناسب با این کتاب» را می‌طلبد.
حبیبه قیصری؛ عبدالهادی فقهی زاده
چکیده
خداوند در آیات ابتدایی سوره فصّلت، از نزول کتاب و تفصیل آیات و بشارت و انذار آن‌ها سخن می‌گوید و به دنبال آن، رویگردانی عده کثیری از کفار را با عبارت: «فَأَعْرَضَ أَکْثرَهُمْ فَهُمْ لَا یَسْمَعُون» (فصّلت، 4) مطرح می‌کند. در آیات دیگری به سرگذشت قوم «عاد» و «ثمود» اشاره دارد که قوم عاد، به دلیل عدم «رؤیت» قدرت ...
بیشتر
خداوند در آیات ابتدایی سوره فصّلت، از نزول کتاب و تفصیل آیات و بشارت و انذار آن‌ها سخن می‌گوید و به دنبال آن، رویگردانی عده کثیری از کفار را با عبارت: «فَأَعْرَضَ أَکْثرَهُمْ فَهُمْ لَا یَسْمَعُون» (فصّلت، 4) مطرح می‌کند. در آیات دیگری به سرگذشت قوم «عاد» و «ثمود» اشاره دارد که قوم عاد، به دلیل عدم «رؤیت» قدرت خداوند، گرفتار «استکبار» و خود بزرگ بینی شده و قوم ثمود نیز علی‌رغم هدایت از سوی خداوند، گمراهی را بر هدایت ترجیح داده (فَاسْتَحَبُّوا الْعَمَى عَلَى الْهُدَى) و گرفتار عذاب شده‌اند. این در حالی است که خداوند قبل از بیان سرگذشت قوم عاد و ثمود، از تقدیر روزی در زمین و یکسان بودن آن برای سؤال کنندگان (سَوَاءً لِّلسَّائلِین) و اهمیت سؤال در بهره‌مندی از روزی، سخن می‌گوید. این نوشتار بر آن است تا با دسته‌بندی و تحلیل آیات سوره مبارکه فصّلت بر مبنای وضعیت مطلوب (جریان حق) و وضعیت غیر مطلوب (شبه جریان باطل) چگونگی فعال‌سازی ابزارهای شناختی انسان از جمله «سمع» و «رؤیت» را کشف کند و بدین واسطه انسان، «سؤال» و «میل» درونی خود را، در جهت رسیدن به وضعیت مطلوب بکار گیرد تا انسان بتواند از آیات قرآن و کارکردهای آن، از جمله: «هدایت»، «شفاء» و «ذکر» بهره‌مند شود و با جهت دادن سؤال در «استقامت» و «استغفار»، بهره خود را از فهم حقایق، افزایش دهد. در غیر این صورت (گرایش سوال به استکبار و استحباب عمی)، از چرخه شناخت و علم خارج خواهد شد و حجابی میان او و حقایق حائل می‌گردد.
تقی رفیع؛ مهدی ایزدی؛ عبدالهادی فقهی زاده؛ محمود ویسی
چکیده
امام صادق(ع) به عنوان یکی از شخصیتهای برجسته اهل‌بیتِ رسول‌الله(ص) علاوه بر جایگاه مذهبیِ ویژه در میان شیعیان، مورد توجّه اهل‌تسنّن نیز می‌باشد. اهل‌سنّت که در منابع خویش از امام صادق(ع) بیشتر با نام "جعفربن‌محمد" یاد می‌کنند، در منابع رواییِ خود، به‌ویژه تفاسیرشان، تعداد مُعتنابهی از روایات تفسیری امام صادق(ع) را نقل کرده‌اَند. ...
بیشتر
امام صادق(ع) به عنوان یکی از شخصیتهای برجسته اهل‌بیتِ رسول‌الله(ص) علاوه بر جایگاه مذهبیِ ویژه در میان شیعیان، مورد توجّه اهل‌تسنّن نیز می‌باشد. اهل‌سنّت که در منابع خویش از امام صادق(ع) بیشتر با نام "جعفربن‌محمد" یاد می‌کنند، در منابع رواییِ خود، به‌ویژه تفاسیرشان، تعداد مُعتنابهی از روایات تفسیری امام صادق(ع) را نقل کرده‌اَند. بیشترِ این احادیث، بدون ذکر سند و به‌طور مستقیم از آن‌حضرت نقل شده است که نشان از باور اندیشمندان اهل‌سنّت به مقام والای امام صادق(ع) در عرصه تفسیر قرآن دارد. این مسأله، وقتی روشن‌تر می‌شود که بدانیم در 79 سوره از 114 سوره قرآن، و جمعاً ذیل 341 آیه قرآن، در منابع روایی و تفسیریِ اهل‌تسنّن روایاتی از امام صادق(ع) دیده می‌شود. در این مقاله، پس از استخراج و دسته‌بندی احادیث مورد نظر به روش توصیفی- تحلیلی و گردآوریِ کتابخانه‌ای، روشن می‌شود که دستِ‌کم در پنج حوزه: 1- بیان معانی تنزیلی شامل: ایضاح لفظی (واژه‌شناسی) و ایضاح مفهومی (نکات تفسیری: تبیین مجمل، تخصیص عام، تقیید اطلاق، توضیح مفاهیم شرعی، تفصیل احکام قرآن، بیان ناسخ و منسوخ و ...)؛ 2- بیان معانی تأویلی شامل: بیان مصادیق (جری و تطبیق) و بیان لایه‌های معنایی (بطن آیه)؛ 3- بیان فضای نزول شامل: سبب نزول و شأن نزول؛ 4- استناد به آیات قرآن؛ و 5- بیان قرائات قرآنی از آن امام(ع) در کتب مذکور بیاناتی موجود است. بررسی سندی این احادیث از عهده این نوشتار خارج است و مجالی دیگر می‌طلبد.
عبدالهادی فقهی زاده؛ علیرضا دل افکار؛ رقیه علی زاده
چکیده
سلفیه تکفیری در حوزه تفسیر قرآن با استناد به ظواهر آیات، روایات و سیره پیامبر و اصحابش، به آنچه از قدیم مانده سخت پایبندند و عقاید صحیح اسلامی را منحصر به «ظواهر» قرآن و سنت می‌دانند و از هرگونه تفسیر، ژرف‌نگری و بهره‌گیری از عقل، علم و فلسفه در تعالیم دین و تطبیق آن با مقتضیات زمان اجتناب می‌ورزند. ورود مجاز در قرآن را انکار ...
بیشتر
سلفیه تکفیری در حوزه تفسیر قرآن با استناد به ظواهر آیات، روایات و سیره پیامبر و اصحابش، به آنچه از قدیم مانده سخت پایبندند و عقاید صحیح اسلامی را منحصر به «ظواهر» قرآن و سنت می‌دانند و از هرگونه تفسیر، ژرف‌نگری و بهره‌گیری از عقل، علم و فلسفه در تعالیم دین و تطبیق آن با مقتضیات زمان اجتناب می‌ورزند. ورود مجاز در قرآن را انکار کرده و با تفسیر گزینشی آیات، بهدنبال تفسیر آیات قرآن نبوده، بلکه بهدنبال پیدا کردن عقاید خویش در قرآن و رد دیدگاههای مخالفان هستند؛ اما ظاهرگرایی علاوه بر عدمکفایت در تفسیر قرآن، مخالف با آیات قرآن است. تأکید افراطی بر نقل و روایت موجب راهیابی احادیث ضعیف به منابع و دوری از عقلگرایی در تفسیر شده و با پیشداوریهای گرایشی، آیات به شیوه نادرست بر روایات تطبیق داده میشوند.
عبدالهادی فقهی زاده؛ محمد هادی امین ناجی؛ محمدتقی قادری رهقی
دوره 6، شماره 2 ، فروردین 1397، ، صفحه 135-152
چکیده
محمد عابد الجابری، متفکر نوپرداز مراکشی در حوزه مطالعات اسلامی، با گرایشی خاص به تفسیر قرآن کریم پرداخته است. از آراء و نظریات او می‌توان احیای تفکر معتزله را برداشت کرد. در مقدمه تفسیر خود با نام مدخل الی القرآن الکریم فی التعریف بالقرآن و تفسیر خود با نام فهم القرآن الحکیم به طرح مبانی تفسیری خود مبادرت ورزیده است. ضرورت تفسیر قرآن ...
بیشتر
محمد عابد الجابری، متفکر نوپرداز مراکشی در حوزه مطالعات اسلامی، با گرایشی خاص به تفسیر قرآن کریم پرداخته است. از آراء و نظریات او می‌توان احیای تفکر معتزله را برداشت کرد. در مقدمه تفسیر خود با نام مدخل الی القرآن الکریم فی التعریف بالقرآن و تفسیر خود با نام فهم القرآن الحکیم به طرح مبانی تفسیری خود مبادرت ورزیده است. ضرورت تفسیر قرآن براساس ترتیب نزول آیات، استفاده از تمام مصادر عربی و غیرعربی و اسلامی و غیراسلامی، امکان صحت روایات متفاوت یا متناقض مربوط به یک حادثه، عدم تناقض عقل با حقایق دینی، فساد تأویل باطنی از آیات، وجود ثوابت و متغیرات در کتب آسمانی، خارج از دسترس عقل نبودن شناخت دین، لزوم استنتاجات مسأله و بهرهبرداری استدلالی و برهانی از قصص قرآن، مهمترین مبانی تفسیری جابری هستند.
عبدالهادی فقهی زاده؛ محمدجواد آزادی
دوره 1، شماره 2 ، فروردین 1392، ، صفحه 7-23
چکیده
محقّقان از دیرباز به موضوع ارتباط و تناسب سورههای قرآن توجّه داشته و در این باره نظریّات متعدّدی مطرح کردهاند؛ که این دیدگاهها در تحقیقات مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. در این میان، آراء علّامه طباطبایی«ره»، با توجّه به جایگاه علمی ایشان بخصوص در زمینهﻯ تفسیر قرآن، از اهمیّت دو چندانی برخوردار است؛ موضوعی که به دلایل ...
بیشتر
محقّقان از دیرباز به موضوع ارتباط و تناسب سورههای قرآن توجّه داشته و در این باره نظریّات متعدّدی مطرح کردهاند؛ که این دیدگاهها در تحقیقات مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. در این میان، آراء علّامه طباطبایی«ره»، با توجّه به جایگاه علمی ایشان بخصوص در زمینهﻯ تفسیر قرآن، از اهمیّت دو چندانی برخوردار است؛ موضوعی که به دلایل مختلف از جمله نوع نگاه علّامه طباطبایی«ره» به چگونگی چینش سورههای مصحف کنونی و اجتهادی دانستن آن، مورد غفلت واقع شده است. بر این اساس، در مقاله حاضر به ذکر آراء شاخص درباره انواع و اشکال تناسب سورهها پرداخته و ذیل عناوین مناسب، کیفیّت اعتقاد یا عدم اعتقاد علّامه طباطبایی«ره» نسبت به آن‌ها را نشان دادهایم. بررسی آراء علّامه طباطبایی«ره» نشان میدهد، ایشان نه تنها به موضوع تناسب سورهها توجّه داشته است، بلکه در ردّ و تأیید انواع تناسبهای مطرح شده بین سورههای قرآن، نظریّات متعدّدی را ذکر کرده است.
