نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
مربی گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، ایران
چکیده
رفتار غیرکلامی دامنه‌ی وسیعی از رفتارهای انسانی است که پیام‌های ارتباطی را به وجود می‌آورد. برای شناخت رفتار اجتماعی انسان باید نظام ارتباطات انسان موردبررسی قرار بگیرد و قسمتی از ارتباطات انسان‌ها که مؤثرتر و واقعی‌تر به نظر می‌رسد ارتباطات غیرکلامی است. ارتباطات رفتاری یا غیرکلامی یکی از روش‌های مناسب یا هرمنوتیکی است که در شرایط و زمان و بافت و موقعیت‌های گوناگون برخاسته و تفسیر می‌شود و منشأ آن احساسات واقعی و درونی افراد است احساساتی مانند ترس، اضطراب، دلهره، پشیمانی، اندوه، حسرت و...
ازآنجاکه مفاهیم و موضوعات مندرج در قرآن کریم، در کنار همه‌ی قابلیت‌های تفسیری و استدلالات دینی، دربردارنده‌ی مفاهیم فرهنگی و اخلاقی است سعی کردیم ارتباطات غیرکلامی و رفتاری که از طریق دخالت دست انسان صورت می‌گیرد را بررسی کنیم و به نظر می‌رسد به 6 حالت رفتاری غیرکلامی در قرآن در این زمینه اشاره‌شده است که اغلب آنها عکس‌العمل افراد در زمان پشیمانی و حسرت و ندامت است مانند (به دندان گزیدن دودست؛ افتادن در دست؛ بر هم زدن دودست) و یا به دلیل ترس و هراس شدید است (قرار دادن انگشتان در گوش‌ها)؛ و یا به دلیل خشم و عصبانیت و غضب شدید است (به دندان گزیدن سرانگشتان)؛ و یا به خاطر عناد و تمسخر کردن است (دست‌به‌دهان بردن) که در این پژوهش سعی می‌کنیم با به کار گرفتن روش تحلیلی و توصیفی و با بهره بردن از قرآن و تفاسیر به شرح و توضیح این عوامل در حیطه‌ی علم روانشناسی و اجتماعی و تفسیری بپردازیم.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم
- نهج‌البلاغه
- ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، الدار التونسیة للنشر، بیتا.
- ابن عربى، ابوعبدالله محیى الدین محمد، تفسیر ابن عربى؛ تحقیق: سمیر مصطفى رباب، بیروت: دار احیاء التراث العربى، چاپ اول؛ ، 1422 ق.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق
- پور سیف، عباس، خلاصه تفاسیر المیزان و نمونه، تهران: نشر شاهد، 1378 ش.
- پیوریفوی، رانو،غلبه بر خشم (ترجمه مهدی قرچه داغی)تهران:اوحدی.
- الحلبی، سمین، الدر المصون فی علوم الکتاب المکنون، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی. بیتا
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق و بیروت: دار القلم، 1412ق.
- رحیمی، مرتضی، نقش و آثار تربیتی دوستی در نهج‌البلاغه، مجله قرآنی کوثر، شماره 27، صص 18-27. بهار 1387،
- الرضی، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، بیتا.
- ریچموند، ویرجینیا، رفتار غیرکلامی در روابط میان فردی، (ترجمه:فاطمه موسوی)، تهران:دانژه، 1387.
- زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407 ق
- خوانساری، محمد، خشم ازنظر روانشناسی، مجله آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت ، شماره 10، صص 15 – 19 . اسفند 1330.
- غزالی، محمد بن محمد، احیاء علوم الدین، بیروت: دار الکتاب العربی، بیتا.
- سبحانی، جعفر،هرمنوتیک، مجله قبسات، شماره 17. 1385.
- سید قطب، فی ظلال القرآن، مطبعة الشروق، بیتا
- فرهنگی، علی‌اکبر،ارتباطات انسانی مبانی، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا،
- قرائتى، محسن، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایی از قرآن، 1383 ش.
- کارلسون، نیل آر،مبانی روانشناسی فیزیولوژیک، (ترجمه مهرداد پژمان) تهران:غزل،
- محسنیان راد، مهدی، ارتباط شناسی ،انتشارات سروش، چاپ سوم،1378ش.
- مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول،1374 ش.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القران الکریم، وزارت فرهنگ و ارشاد، ج6،1360.
- موسوى همدانى، سید محمدباقر، ترجمه تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه، چاپ پنجم، 1374 ش.
- یوسفی مصری، زهرا، بیماری‌های روحی (افسردگی، اضطراب، هراس، وسواس) و راه‌های درمان آنها، قم:میراث ماندگار 1394.
Yule,G., The Stundy of language. Second Edition,Cambridge: Cambridge University Press. 1985.
)