نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور
چکیده
میان دو نظرگاه پیوند یا گسست ایمان و عقل هرچند بسیاری از متفکران غربی جانب گسست بلکه تضاد آن دو را گرفته اند امّا دیدگاه مبتنی بر معارف قرآن و عترت (ع) سازگاری آن دو بلکه پیوند گسست ناپذیرشان را تأکید می نماید. در این نظرگاه ایمان ریشه در خردورزی انسان داشته و بر دوش عقل پویایی و تکامل می یابد. در این باب، تحلیل معنا شناختی این پیوند و بویژه چرایی و مکانیسم ایمان زایی عقل در قرآن کریم که کمتر مورد توجّه و مداقّه پژوهندگان بوده است اهمیتی مضاعف دارد. از معنا شناسی عقل، ایمان و واژگان و مفاهیم مرتبط و تعیین کننده در فهم پیوند آن دو در آیه 100 سوره یونس و سایر آیات قرآن کریم بدست می آید که: «عقل» که جویندگی و ادراک و التزامی است که انسان نسبت به «حق» دارد در مسیر «آیات» که حاملان و رسولان حق اند با پای تذکّر، تفکّر و تدبّر به گمشده خود که «أمن و آرامش» است دست می یازد و خردمند شاهدِ «ایمان» را که سامانی است سراسر امن و امان و اطمینان، در روان و زبان و کردار، به سبب شناخت و التزام خود به حق، در آغوش می کشد و این سامان، به خاطر ثبات و آرامشی است که «حق» در ذات خود داراست و پویایی و فزونی «ایمان» مرهون پویایی و فزونی در حق جویی و حق مداری «عقل» است.
کلیدواژه‌ها
قرآن کریم.
آلوسی، سید محمود (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار الکتب العلمیة.
آمدی، عبد الواحد بن محمد (1366ش). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ابراهیم مصطفی و همکاران (1410ق). المعجم الوسیط. استانبول: دار الدعوة.
ابن عاشور، محمد بن طاهر (بیتا). التحریر و التنویر. بیجا: موسسه التاریخ.
ابن عجیبه، احمد بن محمد (1419ق). البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید. قاهره: دکتر حسن عباس زکی.
ابن عطیه اندلسی، عبد الحق بن غالب (1422ق). المحرّر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. بیروت: دار الکتب العلمیّة.
ابن فارس، ابوالحسین احمد بن فارس (1404ق). معجم مقائیس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن قتیبه، عبد الله بن مسلم (بیتا). تأویل مشکل القرآن. بیروت: دار الکتب العلمیّة.
ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو (1419ق). تفسیر القرآن العظیم. تحقیق محمدحسین شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار الفکر.
ابو حیان اندلسی، محمد بن یوسف (1420ق). البحر المحیط فی التفسیر. بیروت: دار الفکر.
اسفراینی، ابو المظفر شاهفور بن طاهر (1375ش). تاج التراجم فی تفسیر القرآن للأعاجم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
باقری، مهری (1380ش). مقدمات زبانشناسی. تهران: نشر قطره.
بانوی اصفهانی، امین (1361ش). مخزن العرفان در تفسیر قرآن. تهران: نهضت زنان مسلمان.
بحرانی، سید هاشم. (1416ق). البرهان فی تفسیر القرآن. تهران: بنیاد بعثت.
برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371ق). المحاسن. قم: دار الکتب الاسلامیة.
بغوی، حسین بن مسعود (1420ق). معالم التنزیل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
بیضاوی، عبد الله بن عمر (1418ق). انوار التنزیل و اسرار التناویل. تحقیق محمد عبدالرحمن المرعشلی بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ثعلبی نیشابوری، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم (1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جوادی آملی، عبدالله (381ش). دین شناسی. قم: نشر اسراء.
حجازی، محمد محمود (1413ق). التفسیر الواضح. بیروت: دار الجیل الجدید.
حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد (1363ش). تفسیر اثنا عشری. تهران: انتشارات میقات.
حسینی شیرازی، سید محمد (1422ق). تقریب القرآن الی الاذهان. بیروت: دار العلوم.
حسینی شیرازی، سید محمد (1423ق). تبیین القرآن. بیروت: دارالعلوم.
حسینی همدانی، سید محمد حسین (1404ق). انوار درخشان. تهران: کتابفروشی لطفی. تحقیق: محمد باقر بهبودی.
خطیب، عبد الکریم (بیتا). التفسیر القرآنی للقرآن. بیجا.
دخیل، علی بن محمد (1422ق). الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). المفررات فی غریب القرآن. دمشق/بیروت: دار العلم/دار الشامیة.
زجاج، ابراهیم بن سری بن سهل. (1420ق). اعراب القرآن. تحقیق: ابراهیم ابیاری، قاهره/بیروت: دار الکتب المصریه/دار الکتب اللبنانیة.
زحیلی، وهبه بن مصطفی. (1418ق). التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعه و المنهج. بیروت: دار الفکر المعاصر.
زمخشری، محمود. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار الکتب العربی.
سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله. (1419ق). ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
سمرقندی، نصر بن محمد بن احمد. (بیتا). بحر العلوم. بیروت: دار الفکر.
سید بن قطب. (1412ق). فی ظلال القرآن. بیروت: دار الشروق.
شریف لاهیجی، محمد بن علی. (1373ش). تفسیر شریف لاهیجی. تهران: دفتر نشر داد.
شوکانی، محمد بن علی. (1414ق). فتح القدیر. دمشق: دار ابن کثیر.
صادقی تهرانی، محمد. (1419ق). البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن. قم: مولّف.
صافی، محمود بن عبد الرحیم. (1418ق). الجدول فی اعراب القرآن. دمشق/بیروت: دار الرشید/ موسسة الایمان.
صدو، محمد بن علی. (1398ق). التوحید. قم: جامعه مدرسین. تحقیق: هاشم حسینی.
طباطبائی، سید محمد حسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: انتشارات اسلامی.
طبرسی، علی بن حسن. (1385ق). مشکاة الانوار فی غرر الاخبار. نجف: المکتبة الحیدریّة.
طبرسی، فضل بن حسن (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصر خسرو.
طبرسی، فضل بن حسن (1377ش). جوامع الجامع. تهران: دانشگاه تهران.
طنطاوی، سید محمد. (بیتا). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. بیجا.
طوسی، محمد بن حسن. (بیتا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طیّب، سید عبدالحسین. (1378ق). اطیب البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات اسلام.
عاملی، ابراهیم. (1360ش). تفسیر عاملی. تهران: صدوق.
عاملی، علی بن حسین. (1413ق). الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز. قم: دار القرآن الکریم.
فخر رازی، محمد بن عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فرّاء، ابو زکریا یحیی بن زیاد. (بیتا). معانی القرآن. مصر: دار المصریه.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410ق). کتاب العین. قم: هجرت.
فضل الله، سید محمدحسین. (1419ق). من وحی القرآن. بیروت: دار الملاک.
فیض کاشانی، ملا محسن. (1418ق). الاصفی فی تفسیر القرآن. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
قرشی، سید علی اکبر. (1371ش). قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
قرشی، سید علی اکبر (1377ق). احسن الحدیث. تهران: بنیاد بعثت.
کاشانی، ملا فتح الله. (1336ش). منهج الصادقین فی الزام المخالفین. تهران: کتابفروشی محمد حسن علمی.
کرمی حویزی، محمد. (1402ق). التفسیر لکتاب الله المنیر. قم: چاپخانه علمیّه.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
گنابادی، سلطان محمد.( 1408ق). بیان السعادة فی مقامات العبادة. بیروت: موسسة الاعلمی.
محلّی و سیوطی، جلال الدین. (1416ق). تفسیر الجلالین. بیروت: موسسة النور.
محمد رضایی، محمد. (1390ش). کلام جدید با رویکرد تطبیقی. قم: نشر معارف.
مدرّسی، سید محمدتقی. (1377ش). تفسیر هدایت، تحقیق: ابراهیم ابیاری، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
مراغی، احمد بن مصطفی. (بیتا). تفسیر مراغی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مصطفوی، حسن. (1360ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مصطفوی، حسن (1380ش). تفسیر روشن. تهران: مرکز نشر کتاب.
مظهری، محمد ثناءالله. (1412ق). التفسیر المظهری. پاکستان: مکتبة رشدیة.
مغنیه، محمد جواد (1424ق). التفسیر الکاشف. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مغنیه، محمد جواد (بیتا). التفسیر المبین. قم: بنیاد بعثت.
مکارم شیرازی، ناصر. (1374ش). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیّه.
مغنیه، محمد جواد (1421ق). الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل. قم: مدرسه امام علی بن ابیطالب.
ملا حویش آل غازی، عبد القادر. (1382ق). بیان المعانی. دمشق: مطبعة الترقی.
ملکی میانجی، محمد باقر. (1400ق). بدایع الکلام فی تفسیر آیات الاحکام. بیروت: موسسة الوفاء.
میبدی، رشید الدین احمد بن ابی سعد. (1371ش). کشف الاسرار و عدّة الابرار. تهران: امیر کبیر.
نسفی، ابو حفص نجم الدین محمد. (1367ش). تفسیر نسفی. تهران: سروش.
نیشابوری، محمود بن ابو الحسن. (1415ق). ایجاز البیان عن معانی القرآن. بیروت: دار الغرب الاسلامی.
نرم افزار جامع التفاسیر نور، نسخه 1/2. قم. مؤسسه تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور. بیتا.
)