با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی قرآن و عهدین ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه پیام نور

2 دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور

چکیده

تصویرگری و تصویرپردازی یکی از وجوه اعجاز هنری قرآن کریم بشمار می‌رود. قرآن کریم با بهره گیری از آواها، حروف، واژگان و ترکیبات موجود، در ذهن مخاطبان خود تصویری زنده و پویا از تمام پدیده‌ها به نمایش گذاشته است که با ذهنی آفرینش گر و موهبتی الهی می‌توان تصاویر موجود در آیات را درک نمود. تصاویر قرآن همه دارای معیار است و رکن اصلی همه‌ این تصاویر، هماهنگی آن‌ها با هدف هدایتی قرآن است که برای فهم بهتر این تصاویر باید به الفاظ و دلالت‌های لغوی و معنوی آن‌ها و نواخت موسیقیایی جملات و صورت‌ها و سایه‌های الفاظ هم آهنگ توجه نمود. یکی از زیباترین  تصویرگری‌ها و تصویرسازی‌های قرآن کریم، در سُوَر مسبّحات (اسراء، حدید، حشر، صف، جمعه، تغابن و اعلی) متجلّی است.
باید گفت وحدت اندیشه با اهتمام به تسبیح و تحمید و جایگاه ویژه پیامبر و اهل بیت(ع)، انفاق و نقش برجسته آن در کمال آدمی، در سایه دو صفت حکیم و عزیز بر تصاویر این سُوَر حاکم است و هر یک از این تصاویر در عین برخورداری از یک استقلال شخصیّتی، واجد نوعی ارتباط درونی با سایر تصاویر است. این مقاله به بخشی از اعجاز قرآن کریم از مجرای کارکرد تصویر هنری سُوَر مسبّحات پرداخته است. در تصویرگری‌های سُوَر مسبّحات تسبیح خدای متعال از سوی تمامی موجودات به شکل واضح نمایان است و از سوی دیگر عزّت و حکمت، رنگ غالب این تصاویر می‌باشد.

تصویرگری و تصویرپردازی یکی از وجوه اعجاز هنری قرآن کریم بشمار می‌رود. قرآن کریم با بهره گیری از آواها، حروف، واژگان و ترکیبات موجود، در ذهن مخاطبان خود تصویری زنده و پویا از تمام پدیده‌ها به نمایش گذاشته است که با ذهنی آفرینش گر و موهبتی الهی می‌توان تصاویر موجود در آیات را درک نمود. تصاویر قرآن همه دارای معیار است و رکن اصلی همه‌ این تصاویر، هماهنگی آن‌ها با هدف هدایتی قرآن است که برای فهم بهتر این تصاویر باید به الفاظ و دلالت‌های لغوی و معنوی آن‌ها و نواخت موسیقیایی جملات و صورت‌ها و سایه‌های الفاظ هم آهنگ توجه نمود. یکی از زیباترین  تصویرگری‌ها و تصویرسازی‌های قرآن کریم، در سُوَر مسبّحات (اسراء، حدید، حشر، صف، جمعه، تغابن و اعلی) متجلّی است.
باید گفت وحدت اندیشه با اهتمام به تسبیح و تحمید و جایگاه ویژه پیامبر و اهل بیت(ع)، انفاق و نقش برجسته آن در کمال آدمی، در سایه دو صفت حکیم و عزیز بر تصاویر این سُوَر حاکم است و هر یک از این تصاویر در عین برخورداری از یک استقلال شخصیّتی، واجد نوعی ارتباط درونی با سایر تصاویر است. این مقاله به بخشی از اعجاز قرآن کریم از مجرای کارکرد تصویر هنری سُوَر مسبّحات پرداخته است. در تصویرگری‌های سُوَر مسبّحات تسبیح خدای متعال از سوی تمامی موجودات به شکل واضح نمایان است و از سوی دیگر عزّت و حکمت، رنگ غالب این تصاویر می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر، چاپ سوم.
ابن هشام، ابومحمد عبدالملک (1375ق)، السیرة النبویة، بیروت: دارالوفاق.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی‌آستان قدس رضوی. 
آلوسی، سید محمود (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول.
پیری سبزواری، حسین (1380ش)، از دیدگاه سید قطب: جلوه‌ای از اعجاز هنری قرآن، نشریه: گلستان قرآن، شماره 105، (صص18-20).
تجلیل، جلیل (1365ش)، آشنایی با تصویر فنی: نمایش هنری در قرآن، نشریه مشکوه، ش12 و13، ص 16.
جعفری، یعقوب (1381ش)، سیمای امام علی(ع) در قرآن، تهران: انتشارات اسوه، چاپ اول.
حجتی، سید محمد باقر (1368ش)، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
خاتون قدمی، هاجر (1389ش)، کارکرد تصویر هنری در قرآن، نشریه کتاب ماه دین، ش150، ص51.
راغب، عبدالسلام احمد (1387ش)، کارکرد تصویر هنری درقرآن کریم، ترجمه سید حسین   سیدی، تهران: انتشارات سخن.
رافعی‌، مصطفی‌ صادق (1361ش)، اعجاز قرآن‌ و بلاغت‌ محمد»، ترجمه‌ عبدالحسین‌ ابن‌ الدین‌، تهران‌: بنیاد قرآن‌، چاپ دوم‌.
زمخشری خوارزمی‌، ابو القاسم محمود بن عمر (1421ق)، الکشاف عن حقائق التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
سامرائی، فاضل صالح (1431ق)، من اسرار البیان القرآنی، عمان: دارالفکر.
سامرائی، فاضل صالح (1431ق)، لمسات بیانیة فی نصوص من التنزیل، اردن: دار عمار للنشر والتوزیع.
سعدی، محمد جواد (1388ش)، نقش ذوق در اعجاز موسیقیایی و هنری قرآن، پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم (پیام جاویدان)، شماره 2.
سیّد رضی (1407ق)، تلخیص البیان فی مجازات القرآن، بیروت: دارالاضواء، چاپ اول.
سیّدی، سیدحسین (1387ش)، مؤلّفه‌های تصویر هنری در قرآن، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، شماره 27.
طباطبایی، سیّدمحمّدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
طریحی، فخرالدین (1362ش)، مجمع البحرین، تهران: نشر مرتضوی، چاپ دوم.
عظم، یوسف (1400ق)، رائد الفکر الاسلامی المعاصر الشهید سید قطب؛ حیاته و مدرسه و آثاره، بیروت: دارالقلم.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن (بی تا)، لطائف الاشارات، مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
قطب، سیّد (1389 ش)، تصویر سازی هنری در قرآن، ترجمه زاهد ویسی،  سنندج: انتشارات آراس.
گلجانی امیرخیز، ایرج (1379ش)، هر سوره بسان مجموعه‌ای منظم، نشریه دانشکده الهیات مشهد، شماره 49 و 50.
مکارم شیرازی، ناصر (1374ش)، تفسیر نمونه، تهران: انتشارات دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول.