با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی قرآن و عهدین ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

واژه «احسان» یکی از کلمات بنیادین قرآن است که در ساخت دستگاه فکری و جهان بینی قرآنی نقش مهمی را ایفا می‌کند. این واژه در ادبیات قرآنی به دلیل ارتباط معنایی با سایر مفاهیم بنیادین قرآن مثل تقوا و ایمان، شامل حوزه معنایی گسترده‌ای است. گستردگی شبکه معنایی این واژه در فرهنگ قرآنی به دلیل چرخش اساسی معیار حسن از سلایق شخصی به معیار توحیدی است. در این نوشتار ضمن بررسی معنای لغوی احسان و مقایسه مصادیق قرآنی این واژه با برخی از مصادیق آن در ادبیات عرب پیش از ظهور اسلام و همچنین بررسی ارتباط معنایی این واژه با سایر واژگان کلیدی و مرتبط با آن و نیز جستجو در برخی از روایات تلاش شده است تا معیار حقیقی حسن از منظر قرآن و روایات بیان شود. با در نظر گرفتن روح کلی حاکم بر آیات قرآنی که همان خدا محوری و توحید است می‌توان گفت که در فرهنگ قرآنی حسن هر پدیده به سبب اتصاف و انتساب آن به خدای متعال است.

کلیدواژه‌ها

ابن فارس، احمد (1365). معجم مقاییس اللغة، بیروت: دار احیاء الکتب العربیة.
ابن منظور، محمد‌بن مکرم (1363). لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.
الهواری، صلاح الدین (2000م). احلی القصائد الغزل العصر الجاهلی، بیروت: دارالتیسیر.
معری، ابوالعلاء (1416ق). اروع ما قیل فی المراة، بیروت: دارالجیل.
ایجی، عضدالدین (1370). شرح المواقف، قم: انتشارات الشریف الرضی.
ایزوتسو، توشیهیکو(1381). خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، تهران: شرکت سهامی انتشار.
برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371). المحاسن، قم: دارالکتب الاسلامیه.
حسن زاده آملی، حسن (1378). ممدالهمم در شرح فصوص الحکم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حسنی زبیدی، محمد مرتضی (1397ق). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالهدایه.
حلی، حسن بن یوسف (1419ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق حسن زاده آملی، قم: موسسه النشر الاسلامی.
دشتی، سید مصطفی حسینی (1379). معارف و معاریف، ویرایش 2،  تهران: موسسه فرهنگی آرایه.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412). المفردات فی غریب القرآن، دمشق: دارالعلم.
سرخسی، شمس الدین (1324). المبسوط، مصر: دارالمعرفة.
شرتونی، سعید (1992م). اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، بیروت: مکتبة لبنان.
طباطبائی، محمد حسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: موسسه النشر الاسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن (1406ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
قرطبی، محمد ‌بن احمد (1360). الجامع لاحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
قونوی، صدرالدین (1371). الفکوک، تصحیح و تحقیق محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
کلینی رازی، محمد بن یعقوب (1365). اصول کافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی (1404ق). بحارالانوار، بیروت: موسسة الوفاء.
مصطفوی، حسن (1404ق). التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نجفی، محمد حسن (1392ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
نوری طبرسی، حسین بن محمد تقی (1408ق). مستدرک الوسائل، قم: موسسة آل البیت.
وحدة تالیف الکتب الدراسیة (1421ق). القواعد الفقهیة، قم: المنظمة العالمیة للحوزات و المدارس.