با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی قرآن و عهدین ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد ارتباط تصویری موسسه آموزش عالی نبی اکرم تبریز

2 مربی گروه پژوهش هنر دانشگاه علم و هنر تهران

چکیده

قرآن کریم کلامی در جهت هدایت انسان است و پژوهش­های فراوانی در جهت یافتن کنه کلام و اعجاز این کلام قدسی از زمان نزول و تدوین تا کنون توسط مفسرین و علما تدوین شده است. اما این کلام تنها کلامی
آگاهی­بخش نیست بلکه در کنار معرفت­بخشی بنای تأثیر و انگیزش و عمل به این آگاهی را نیز دارد. دانش نشانه­­شناسی گفتمانی، به ما اجازه می­دهد این کلام مقدس هدایتگر را در مقام گفتمانی قدسی خطاب به خواننده تعریف کرده و با تحلیل اجزای متنی بر مبنای تنش و آگاهی، روشی برای تبیین تأثیرات ضمنی و غیرمستقیم آن بر روح و جان خواننده و انگیزش خاسته از آن ارائه دهیم. پژوهش حاضر بنا دارد انگیزش و تأثر را در کنار کارکرد معرفت بخشی کلام قدسی در سوره مبارکه الرحمن تبیین کند و برای نیل به این منظور، پس از بررسی اجمالی پژوهش­های صورت گرفته درباره این سوره، با انتخاب روش تحلیل نشانه­شناختی گفتمانی، به تحلیل محورهای تنشی و معرفتی متن سوره در دو سطح جزئی آیات و کلی سوره می­پردازد و نهایتاً به جمع­بندی تأثیر و تأثرات انگیزشی و معرفتی متن بر مخاطب می­پردازد. در بررسی الگوی تنشی آیات سوره مشخص می­شود که در بعضی آیات خداوند به عنوان صاحب سخن مستقیم وارد فضای گفته­پردازی شده و ایجاد فشاره عاطفی می­کند و در بعضی آیات از فضای گفته‌پردازی خارج شده و وارد فضای گفته‌ای می‌شود و از چشم‌انداز گستره‌ای ابژه‌های منتشر را بر می‌شمرد، و باعث ایجاد گستره شناختی در گفتمان سوره می‌شود. همچنین وجود آیه پر تکرار فبا ی آلاء ربکما تکذبان باعث ایجاد ریتم و ضرب‌آهنگ تند در گفتمان سوره می‌شود که باعث تثبیت موضوع سوره الرحمن(تذکر و یادآوری نعمت­ها) در ذهن و دل مومنان راستین می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

حجازی، بهجت السادات (1383). نیم نگاهی به عروس قرآن، موسسه معارف اسلامی امام رضا (علیه­السلام)، فصلنامه بینات، ش 41.
حمدی زقزوق، محمود (1381). انسان مخاطب کلام خدا در قرآن، موسسه معارف اسلامی امام رضا (علیه­السلام)، مجله بینات، ش 36.
خوش منش، ابوالفضل (1387). زبان قرآن کریم و کارکردهای آن، قم: پژوهش و حوزه، ش 3.
خوش منش، ابوالفضل (1391). ظرفیت‌های زبان قرآن در زمان حاضر، نشریه پژوهشهای قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، سال 45، ش 7.
سعیدی‌روشن، محمد باقر (1377). زبانشناسی قرآن، موسسه معارف اسلامی امام رضا (علیه­السلام)، مجله بینات، ش 17.
سعیدی‌روشن، محمد‌باقر (1383). تحلیل زبان قرآن و روش شناسی فهم آن، تهران: اندیشه اسلامی سازمان انتشاراتی موسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه، ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان، پژوهشگاه فرهنگ، ص35-36-46-186-216.
سعیدی‌روشن، محمد‌باقر(1386). شیوه‌شناسی زبان قرآن، دانشگاه الزهرا، تحقیقات علوم و قرآن و حدیث، سال چهارم، ش 8.
سعیدی‌روشن، محمد‌باقر (1390). زبان قرآن از منظر کارکرد‌شناسی، نهاد نمایندگی مقام معظم ‌رهبری در دانشگاه­ها، مطالعات تفسیری، ش 5.
شعیری، حمید رضا (1384الف). بررسی نقش بنیادی ادراک حسی در تولید معنا، دانشگاه شهید بهشتی، نشریه شناخت، ش 45 و 46.
شعیری، حمید رضا (1384ب). مطالعه فرآیند تنشی گفتمان ادبی، پژوهش ادبیات معاصر جهان، دانشگاه تهران: ش 25.
شعیری، حمید رضا. (1388). مبانی معناشناسی نوین، تهران: نشر سمت.
شعیری، حمید رضا. (1389). تجزیه و تحلیل نشانه-معناشناسی گفتمان، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم‌انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی. چاپ دوم.
شعیری، حمیدرضا (1389). نظام تنشی و ارزشی از دیدگاه نشانهمعناشناسی سیالالگویی جهت تحلیل گفتمان ادبی، عنوان صفحه: انسان‌شناسی و فرهنگ، عنوان وبسایت: انسان‌شناسی و فرهنگ، 12/12/92).
طالب‌زاده، سید حمید (1385). ادراک حسی در پدیدار شناسی مرلوپونتی، گروه فلسفه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران: نشریه فلسفه، ش 12.
طباطبایی، محمد حسین (1374). ترجمه تفسیر المیزان (محمد باقر موسی)، قم: ناشر دفتر انشارات اسلامی.
قرائتی، محسن (1388). تفسیر نور، تهران: ناشر مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، جلد 9.
کریم پورقراملکی، علی (1383). جامعیت قرآن ازنظر مفسران، موسسه معارف اسلامی امام رضا (علیه‌السلام)، مجله بینات، ش 43.
مرلوپونتی، موریس (1375). اولویت ادارک و پیامدهای فلسفی آن، ترجمه مراد فرهادپور، نشریه فرهنگ، ش 18.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1387). تفسیر نمونه. تفسیر و بررسی تازه‌ای درباره قرآن مجید با در نظر گرفتن نیازها، خواستها، پرسشها ، مکتب‌ها و مسائل روز، تهران: دارالکتب الاسلامیه، جلد 23، چاپ سی و ششم.
مکارم شیرازی و همکاران (1388). قرآن حکیم و شرح آیات منتخب، قم: مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران.
میر، مستنصر (1386). خاستگاه هنر در دین: ویژگی‌ها و مؤلفه‌های زبانی قرآن کریم، ترجمه ابوالفضل حری، معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، زیبا شناخت، شماره 16.
Fontanille, Jacques  (1998). Sémiotique du discourse, Limoges: PULIM, P21-81.