با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی قرآن و عهدین ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان

2 دانشگاه اصفهان

چکیده

آشنایی با قواعد علم اصول و به‌ویژه مباحث الفاظ آن، از بایسته‌های مفسّران قرآن کریم است. یکی از قواعدی که در این دانش ارزشمند، از آن نام برده شده قاعده «تَعلیقُ الحُکمِ عَلَی الوَصفِ مُشعرٌ بِالعِلیّة» می‌باشد. در این نوشتار که با روش توصیفی تحلیل محتوی انجام می‌شود، نویسنده بر آن است، افزون بر بیان مفهوم و بررسی میزان حجیت این قاعده نزد دانشمندان مسلمان، بایسته‌های مفسّران کلام وحی را در زمینه بکارگیری آن مشخص کرده و نشان دهد چگونه می‌توان از این قاعده برای ارائه تفسیرهای گویاتر بهره گرفت.
به نظر می‌رسد در تفسیر آیاتی که در آنها حکم معلق بر وصف شده، در نظر داشتن این قاعده به کشف علّت حکم می‌انجامد. بکارگیری این دستور اصولی در فرآیند تفسیر، افزون بر دست یابی به فهم ژرف‌تری از کتاب آسمانی، در مواردی به حل مشکلات کلامی و فقهی نیز کمک می‌کند.

کلیدواژه‌ها

ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب، بیروت: دار صادر.
انصاری، شیخ مرتضی (بی تا). فرائد الأصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
انصاری، شیخ مرتضی (1410). کتاب المکاسب (المحشّى)، قم: مؤسسه مطبوعاتى دار الکتاب.
آلوسی، سید محمود (1415). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
بادکوبه­ای، صدرا (بی تا). هدایة الأصول فی شرح کفایة الأصول، قم: المطبعة العلمیة.
بروجردی طباطبائی، حسین (1415). نهایة الأصول، قم: نشر تفکر.
بیضاوى، عبدالله بن عمر (1418)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جوادی آملی، عبدالله (1386). رحیق مختوم شرح حکمت متعالیه، قم: اسراء.
جواهری، محمدتقی (1385). غایة المأمول من علم الأصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
جیلانی شفتی قمی، ‌میرزا ابوالقاسم (1378). قوانین الأصول، تهران: کتابفروشی علمیة اسلامیة.
حجازى، محمد محمود (1413). التفسیر الواضح، بیروت: دار الجیل الجدید.
حسینی یزدی فیروز آبادی، ‌سید مرتضی (بی تا). عنایة الأصول فی شرح کفایة الأصول، قم: ‌انتشارات فیروز آبادی.
حلّی، حسن بن یوسف (1356). استقصاء النظر فی القضاء و القدر، نجف: مشعر.
حلّی، حسن بن یوسف (1374). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: موسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم.
خطیب، عبد الکریم (بی تا)، التفسیر القرآنى للقرآن. بی جا: بی نا.
خوئینی، عبد الکریم (بی تا). خود آموز کفایه مباحث عقلیه و اصول عملیه، قم: کتابفروشی مصطفوی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). المفردات فی غریب القرآن، دمشق-بیروت، دارالعلم الدارالشامیة.
زمخشری، محمود (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
سبحانی، جعفر (1387). إرشاد العقول الی مباحث الأصول، قم: موسسه امام صادق علیه السلام.
سید اشرفی، سید حسن (1385). نهایة الایصال: شرح فارسی أصول الفقه، قم: قدس.
شوکانی، محمد (1414). فتح القدیر، دمشق: دار ابن کثیر.
شهیدی، سیدجعفر (1374). ترجمه نهج البلاغه، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
صدر، رضا (1378). الاجتهاد و التقلید، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
طباطبایی، محمدحسین (1371). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: اسماعیلیان.
طبری، محمد بن جریر (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر طبری)، بیروت: دار المعرفة.
طریحی، فخرالدین (1375ش). مجمع البحرین، تهران: انتشارات کتابفروشی مرتضوی.
طوسی، محمد‌بن‌حسن (بی‌تا). التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طیب، سید عبد الحسین(1378ش). اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات اسلام.
غزالی، محمد بن محمد (1119). المستصفی من علم الاصول، بیروت: دار الارقم بن ابی الارقم.
غلامعلی، صفایی (1386). بداءة النحو، قم: مدیریه العامه للحوزه العلمیه.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1373الف‌). کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران: مرتضوی.
فخر رازی، محمد بن عمر (1371)، مفاتیح الغیب، ترجمه علی اصغر حلبی، تهران: اساطیر.
فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد (1410)، کتاب العین، قم: انتشارات هجرت.
فیض کاشانى، ملا محسن (1415)، تفسیر الصافى، تهران: انتشارات الصدر.
قلی‌زاده، احمد (1379). واژه شناس اصطلاحات اصول فقه، تهران: بنیاد پژوهشهای علمی و فرهنگی نور.
کاشانى، ملا فتح الله (1423). زبدة التفاسیر، قم: بنیاد معارف اسلامى.
گنابادی، سلطان محمد (1408ق). تفسیر بیان السعاد‍ة فی مقامات العباده، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
محمدی، علی (1378). شرح اصول فقه، قم: قدس.
مصطفوی، حسن (1360ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مظفر، محمد رضا (بی تا)، اصول الفقه، قم: موسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
ملکی اصفهانی، مجتبی (1379)، فرهنگ اصلاحات اصول، قم: نشر عالمه.
مهیار، رضا (بی تا)، فرهنگ ابجدى عربى- فارسی. بیجا: بی نا.
میبدى، رشیدالدین (1371). کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران: انتشارات امیر کبیر.
وحید بهبهانی، محمد باقر بن محمد اکمل (1415). الفوائد الحائریة، قم: مجمع الفکر الاسلامی.