نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
گروه زبان و ادبیات عرب دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
گزاره‌های سازندة زبان وظیفة انتقال معنی از ذهنی به ذهن دیگر را برعهده دارد؛ اما مهم آن است که به‌هنگام ارائة این گزاره‌ها، اعتبار اجتماعی پیام‌رسان و پیام‌گیر حفظ گردد و آن پیام از میزان مطلوبی از ادبیّت برخوردار باشد. شکل ساختاری گفتمان پیامبران در قرآن، گونة ممتاز و متمایز ادبیّت است و ملاک آن، چندلایگی معنایی و صدور آن در جهت القای مقاصد پنهان و آشکار است. گفتمان حاکم بر سورة نوح که در ارتباط با دعوت مستمر نوح (ع) به سوی توحید و کیفیت این دعوت با قوم لجوجش است، الگوی بسیار مناسبی برای تأیید ادبیّت گفتمان پیامبران در قرآن است. به‌همین جهت در این پژوهش تلاش بر آن است با تکیه‌بر روش توصیفی- تحلیلی وجوه ادبیّت در نظام زبانی سورة نوح مورد تحلیل قرار گیرد. نتایج نشان می‌دهد راهکار گفتمانی غیرمستقیم که مؤدبانه‌ترین راهکار گفتماتی جهت حفظ اعتبار اجتماعی طرفین گفتگو است، بالاترین بسامد (%74) را در این سوره به‌خود اختصاص داده‌است.
کلیدواژه‌ها
قرآن کریم
الف) منابع عربی
- بومزیر، الطاهر (2007م). التواصل اللسانی والشعریة. ط1. الجزایر: الاختلاف.
- بیضاوی، عبدالله (1418ق). أنوار التنزیل وأسرار التأویل. ط1. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
- حمراوی، محمد (2015م). «نظریة التأدب فی اللسانیات». دمشق: مجلة ألف. السنة3. العدد4. صص 131-140.
- زیدان، جرجی (1886م). العربیة والفلسفة اللغویة. ط3. بیروت: مطبعة القدیس.
- السامر، سوسن فیصل (2012م). «التهذیب الکلامی: دراسة اجتماعیة تداولیة». جامعة بغداد: مجلة الأستاذ. العدد203. صص 1-37.
- الشهری، عبد الهادی (2004م). استراتیجیات الخطاب مقاربة لغویة تداولیة. ط1. بیروت: دارالکتاب الجدید المتحدة.
- عاملی، حرّ (1989م). وسائل‌الشیعة فی تحصیل مسائل الشریعة. ط2. قم: الحکمة.
- فیض کاشانی، ملاحسن (1415ق). تفسیر الصافی. ط2. تهران: الصدر.
- القحطانی، سعد محمد؛ الریاشی، محمدناصر (2016م). «أسالیب الاعتذار لدی متعلّمی اللغة العربیة». الجزایر: الحکمة. المجلد4. العدد8. صص 60-93.
- کادة، لیلی (2014م). «الاستلزام الحواری فی الدرس اللسانی الحدیث: طه عبدالرحمن أنموذجاً». جامعة مولود معمری: الممارسات اللغویة. العدد21. صص 169-194.
- لهویمل، بادیس (2013م). «السیاق ومقتضی الحال فی مفتاح العلوم: متابعة تداولیة». جامعة لسکرة: المَخبَر. السنة4. العدد9. صص 165-183.
- المجلسی، محمدباقر (1972م). بحار الأنوار. ط4. تهران: المکتبة الإسلامیة.
- مظفر نجفی، محمدحسن (1422ق). دلائل الصدق لنهج الحق. ط1. قم: آل‌البیت.
ب) منابع فارسی
- ابو زهره، محمد (1370ش). المعجزه الکبری. ترجمه: ذبیحی، محمد. چ1. تهران: آستان قدس رضوی.
- رضایی، رویا و دیگران (1396ش). «بررسی و کارکرد پادگفتمانی نامه‌های نیما یوشیج». دانشگاه خوارزمی: زبان و ادبیات فارسی. دورة25. شمارة82. صص 1340153.
- سعیدی روشن، محمدباقر (1386ش). «شیوه شناسی زبان قرآن». دانشگاه الزهرا: تحقیقات علوم قرآن و حدیث. دورة4. شمارة8. صص 5-23.
- شعیری، حمیدرضا (1392ش). نشانه - معناشناسی دیداری: نظریه و تحلیل گفتمان هنری. چ2. تهران: سخن.
- عباسی مقدم، مصطفی؛ فلاح، محمد (1397ش). «معناشناسی و ملاک شناسی جدال احسن قرآنی». دانشگاه اصفهان: پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن. دورة7. شمارة13. صص 45-64.
- عبداللهی، منیژه و همکاران (1393ش). «بررسی فیلم کلاه قرمزی و پسرخاله از منظر ادب‌مندی». دانشگاه شیراز: مطالعات ادبیات کودک. سال5. شمارة2. صص 129-152.
- فقهی‌زاده، عبد الهادی (1374ش). پژوهشی در نظم قرآن. چ1. تهران. جهاد دانشگاهی.
- لطفی پور ساعدی، کاظم (1362ش). «بررسی زبان مؤدبانه در فارسی کنونی از نظر جامعه‌شناسی زبان». مجلة ادبیات و زبان‌ها. شمارة62. صص 271-292.
- مقدسی‌نیا، مهدی؛ سلطانی، سید علی‌اصغر (1393ش). «کاربردشناسی زبان و سازوکارهای ادب ورزی در برخی ادعیة شیعه». دانشگاه تربیت‌مدرس: جستارهای زبانی. سال5. شمارة5. صص 207-228.
- هدایت، ندا (1384ش). «تأثیر جنسیت بر نحوة بیان تقاضا: پژوهش در حوزة جامعه‌شناسی زبان». جهاد دانشگاهی: پژوهش زبان و ادبیات فارسی. سال2. شمارة4. صص،17-40.
ج) منابع لاتین
- Austin, John langshaw. (1962). How to do things with words. London: Oxford University Press.
- Brown, P. and Levinson, S. (1987). Politeness: Some universals in language usage. Cambridge University Pess.
- Economidou_Kogetsidis, Maria (2002). Requestive Strategies in English and Greek : Observations from an Airline's Call Centre. Nottingham Linguistic Circular 17.
- Goatly, A (1995). “Directness, indirectness and difference in the language of classroom management: advise for teacher trainees”. IRAL, 33, pp. 267-284.
- Grebe, Nadja (2009). Politeness: A Theoretical Review of Brown and Levinson's PolitenessTheory. Germany: Grin Verlag.
- Matsuura, H (1998). “Japanese EFL Learners, Perception of Politeness in low imposition requests”. JALT journal. 20 (1), pp. 33-48.
- Molinié & Pierre Cahné (1998). Sémiostylistique. Paris: PUF.
- Mounin, G (1974). Dictionnaire de la linguistique. Paris: PUF.
- Riffaterre, M. (1979). La production du texte. Paris: Seuil. Todorov, T. (1970). Introduction à la littérature fantastique. Paris: Seuil.
- Spencer-Oatey, H. (1996). “Reconsidering power and distance”. Journal of Pragmatics. Vol. 26. Pp. 1-24.
- Sridhar, S & Atawneh, A (1993). “Arabic-English Bilinguals and the Directive Speech Act”. World Englishes. N. 12. 3. Pp. 279-297.
- Thomas, J. (1995). Meaning in interaction: An introduction to pragmatics. New York: Longman.
- Ukosakul, M. (2005). "The Significance of Face and Politeness in Social Interaction as Revealed through Thai Face Idioms". Broadening the Horizon of Linguistic Politeness. R.T. Lakoff & S. Ide (eds.). Amsterdam: John Benjamin's Publishing Company.pp. 117-128.
- Waradhaugh, Ronald (1992). An Introduction to Sociolinguistics. Hoboken: Blackwell Publishers.
- Watts, R. J. (2003). Politeness. Cambridge: Cambridge University Press.
)