با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی قرآن و عهدین ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکترا، دانشگاه الزهرا (س)

2 استاد علوم قرآن وحدیث دانشگاه الزهرا

3 دانشیار زبانشناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

پژوهش حاضر می کوشد با بررسی تطبیقی دو مورد از پرکاربردترین جلوه های زبان در قرآن یعنی «قول» و«کلام» بر اساس نظریه استعاره مفهومی، روشن سازد که اولاً این دو مفهوم، چگونه با استعاره مفهومی بازنمایی شده اند ثانیاً به تأثیر این دیدگاه بر نحوه فهم گزاره های دینی پردازد. بررسی173 عبارات استعاری مرتبط با واژه های «قول» و «کلام»بیانگر آن است که این دو واژه در قرآن با استفاده از حوزه های مبدأ همسان شئ و ظرف مکان، حوزه های مبدأ متفاوت حرکت و مظروف و همچنین دو حوزه مقصد مشترک(آفرینش و قضاء حتمی) ساختاربندی شده است. به علاوه از آنجا که سخن گفتن، رویدادی بشری و تجربه پذیر برای انسان است، اموری انتزاعی مانند خلقت و قطعیت قضاء الهی در قرآن کریم به کمک کلام و قول در جایگاه حوزه مبدأ، مفهوم سازی شده است که همین امر یکی از اصول نظریه استعاره مفهومی یعنی یکسویگی را نقض می نماید.

کلیدواژه‌ها

  • قرآن کریم. ترجمه فولادوند، محمدمهدی(1415). تهران: دارالقرآن الکریم.
  • نهج­البلاغه. شریف رضی، محمد بن حسین (1379). ترجمه: محمد دشتی، قم: انتشارات آل علی (ع).
  • ابن فارس، احمد (1404). معجم مقاییس اللغه. تحقیق: هارون عبدالسلام، چاپ اول، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم (1410). لسان العرب. چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
  • ابوزید، نصر حامد (2004). دوائر الخوف قراءة فی خطاب المرأة. چاپ سوم، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
  • ازهری، محمدبن­احمد (بی­تا). تهذیب اللّغه. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  • افراشی، آزیتا (1395). مبانی­معناشناسی شناختی. چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم­انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • انصاری، إبن هشام (1423). مغنی­اللبیب­عن­کتب­الأعاریب. تحقیق: محمد الخطیب، الکویت: التراث العربیّ.
  • حبیبی، فاطمه (1397). بررسی استعاره­های مفهومی زبان در قرآن کریم با رویکرد شناختی. رساله دکتری، دانشگاه الزهرا (س).
  • حویزی، عبد علی بن جمعه (1415). تفسیر نور الثقلین‏. مصحح: هاشم رسولی، قم: اسماعیلیان.
  • راسخ­مهند، محمد (1393). درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی. تهران: سمت.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1374ش). مفردات الفاظ القرآن. بیروت: دارالقلم.
  • رجایی، محمد خلیل (1392). معالم البلاغه. شیراز: فارابی.
  • شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1364). الملل والنحل. تحقیق: محمد بدران، قم: الشریف الرضی.
  • صدوق، محمد بن علی‏ (1403). الأمالی. تهران: کتابچی.
  • طباطبایی، سید محمدحسین (1417). المیزان­فی­تفسیرالقرآن. م: انتشارات­جامعه­مدرسین­حوزه­علمیه.
  • طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع­البیان­فی­علوم­القرآن. تهران: ناصرخسرو.
  • فتاحی زاده، فتحیه (1388). «تأثیر پایه‌های فکری ابوزید در نگرش او به مسائل زنان». فصلنامه مطالعات زنان. سال هشتم، شماره 3، 87-102
  • قاسم­زاده، حبیب‌الله (1379). استعاره و شناخت. تهران: نشر فرهنگان.
  • قرشی، علی‌اکبر (1371). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.‏
  • کوچش، زلتان (1393). مقدمه­ای کاربردی بر استعاره. ترجمه: شیرین پور ابراهیم، تهران: سمت.
  • ــــــــــــ (1394). استعاره در فرهنگ: جهانی­ها و تنوع. تهران: انتشارات سیاهرود.
  • مجلسی، محمدباقر (1404). بحارالانوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار. بیروت: مؤسسه الوفاء.
  • مکارم شیرازی، ناصر (1372). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  • مصطفوی، حسن (بی­تا). التحقیق­فی­کلمات­القرآن­الکریم. بیجا: دارالکتب العلمیه.
  • ملاصدرا، محمد بن ابراهیم (1363). اسفار. بیروت: دار الإحیاء التراث.
  • نیشابوری، محمد بن احمد (1375). روضه الواعظین و بصیرة المتّعظین، چاپ اول، قم: انتشارات رضی.
  • Lakoff, Georg & Johnson, Mark. )2003(. Metaphors we live by, Chicago, The University of Chicago Press.
  • Geeraerts, Dirk (2006). Cognitive Linguistics: Bssic Readings. Mouton De Gruyter.
  • Greerearts & Cuyckens. )2007(. Grady, Metaphors in The Oxford handbook of cognitive linguistics, New York, Oxford University Press.
  • kÖvecses, z. )2002(. Metaphor: A practical Introduction. Oxford: Oxford university press.
  • Ortony, Andrew (1979). Metaphor & Thought, Cambridge, Cambridge University Press.
  • Lee, David, (2001). Cognitive Linguistics: An Introduction. Oxford, Oxford University Press.