نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجو
2 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد
3 استاد دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
درمنابع دینی اعم از آیات وروایات، طیف گسترده ای از آموزه ها بیانگر تأثیرعقل،علم و تفکر بر کنش های انسانی است چنان که آیه «لو کنّا نسمع أونعقل ما کنّا فی اصحاب السعیر»به روشنی منشأ اعمال دوزخیان را اجتناب از به کارگیری تفکر وتعقل می داند وآیه«هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعلمون» (زمر/9)تنها معیار ارزش گذاری انسان ها را علم ایشان می داند. از سویی دیگر آیه 84 سوره اسراء اساس همه رفتارها را «شاکله» دانسته است. گرچه لغت شناسان مفهوم «شباهت» را به عنوان معنای محوری ریشه«شکل» برگزیده اند، اما پژوهش حاضر با جستار جایگاه ذهن وعلم در این ریشه بر اساس روش معنا شناسی تاریخی ومطالعات ریشه شناختی ، ذهن و مفاهیم مربوط به آن همچون تفکر وتعقل را از محوری ترین مفاهیم ریشه «شکل» یافته است. همچنین با تبیین برخی معادل های پر تکرارتفسیری برای "شاکله "همچون نیت، ناحیه ، ملکه و... به چگونگی ارتباط آنها با علم وتفکر دست یافته است و ازین رهگذربر پیوند مفهوم «شاکله» با علم وتفکرتأکید دارد.
کلیدواژه‌ها
- ابن‌جوزى، ابوالفرج عبدالرحمن‌بن‌على(1422ق). زاد المسیر فى علم التفسیر.بیروت: دار الکتاب العربی.
- ابن‌سیده، على‌بن‌اسماعیل(1421ق) . المحکم و المحیط الأعظم. محقق: هنداوى، عبدالحمید.بیروت:دار الکتب العلمیة.
- ابن شعبه حرّانی، حسن بن علی بن حسین (1404ق). تحف العقول عن آل الرسول .(بی جا):انتشارات آل علی.
- .ابن حسنون، عبدالله (1365ق). اللغات فی القرآن.تحقیق :صلاح الدین المنجد.قاهره:مطبعه الرساله.
- ابن‌عطیه اندلسى ،عبدالحق‌بن‌غالب(1422ق).المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز.تحقیق: عبدالسلام عبدالشافى. بیروت:دارالکتب العلمیه.
- ابن‌فارس، احمد‌بن‌فارس(1404ق). معجم مقاییس اللغه. محقق: هارون، عبدالسلام محمد.قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
- ابن‌‌قتیبه الدینوری، عبدالله‌بن‌مسلم(2022م). تأویل مشکل‌القرآن.تحقیق: سعد‌بن‌نجدت عمر. بیروت: موسسه الرساله ناشرون.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب.بیروت:دارصادر.
- ابو‌عبید، قاسم بن سلام(1990م). الغریب المصنف. مصحح: عبیدى، محمد مختار.تونس: الموسسه الوطنیه للترجمه و التحقیق و الدراسات بیت الحکمه.
- أخفش،سعید بن مسعده البلخی المشاجعی (2002). معانی ا لقرآن . بیروت:عالم الکتاب.
- اخوت، احمد رضا (1394ش). شاکله (معنا وفرایند). (بی جا):انتشارات قرآن واهل بیت نبوت.
- اخوت، احمد رضا(1394ش). شاکله نفس .بی جا:انتشارات قرآن واهل بیت نبوت.
- ازهرى، محمد‌بن‌احمد(1421ق). تهذیب اللغة. بیروت:داراحیاءالتراث‌العربی.
- اصفهانی،ابومسلم محمدبن بحر(بی تا). ،موسوعة تفاسیر المعتزلة.بی جا : بی نا.
- آمدی، عبدالواحد بن محمد تمیمی (1990). غررالحکم ودررالکلم.قم:دارالکتب الاسلامی.
- بغوى، حسین‌بن‌مسعود(1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. بیروت : دارإحیاءالتراث‌العربی.
- ثعالبى عبدالرحمن‌بن‌محمد(1418ق).جواهر الحسان فى تفسیر القرآن.تحقیق: شیخ محمدعلى معوض و شیخ عادل احمد عبدالموجود. بیروت: داراحیاء التراث العربى.
- ثعلبى نیشابورى، احمد‌بن‌ابراهیم(1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن.بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- جوهری، الصحاح(1990م).تاج اللغه و صحاح العربیه. بیروت:دارالعلم للملائین.
- حبیش‌بن‌ابراهیم تفلیسی، ابوالفضل(1360ش).وجوه قرآن.ترجمه: دکترمهدیمحقق.بی جا: بنیادقرآنی.
- حسینی،اعظم السادات(1399)،«پایان نامه دکتری:روند شکل گیری برداشت های مختلف از آیه شاکله».دانشگاه فردوسی مشهد.
- الحلبی، السمین(1994م). الدر المصون فی علم الکتاب المکنون. تحقیق احمد محمد الخراط.دمشق: دارالقلم.
- درزی، قاسم. سلمان نژاد، مرتضی(1398ش). «فرآیندشناسی مطالعات میان رشته‌ای در پژوهشهای قرآنی، نمونه موردی: شاکله». نشریه رهیافت‌هایی در علوم قرآن وحدیث، دانشگاه فردوسی مشهد.(4)پیاپی40 .صص157-185.
- رازی، ابوالفتوح حسین‌بن‌على(1408ق). روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن.تحقیق: دکتر محمد جعفر یاحقى- دکتر محمد مهدى ناصح. مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى.
- راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد(1374ش). مفردات الفاظ قرآن. تهران : بی نا.
- زبیدی، محمد بن محمد(1414ق).تاج العروس. بیروت:دارالفکر.
- زمخشرى، محمود بن عمر (1979م). أساس البلاغة. بیروت: دارصادر.
- زید بن علی(1376). تفسیر غریب القرآن .قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
- سبزواری نجفی،محمد بن حبیب الله(1419ق) ، ارشاد الاذهان الی تفسیرالقرآن. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
- سجستانی، محمد بن عزیز (1995م). غریب‌القرآن. تحقیق: محمد ادیب عبدالواحد جمران .بی جا: دار القتیبه.
- سمرقندى، نصر بن محمد بن احمد(بی تا). بحرالعلوم.بی جا:بی نا.
- . سمنون، مرتضی(1396ش). «شااکله نظریه محوری اسلام در خصوص شخصیت».فصلنامه فلسفه وکلام اسلامی آینه معرفت.تهران: دانشگاه شهید بهشتی.(سال 17)پیاپی:51.صص123-98.
- سید رضی،ابوالحسن محمد بن حسین(بی تا).تلخیص البیان عن مجازات القرآن.بی جا.
- سید رضی،ابوالحسن محمد بن حسین(1393).نهج البلاغة.تهران:انتشارات پیام عدالت.
- سیوطی، جلال الدین(بی تا). الاتقان فی علوم القرآن. عربستان: مجمع ملک فهد.
- شیبانى، اسحاق‌بن‌مرار(1975م). کتاب الجیم. مصحح: ابیارى، ابراهیم.قاهره: الهیئه العامه لشئون المطابع الامیریه.
- صاحب، اسماعیل‌بن‌عباد(1414ق). المحیط فی اللغة. مصحح: آل یاسین، محمدحسن، بیروت: عالم الکتب.
- صادقی تهرانی،محمد(1365ش).الفرقان فی تفسیرالقرآن بالقرآن.قم:انتشارات فرهنگ اسلامی.
- صافی،محمود بن عبدالرحیم(1418ق).الجدول فی اعراب القرآن.دمشق:دارالرشید .
- صدوق،محمد(1417ق).الامالی.قم:بی نا.
- طباطبایی، محمدحسین(1417ق).ترجمه تفسیر المیزان.قم: دفترانتشارات اسلامی.
- طبرسى، فضل‌بن‌حسن(1372ش). مجمع البیان فى تفسیر القرآن.تهران: انتشارات ناصر خسرو.
- طبرى، ابو جعفر محمد‌بن‌جریر(1412ق). جامع البیان فى تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفه.
- فراء، یحیی‌بن‌زیاد(بی تا). معانی القرآن.تحقیق: محمد علی النجار. الدار المصریة للتالیف.
- فراهیدى، خلیل‌بن‌احمد(1409ق). کتاب العین.قم: نشرهجرت.
- فضل الله،سید محمدحسین(1419ق).تفسیر من وحی القرآن.بیروت:دارالملاک.
- فهمی حجازی،محمود(1379ش).زبان شنایسی عرب.ترجمه سید حسین سیدی.بی جا:انتشارات سمت.
- فیض کاشانی،ملامحسن(1418ق).الأصفی فی تفسیر القرآن.قم:انتشارات دفترتبلیغات اسلامی.
- فیض کاشانی،ملامحسن(بی تا).المحجةالبیضاءفی تهذیب الاحیاء.قم:انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
- قبادی، فرشته، درزی، قاسم(1397ش). «سیرتحول معنایی انگاره «شاکله»؛ در گستره تفاسیر، دوره پیدایش وکلاسیک». فصلنامه علمی-پژوهشی «تحقیقات علوم قرآن وحدیث» دانشگاه الزهرا (علیها السلام). ( شماره 4)40.صص157-185.
- قراملکی، احدفرامرز(1393ش)« نقش مواجهه مسأله محوربا آیه شاکله؛ رویکرد روش شناختی»، مجله مطالعات روش شناسی دینی. سال اول.
- قراملکی، احدفرامرز، سکینه سلمان ماهینی(1394ش). «دلالت‌های تربیتی مفهوم قرآنی شاکله براساس رهیافت علامه طباطبایی در تفسیر المیزان».دو فصلنامه پژوهشی علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، سال سوم،،( شماره 4).صص57-35.
- قرطبى محمد‌بن‌احمد(1364ش). الجامع لأحکام القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
- کلینی، محمد‌بن‌یعقوب(1426ق). اصول الکافی. بیروت:دارالمرتضی.
- کرمی حویزی،محمد(1402ق)،التفسیر لکتاب الله المنی.قم:چاپخانه علمیه.
- ماتریدی، محمد بن محمد(بی تا).تأویلات اهل السنة.بیروت دارالکتب العلمیة.
- مشکینی اردبیلی،علی(1380ش).درس هایی از اخلاق.تهران:الهادی.
- مصباح یزدی،محمدتقی(بی تا).کلمة حول فلسفة الاخلاق. قم: انتشارات درراه حق.
- مطرزی، ابوالفتح ناصر(1979م). المُغرِب فی ترتیب المعرِب.تحقیق: محمود فاخوری، عبدالحمید مختار.حلب:مکتبة ایامة‌بن‌زید.
- مطهری، مرتضی (1382ش). مجموعه آثار. قم: انتشارات صدرا.
- معمر بن مثنی، ابو عبیده(1381ش).مجاز القرآن، تحقیق: محمد فؤاد سزگین، قاهره:کتبة الخانجى.
- مقاتل‌بن‌سلیمان(1994م). الأشباه و النضائر. تحقیق: عبدالله محمود شحاته.مصر: هیئت المصریه العالمة للکتاب.
- نحاس، ابوجعفر(1421ق). معانی القرآن. تحقیق: شیخ جمال‌الدین محد شرف .بیجا: دارالصحابه للتراث بطنطا.
- Black, Jeremy, Andrew George, Nicholas Postgate, AConcise Dictionary of Akkadian, 2000.
- Campbell, Lyle, Historical Linguistics, Cambridge, The MIT Press, 1999.
- Costaz, Louis, Syriac-English Dictionary, Beirut, Dar El-Machreq, 2002.
- Gesenius, William, A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, ed. F. Brown, Oxford, Oxford University Press, 1939.
- Jastrow, Marcus, A Dictionary of the Targumim, London/New York, G. P. Putnam's Sons, 1903.
- Orel, Vladimir & Stolbova, Olga, Hamito-Semitic Etymological Dictionary, Leiden, Brill, 1995.
)