نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، خرم آباد، ایران
چکیده
تأویلهای ناصرخسرو قبادیانی از آیات قرآنی، ریشه در پیش‌فرضهای کلامی فرقة اسماعیلیه دارد. با نگاهی روشمند و انتقادی از منظر هرمنوتیک تطبیقی، به‌ویژه بر اساس برخی نظریات هایدگر در زمینة نقد فاعل‌گرایی، نظریات گادامر دربارة اتصال افقها و الگوهای سه‌گانة گفتگو، و برخی دیگر از نظریه‌پردازان متأخر، می‌توان نوع مواجهة ناصرخسرو با گزاره‌های دینی را تحلیل و ارزیابی کرد. این پژوهش با تمرکز بر تحلیل محتوای کتاب «وجه دین» در صدد تبیین فرایند تحمیل پیش‌فرضها، در تأویلهای ناصرخسرو از آیات قرآنی است. در این رهگذار مشخص خواهد‌شد که برداشت‌های این تأویل‌گر اسماعیلی از متن و واژة دینی «قرآن» گرفته تا آیاتی از سورة «توحید» و «عبس» و «نحل» و «شمس» و «تین» و «کوثر» و... همه در خدمت توجیه هستی‌شناسی و امام‌شناسی خاص اسماعیلی قرار گرفته است. شگرد‌شناسی این فرایند فهم و تأویل، لغزیدن این متکلم اسماعیلی را از حوزة هرمنوتیک متذکرانة دینی به ورطة هرمنوتیک بدگمانی و دچار‌شدن به پیامدهای آن، اثبات می‌کند.
کلیدواژه‌ها
- آگوستین، قدیس (1381). اعترافات. مترجم، سایه میثمی. تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی. چاپ سوم.
- احمدی، بابک. (1375). ساختار و تأویل متن. دو جلد. تهران: نشر مرکز. چاپ سوم.
- ـــــــــــ (1381). ساختار و هرمنوتیک. تهران: انتشارات گام نو. چاپ دوم.
- باقری، خسرو (1382). هویت علم دینی؛ نگاهی معرفت‌شناختی به نسبت دین با علوم‌انسانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. چاپ اول.
- برنج‌کار، رضا (1378). آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی. قم: مؤسسه فرهنگی طه.
- پالمر، ریچارد ا (1382). علم هرمنوتیک. ترجمۀ محمد سعید حنایی کاشانی. تهران: انتشارات هرمس.
- پورحسن، قاسم (1384) هرمنوتیک تطبیقی، بررسی همانندی فلسفۀ تأویل در اسلام و غرب. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. چاپ اول.
- حجّتی، سید محمدباقر (1360). سه مقاله در تاریخ تفسیر و نحو. تهران: بنیاد قرآن. چاپ اول.
- دفتری، فرهاد (1376). افسانه‌های حشاشین یا اسطوره‌های فدائیان اسماعیلی. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: نشر پژوهش فرزان روز. چاپ اول.
- دفتری، فرهاد (1375). تاریخ و عقاید اسماعیلیه. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز. چاپ اول.
- ریخته‌گران، محمدرضا (1378). منطق و مبحث علم هرمنوتیک (اصول و مبانی علم تفسیر). تهران: نشر کنگره، با همکاری مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. چاپ اول.
- ریکور، پل (1373). زندگی در دنیای متن، شش گفتگو، یک بحث. ترجمۀ بابک احمدی. تهران: نشر مرکز. چاپ اول.
- سپه وند، عزت‌الله (1385) هِرمِسانگی در ادبیات اسماعیلیه. پایا‌نامة کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
- ــــــــــــــ (1391) هرمنوتیک، ادبیات، گفتگو با متن. تهران: نشر علم. چاپ اول.
- سلمی، ابو عبدالرحمن (1369) مجموعه آثار. گردآوری: نصرالله پورجوادی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. چاپ اول.
- شایگان، داریوش (1371). هانری کربن، آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی. ترجمۀ باقر پرهام. تهران: مؤسسه انتشارات آگاه. چاپ اول.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1375). شاعری در هجوم منتقدان، نقد ادبی در سبک هندی پیرامون شعر هرین لاهیجی. تهران: نشر آگه. چاپ اول.
- شمیسا، سیروس (1383). نقد ادبی. تهران: انتشارات فردوس. چاپ چهارم.
- الطباطبایی. (بی‌تا) المیزان فی تفسیرالقرآن قم: منشورات جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه فی قم المقدسه) المجلد الاول.
- فوکو، میشل (1381). نیچه فروید، مارکس. ترجمۀ افشین جهان‌دیده و دیگران. تهران: انتشارات هرمس. چاپ اول.
- قبادیانی، ناصرخسرو (1338). خوان الا خوان. با مقدمه، حواشی و تراجم اعلام بخامۀ ع. قویم. تهران: انتشارات کتابخانه بارانی. چاپ اول.
- ــــــــــــــ (بی‌تا) وجه دین. تصحیح ت. آرانی. برلین: انتشارات کاویانی. چاپ اول.
- کزازی، میرجلال‌الدین (1379) نامة باستان. ج1. تهران: سمت. چاپ اول.
- کوربن، هانری (1377). تاریخ فلسفه اسلامی. ترجمۀ جواد طباطبایی. تهران: انتشارات کویر. چاپ دوم.
- لسانی فشارکی، محمدعلی (1360). شرح فشرده‌ای بر مقدمه تفسیر المیزان. تهران: نهضت زنان مسلمان. چاپ اول.
- مطهری، مرتضی (1368). آشنایی با علوم اسلامی (2) کلام - عرفان - حکمت عملی. تهران: انتشارات صدرا. چاپ ششم.
- ناس، جان. بی (1379). تاریخ جامع ادیان. ترجمه علی‌اصغر حکمت. ویراستار: پرویز اتابکی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ دهم.
- نصر، سید حسین (1382). نیاز به علم مقدس. ترجمه حسن میان‌داری. قم: مؤسسه فرهنگی طه. چاپ دوم.
- ــــــــــــــ (1371). معارف اسلامی در جهان معاصر. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
- نجیبی، مهدی (1382). فلسفه علم کلام. مجله تخصصی کلام اسلامی. سال دوازدهم شمارۀ 48.
- واعظی، احمد (1380). درآمدی بر هرمنوتیک. مرکز نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر. چاپ اول.
- هاجسن، مارشال گود وین سیمز (1378) فرقۀ اسماعیلیه. ترجمه و مقدمه و حواشی از فریدون بدره‌ای. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. چاپ چهارم.
- هرمتیکا (1384). (حکمت مفقودۀ فرعونان، گزیده‌ای از متون هرمسی). ویراسته تیموتی فرک و پیتر گندی. ترجمة فرید‌الدین راد مهر. تهران: نشر مرکز.
- هوی، دیوید کوزنز (1378). حلقه انتقادی، ادبیات، تاریخ و هرمنوتیک فلسفی. ترجمه مراد فرهادپور. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
)