نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
عضو هیات علمی گروه معارف اسلامی پیام نور
QURAN-2109-3022(R1)
چکیده
علامه طباطبایی، مفسر المیزان، به‌رغم آن‌که آثار همگون در زن و مرد را دلیل بر اشتراک زن و مرد در گوهر انسانی می‌داند؛ اما مانند مفسران قبل از خود به ضعف عقل زن در قیاس با مرد معتقد است. ایشان با استناد به آیه 18 سوره زخرف حیات زن را حیات عاطفی و حیات مرد را حیات عقلانی دانسته و قائل به ضعف نیروی تعقل و قوه استدلال زن در مقایسه با مرد است و بر این بنیاد تفاوت‌های حقوقی بین زن و مرد را در فقه اسلامی توجیه می‌کند. در این نوشته برای فهم هرچه دقیق‌تر، تفسیر ایشان در چهار دلیل تنظیم گردید و پس از بررسی‌های لازم و با استفاده از دیگر تفاسیر به این نتیجه انجامید که برخلاف نظر المیزان، پرورش زن در لابه‌لای زینت‌ها و ناتوانی وی از جدال پردازی، وصفی ذاتی و تغییرناپذیر زن نیست و بیشتر ریشه در نگرش عصر جاهلیت به زن و نظام‌های تربیتی غیر اسلامی دارد. زن مانند مرد می‌تواند با فراگیری حکمت‌های علمی و عملی، هم قوه تعقل خویش را تازگی و طراوت بخشد، هم قوای طبیعی خود را تحت زعامت عقل درآورد. هم‌چنین بین علاقه‌مندی زن به زینت و زیور و عطوفت ورزی او ملازمه‌ای نیست و تفاوت زن با مرد در موضوع ارث، گواهی دادن و موضوع قوّام بودن مرد هیچ‌یک نمی‌توانند نشئت‌گرفته از ضعف عقلی زن و مبیّن آن باشند.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم
- نهج‌البلاغه
- ابن أبی جمهور، محمد بن زین‌الدین، (1405 ق)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، تحقیق مجتبی عراقى، قم، دار سید الشهداء للنشر.
- ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، (1404 ق)، تحف العقول عن آل الرسول (ص)، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- ابن فارس، احمد، (1410 ق)، معجم مقاییس اللغه، لبنان، دارالاسلامیه.
- ابنکثیر، اسماعیل بن عمر(1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمد حسین شمس الدین، ج7، بیروت، دار الکتب العلمیة.
- ابنعاشور، محمدطاهر،( 1420 ق)، تفسیر التحریر و التنویر، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی.
- ابوالفتوح رازى، حسین بن على، (1408 ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، آستان قدس رضوى،مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامی.
- ابوحیان، محمدبن یوسف، (1420ق)، البحرالمحیط، تحقیق جمیل، صدقى محمد،ج9، بیروت، دار الفکر.
- ابوحیان، محمد بن یوسف،( 1420 ق)، البحر المحیط فى التفسیر، لبنان، دار الفکر.
- امینى، ابراهیم،(1390)، آشنایى با وظایف و حقوق زن، قم، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
- بحرانى، هاشم بن سلیمان،( 1415 ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق بنیاد بعثت، ج1، قم موسسة البعثة.
- ثعلبی، احمدبن محمد(1422ق)، الکشف والبیان؛ تحقیقابی محمدعاشور، ج3، بیروت، دارإحیاء التراث العربی.
- جعفری، محمدتقی،( 1379)، شرح و تفسیر نهج‌البلاغه، ج11، تهران، دفتر نشرفرهنگ اسلامی.
- جعفرى تبریزى، محمد تقى،(1419 ق)، قرآن نماد حیات معقول،تهران، موسسه تدوین و نشر آثار علامه.
- جعفرى تبریزى، محمد تقى، (1391)، مجموعه آثار عرفان اسلامى،ج2، تهران، موسسه تدوین و نشر آثار علامه.
- جمشیدی، اسدالله وهمکاران،( 1388)، جستاری در هستی شناسی زن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
- جوادی آملی، عبدالله،( 1387)، دین‌شناسی، تحقیق محمد رضا مصطفی پور، قم، مرکز نشر اسراء.
- جوادی آملی، عبدالله،(1386)، سرچشمه اندیشه، تحقیق عباس رحمیان، ج4 و5، قم، مرکز نشر اسراء.
- جوادی آملی، عبدالله،(1384)، فطرت در قرآن، تحقیق محمد رضا مصطفی پور،ج18، قم، مرکز نشر اسراء.
- جوادی آملی، عبدالله،( 1389)، تسنیم، تحقیق علی اسلامی،ج18، قم، مرکز نشر اسراء.
- جوادی آملی، عبدالله،(1388)، زن در آینه جلال و جمال، تحقیق محمود لطیفی، قم، مرکز نشر اسراء.
- جوادی آملی، عبدالله،(1389)، تفسیر انسان به انسان، تحقیق محمد حسین الهی زاده، قم، مرکز نشر اسراء.
- حسینی، سید ابراهیم،( 1389)، شخصیت و حقوق زن، تهران، دفتر نشر معارف.
- حقى برسوى، اسماعیل بن مصطفى، (بی تا) تفسیرروح البیان، ج8، بیروت، دارالفکر.
- حویزى، عبدعلى بن جمعه،( 1415ق)، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان .
- خمینى، روحالله،(1380)، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (س).
- خمینى، روحالله،( 1389)، صحیفه امام،ج6 و7، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (س).
- داودی، سعید، (1395)، زنان و سه پرسش اساسی، قم، امام علی بن ابیطالب (ع).
- دروزه، محمد عزه،(1421 ق)، التفسیر الحدیث: ترتیب السور حسب النزول، ج4، بیروت، دارالغرب الإسلامی.
- دیلمى، حسن بن محمد،(1412 ق)، إرشاد القلوب، قم، الشریف الرضی.
- راغب اصفهانى، حسین بن محمد،(1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودى، بیروت، دار الشامیة.
- رضا، محمد رشید(1414ق)، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، ج3، بیروت، دار المعرفة.
- زجاج، ابراهیم بن سرى،( 1416 ق)،اعراب القرآن، تحقیق ابراهیم ابیارى، ج1، قم، دار التفسیر.
- زحیلی، وهبه،(1411 ق)، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، ج25، سوریه، دار الفکر.
- زمخشرى، محمود بن عمر،(1407 ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، ج1 و4، لبنان، دار الکتاب العربی.
- زیبایی نژاد، محمد رضا و محمدتقی سبحانی،( 1379)، در آمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، قم، دارالثقلین.
- سکّاکی، یوسف بن أبی‌بکر،(1937 م)، مفتاح العلوم، بیروت: دار الکُتُب العلمیّه.
- شرتوتی، سعید،( 1403 ق)، اقرب الموارد، قم، مکتبه آیت الله مرعشی نجفی.
- شعیری، محمد بن محمد،( بى تا)، جامع الأخبار (للشعیری)، نجف، مطبعة حیدریة.
- شهابی، محمود، (بی تا)، رهبر خرد، کتاب فروشی خیام، بی جا.
- شیخ حر عاملى، محمد بن حسن،( 1409 ق)، وسائل الشیعة، تصحیح مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ج26، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
- صدر الدّین شیرازی، محمد، (بی تا)، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، ج7، قم، مکتبه مصطفوی.
- طباطبایى، سید محمدحسین،(1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 4 و6و18، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
- طبرسى، فضل بن حسن،(1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح فضلالله یزدى طباطبایى و هاشم رسولى، ج2 و3، تهران، ناصر خسرو.
- طبرسى، فضل بن حسن،(1412ق)، تفسیر جوامع الجامع، تصحیح ابوالقاسم گرجى، ج4، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه.
- طبرسى، فضل بن حسن، (1412ق)، تفسیر جوامع الجامع، قم، حوزه علمیه قم.
- طبرى، محمد بن جریر،(1412 ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة.
- طوسی، محمد بن حسن،( بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، تصحیح احمد حبیب عاملى، ج2و3، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- طیب، سید عبدالحسین،(1369 ش)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج3، تهران، اسلام.
- عاملى، ابراهیم، (1360)، تفسیر عاملى، ج7، تهران، کتابفروشى صدوق.
- فاضلی، محمّد،( 1365)، دراسة و نقد فی مسائل بلاغیّة هامة، تهران، مؤسّسة مطالعات فرهنگی.
- فخر رازى، محمد بن عمر،(1420 ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، ج25 و27، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- فضل الله، سید محمد حسین،(1419 ق)، من وحى القرآن، ج5 و7و 20، بیروت، دار الملاک.
- فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى،(1415 ق)، تفسیر الصافی، مقدمه و تصحیح حسین اعلمى، ج1، تهران، مکتبة الصدر.
- قرشى بنابى، علىاکبر،(1371)، قاموس قرآن ، ج1، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
- سید قطب، (1425ق)، فى ظلال القرآن، ج5، بیروت، دار الشروق.
- کلینى، محمدبن یعقوب،(1407 ق)، الکافی، تصحیح علی اکبر غفارى و محمدآخوندى، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
- مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار ،(1403 ق)، محقق / مصحح: جمعى از محققان، بیروت ، دار إحیاء التراث العربی
- مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى،مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
- مراغى، احمد مصطفى،( بی تا)، تفسیر المراغى، بیروت، دار الفکر.
- مصباح یزدی، محمد تقی،(1384)، به سوی خود سازی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
- مصباح یزدی، محمدتقی،(1391)، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
- مصطفوی، حسن، (1417ق)، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- مطهرى، مرتضى،(1384)، مجموعه آثار استاد شهید مطهرى، ج2و5 و9 و 17 و19 و29، تهران، صدرا.
- مغنیه، محمدجواد، (1424ق)، التفسیر الکاشف، ج1 و6، قم، دار الکتاب الإسلامی.
- مکارم شیرازى، ناصر،( 1371)، تفسیر نمونه، ج2 و3 و 21، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
- -مکارم شیرازى، ناصر،(1386)،پیام امام امیر المومنین علیه السلام، تهران،دار الکتب الاسلامیه.
- ویل دورانت،(۱۳۷۳)، لذات فلسفه، ترجمه عباس زریاب، تهران، علمی و فرهنگی.
)