نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشگاه قم
2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم
3 دانشگاه شهد چمران اهواز
چکیده
تعیین مرجع ضمیر در فراز «جَعَلا لَهُ شُرَکاءَ فِیما آتاهُما» از آیه 190 سوره اعراف، چالشی در میان مفسران فریقین پدید آورده است: بازگشت ضمیر فعل « جَعَلا» به حضرت آدم و حوا چگونه با عصمت حضرت آدم سازگاری خواهد داشت؟ متون روایی پرشمار ذیل آیه نشان از دیرینگی چالش در سده‌های نخست اسلامی دارد. مفسران فریقین رهیافت‌های گوناگونی در تبیین این آیه برگزیده‌اند. نظریه‌هایی همچون شرک آدم و حوا، شرک اجداد قریش، شرک نوع انسان‌ها در میان رهیافت‌های تفسیری فریقین دیده می‌شود. نوشتار حاضر با روش کتابخانه‌ای به گردآوری رهیافت‌ها پرداخته و پس از نقد و تحلیل رهیافت‌های تفسیری بر اساس روش تحلیلی توصیفی، نظریه شرک نسل آدم و حوا را به عنوان رهیافت منتخب برگزیده است. با استناد به آیات مشابه و روایات تفسیری و نیز دلایل عقلی، قرآنی و روایی عصمت آدم علیه‌السلام، به نظر می‌رسد آیه در صدد بیان داستان فرزندآوری حضرت آدم و حوا است اما در فراز «جَعَلا لَهُ شُرَکاءَ» به عاقبت اولاد مشرک این دو اشاره شده است.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم ترجمه فولادوند.
- ابن‌ابى‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد،(1419 ق) تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: اسعد محمد الطیب، عربستان: مکتبة نزار مصطفى الباز.
- ابن بابویه، محمد بن على،(1372 ش)، عیون أخبار الرضا علیه السلام، مترجم: حمید‌رضا مستفید و على اکبر غفارى، ، تهران: نشر صدوق.
- ابن‌جوزى، ابوالفرج عبدالرحمن بن على، (1422 ق)، زاد المسیر فی علم التفسیر، تحقیق: عبدالرزاق المهدی، بیروت: دار الکتاب العربی.
- ابن‌عاشور، محمد بن طاهر، (بیتا)، التحریر و التنویر، بی‌جا: بینا.
- ابن‌کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمرو،(1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: محمد حسین شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیة.
- آلوسى، سید محمود،(1415ق)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: على عبدالبارى عطیة، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- بلخى، مقاتل بن سلیمان، (1423 ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق: عبد الله محمود شحاته، بیروت: دار إحیاء التراث.
- راد، علی،(1397ش)،«تحلیل انتقادی نگره تمارض ابراهیم علیه السلام بر پایه روایات امامیه»، حدیث حوزه، سال هشتم، شماره دوم.
- زمخشرى، محمود، (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
- سبحانی، جعفر،(1413ق)، الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، مقرر: حسن مکی عاملی، قم: مؤسسة الإمام الصادق علیه‌السلام.
- سمرقندى، نصربن محمد بن احمد، (بیتا)، بحرالعلوم، بی‌جا: بینا.
- سید قطب، ابن ابراهیم شاذلی،(1412 ق)، فی ظلال القرآن، بیروت- قاهره: دارالشروق.
- سیوطى، جلال الدین، (1404 ق)، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
- طباطبایى، سید محمد حسین، (1417 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم.
- طبرسى، احمد بن على،(1381 ش)، الإحتجاج ، مترجم: بهراد جعفرى، تهران: اسلامیه.
- طبرسى، فضل بن حسن،(1372 ش)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تحقیق: با مقدمه محمد جواد بلاغى، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
- طبرى، ابو جعفر محمد بن جریر،(1412 ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفه.
- طوسى، محمد بن حسن،(بیتا)، التبیان فى تفسیر القرآن، با مقدمه شیخ آغابزرگ تهرانى
و تحقیق احمد قصیرعاملى، بیروت: دار احیاء التراث العربى. - عیاشی، محمد بن مسعود،(1380ق)، کتاب التفسیر، مصحح: هاشم رسولی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.
- فخر رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر،(1420 ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
- فراء، یحیى بن زیاد،(بیتا)، معانی القرآن، تحقیق: احمد یوسف نجاتى، مصر: دارالمصریه للتألیف و الترجمه.
- قمى، على بن ابراهیم، (1367 ش)، تفسیر قمى، تحقیق: سید طیب موسوى جزایرى، قم: دار الکتاب.
- مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى،(1403 ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- مکارم شیرازى، ناصر،(1374 ش)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- هیتو، محمدحسن (1421ق). المعجزه القرآنیه الاعجاز العلمی و الغیبی، بیروت: مؤسسة الرسالة.
)