نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه علوم قرآن، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده تفسیر و معارف قرآن، قم، ایران
2 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
چکیده
یکی از مسائل بحث‌برانگیز در حوزه قرآن‌پژوهی، امکان وجود معانی متعدد در تفسیر یک واژه و نیز حجیت و کیفیت اعتبار شرعی این وجوه معنایی است. در طول قرن‌های گذشته، اندیشمندان اسلامی در صدد پاسخ به این سؤال بر‌آمده‌اند که آیا خداوند از واژگان و عبارات قرآن کریم فقط یک معنا و مفهوم را قصد کرده یا معانی متعددی را از آنها اراده نموده است. اهمیت این مسأله به جهت تأثیر زیاد این مبنا در بررسی معانی قرآنی و کشف مراد الهی از آن است.
پژوهش حاضر با روش تحلیلی و توصیفی به بررسی آرای آیت‌الله جوادی‌آملی درباره چندمعنایی قرآن پرداخته و جایگاه این مبنا را در کنش تفسیری ایشان بررسی کرده است. نتیجه از آن حکایت دارد که در تفسیر تسنیم، اصل امکان استعمال لفظ در بیش از یک معنا پذیرفته شده و این مبنا در تفسیر مشترکات لفظی، مَجازات، کنایات و بواطن آیات قرآن کریم به کار رفته است.
کلیدواژه‌ها
- ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین(۱۴۰۵ق)، عوالی اللئالی، قم: دار سیدالشهدا.
- ابن عربی، محمد بن‌علی(۱۴۱۰ق)، رحمة من الرحمن فی تفسیر و اشارات القرآن، دمشق: مطبعة نضر.
- ابن‌فارس، احمد(۱۴۱۸ق)، الصاحبی فی فقه اللغه، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- ابن‌منظور، محمد بن‌مکرم(۱۴۱۴ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر، چاپ سوم.
- اسلامی، علی(۱۳۸۹ش)، «مبانی و مبادی تفسیری تسنیم»، فصلنامه اسراء، شماره اول، صص ۵۷-۷۰.
- آخوند خراسانی، محمدکاظم بن‌حسین(۱۴۰۹ق)، کفایة الاصول، قم: مؤسسه آل‌البیت.
- بستانی، فؤاد(۱۳۷۵ش)، فرهنگ ابجدی، تهران: نشر اسلامی، چاپ دوم.
- پارسا، فرزاد و محمد جمالی(۱۳۸۷ش)، «استعمال لفظ واحد و اراده معانی متعدد»، نشریه مقالات و بررسی‌ها، صص ۴۵ـ۶۰.
- پرنا، احد و نسرین حسن‌زاده(۱۳۹۸ش)، «بررسی ادله موافقان و مخالفان چندمعنایی در قرآن کریم»، نشریه الهیات قرآنی، شماره ۹، صص ۱۳-۳۰.
- تفتازانی، مسعود بن‌عمر(۱۴۱۶ق)، المطول، قم: مکتبة الداوری.
- تهانوی، محمدعلی بن‌علی(۱۹۹۶ق)، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
- جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۹ش)، ادب فنای مقربان، قم: نشر اسراء، چاپ هفتم.
- ــــــــــ (۱۳۸۸ش)، تسنیم، قم: نشر اسراء، چاپ هشتم.
- ــــــــــ (۱۳۸۶ش)، سرچشمه اندیشه، قم: نشر اسراء، چاپ پنجم.
- ــــــــــ (۱۳۸۸ش)(ب)، قرآن در قرآن، قم: نشر اسراء، چاپ هشتم.
- خامه‌گر، محمد(۱۳۹۶ش)، «اصول و قواعد معناشناسی واژگان فقهی در تفسیر تسنیم»، دوفصلنامه تخصصی معراج، شماره ۲، صص ۳۳- ۶۱.
- خسروشاهی، مرتضی (۱۳۹۴ش)، «تاویل در قرآن و رابطه آن با استعمال لفظ در بیش از یک معنا»، مطالعات سبک‌شناختی قرآن، شماره ۴، صص ۴۶ـ۵۸.
- خمینی، سیدمصطفی (۱۴۱۸ق)، تحریرات فی الاصول، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- سیبویه، عمر بن عثمان(۱۴۱۰ق)، الکتاب، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
- سید مرتضی، علی بن‌حسین (۱۳۷۶ش)، الذریعة الی اصول الشریعه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر (بی‌تا)، معترک الأقران فی اعجاز القرآن، قاهره: دار الفکر العربی.
- شهبازی، محمود و علی‌اصغر شهبازی (۱۳۹۲ش)، «واژگان چندمعنا و اهمیت آن در ترجمه قرآن کریم»، فصلنامه مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، شماره ۱، صص ۴۷- ۶۸.
- شهبازی، محمود (۱۳۹۴ش)، «پدیده اشتراک لفظی و چندمعنایی در زبان عربی»، نشریه ادب عربی، شماره ۲، صص ۱۱۹ـ۱۳۶.
- صادقی فدکی، سیدجعفر (۱۳۹۰ش)، «بررسی و نقد دیدگاه‌های چندمعنایی آیات قرآن کریم»، فصلنامه اندیشه نوین دینی، شماره ۲۴، صص ۸۶ – ۶۱.
- طاهرخانی، جواد (۱۳۸۳ش)، بلاغت و فواصل قرآن، تهران: جهاد دانشگاهی.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین (۱۳۹۰ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الاعلمی، چاپ دوم.
- طیب‌حسینی، سیدمحمود(۱۳۸۸ش)، چندمعنایی در قرآن کریم، قم: پژهشگاه حوزه و دانشگاه.
- ــــــــــ (۱۳۸۷ش)، «مبانی فرامتنی چندمعنایی در قرآن کریم»، نشریه پژوهش و حوزه، شماره ۳۳، صص ۸۰- ۱۱۳.
- ــــــــــ (۱۳۹۴ش)، «نسبت استعمال لفظ در بیش از یک معنا با معانی باطنی قرآن»، نشریه مطالعات اصول فقه امامیه، صص۸۶-۱۰۵.
- عبدالله زاده، فرهاد و فؤاد عبدالله‌زاده (۱۳۹۷ش)، «عوامل توسع معنایی در قرآن کریم»، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره ۳۳، صص ۱۸۱- ۱۹۸.
- عسگری، رسول و ماجد نجاریان (۱۳۹۷ش)، «نقش صور بیانی در تبیین معانی قرآنی در تفسیر تسنیم»، فصلنامه پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، صص ۸۷ـ ۱۰۶.
- فخر رازی، محمد بن‌عمر(۱۴۲۰ق)، المحصول فی علم اصول الفقه، بیوت: المکتبة العصریة.
- مجلسی، محمدباقر بن‌محمدتقی(۱۴۰۳ق)، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- معرفت، محمدهادی(۱۳۷۹ش)، تفسیر و مفسران، قم: مؤسسه التمهید.
- موسوی بجنوردی، حسن(۱۳۸۰ش)، منتهی الاصول، تهران: مؤسسه العروج.
- مؤدب، سیدرضا (۱۳۸۶ش)، مبانی تفسیر قرآن، قم: انتشارات دانشگاه قم.
- مؤمن قمی، محمد(۱۴۱۹ق)، تسدید الاصول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- نهیرات، احمد و عباد محمدیان(۱۳۹۲ش)، «نگرشی بر نظام چندمعنایی در قرآن کریم»، پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، شماره ۲، صص ۱۱۹ – ۱۳۷.
- نیازی، شهریار و مهین حارجی زاده (۱۳۸۵ش)، «پدیده چند معنایی در زبان عربی»، مجله
دانشگاه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره ۱۷۷، صص ۷۷ تا ۹۶.
)