نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 داتشجوی دکتری دانشگاه قم
2 عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب
چکیده
پس از ترجمه متون فلسفی به زبان عربی و ورود فلسفه به جامعه اسلامی، عده‌ای با فلسفه به‌عنوان دانشی بیگانه که با دین سازگار نیست و حتی گاه با آن در تضاد است، به مخالفت پرداختند. فیلسوفان برای مقابله با این مخالفت‌ها، تلاش کردند نشان دهند فلسفه نه‌تنها با دین در تضاد نیست، بلکه بسیاری از آموزه‌های دینی را می‌توان با فلسفه اثبات کرد. آنها با این انگیزه کم‌کم نگاه فلسفی را وارد تفسیر قرآن کرده و مدعی شدند زبان قرآن لایه‌های زیرینی دارد که در پی القای معارفی عمیق و درخور فهم خواص است و جز با فلسفه قابل کشف نیست. دیدگاه آنان درباره تفسیر و همچنین تفاسیر فلسفی آنان مخالفانی داشته که آن را از ابعاد گوناگون از جمله اشاره به پیامدهای آن، نقد کرده‌اند. از میان این پیامدها می‌توان به دگرگونی معنایی در الفاظ قرآن، گرایش به تفسیر خلاف ظاهر، نادیده‌انگاشتن عناصر احساسی و عاطفی در قرآن، دورشدن از مقصد اصلی قرآن یعنی هدایت و تزکیه نفوس، مشکل جلوه‌دادن فهم قرآن و لزوم وابستگی فهم قرآن به مرجعی دیگر اشاره کرد.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- نهج البلاغه.
- آئینه‌وند، صادق. (1385).دین و فلسفه از نگاه ابن‌رشد. تهران: نشرنی.
- آلوسی، شهاب‌الدین محمود. (1415).روح المعانی. تحقیق علی عبدالباری. بیروت: دارالکتب العلمیة.
- ابن‌درید، محمد بن حسن. (1988). جمهرة اللغة. بیروت: دارالعلم للملایین.
- ابن‌رشد. (2007). الکشف عن مناهج الأدلة فی عقائد الملة. با مدخل، مقدمه و شروح محمد عابد الجابری. بیروت: مرکز الدراسات الوحدة العربیة.
- ابن‌سینا. (1400). رسائل ابن‌سینا. قم: انتشارات بیدار.
- ابن‌عاشور، محمدالطاهر. (بی‌تا). التحریر والتنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ.
- ابن‌فارس، احمد. (1404).معجم مقائیس اللغة. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414). لسان العرب. بیروت: دارصادر.
- احمد امین. بی‌تا (الف). ضحی الإسلام. بیروت: دارالکتاب العربی.
- ـــــــ . بی‌تا (ب). ظهر الإسلام، بیروت: دارالکتاب العربی.
- ارشد ریاحی، علی. (1388، پاییز و زمستان) «نقد و بررسی تاثیر برخی از آرای فلسفی صدرا در فهم او از آیات قرآن»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث. شماره 12. صص49-66.
- ارشد ریاحی، علی. (1385، بهار). «نقدی بر نظریه حرکت جوهری ملاصدرا و تأثیر آن در فهم او از آیات قرآن»، مقالات و بررسی‌ها. شماره 78. صص13-31.
- امین، نصرت‌بیگم. بی‌تا.مخزن العرفان. بی‌جا: بی‌نا.
- بابایی، علی‌اکبر و دیگران. (1392).روش‌شناسی تفسیر قرآن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- بهشتی، سیدمحمد. (1380، آبان). «تأملی بر عالم خلق و عالم امر». گلستان قرآن. شماره 88. صص17-21.
- تستری، ابومحمد سهل بن عبدالله. (1423).تفسیر التستری. تحقیق محمد باسل عیون السود. بیروت: دارالکتب العلمیة.
- ثعلبی نیشابوری. (1422). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. تحقیق ابومحمد بن عاشور. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
- جوادی آملی، عبدالله. (1382).قرآن در قرآن. قم: مرکز نشر اسراء.
- خمینی، سیدروح‌الله. (1378). آداب الصلوة. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- ـــــــ. (1382). شرح حدیث جنود عقل و جهل.تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- خویی، سیدابوالقاسم. (1386). البیان فی تفسیر القرآن. تهران: دارالثقلین.
- الدوانی. (1411). ثلاث رسائل. مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوی.
- الزرکشی، محمد بن عبدالله. (1990). البرهان فی علوم القرآن. بیروت: دارالمعرفة.
- الزرقانی، محمد عبدالعظیم. بی‌تا.مناهل العرفان فی علوم القرآن. دارإحیاء التراث العربی.
- سعیدی روشن، محمدباقر. (1385).تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- سمرقندی، نصر بن محمد. بی‌تا. بحرالعلوم. تحقیق ابوسعید عمر بن غلامحسن عمروی. بیروت: دارالفکر.
- سهروردی، شهاب‌الدین یحیی.(1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- سیدقطب. (1412).فی ظلال القرآن. بیروت؛ قاهره: دارالشروق.
- الشهرزوری، شمس‌الدین. (1383). رسائل الشجرة الالهیة فى علوم الحقایق الربانیة تهران: مؤسسسه حکمت و فلسفه ایران.
- شیرازی، قطب‌الدین. (1369).درة التاج. تصحیح سید محمد مشکوة. تهران: انتشارات حکمت.
- صادقی تهرانی، محمد. (1365). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن. قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1390ق).المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه اعلمی.
- طبرسی، فضل ابن حسن. (1425).مجمع البیان.بیروت: مؤسسه الأعلمی.
- طبری. (1412). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفة.
- طوسی، خواجةنصیرالدین. (1375). شرح الاشارات و التنبیهات معالم حاکمات. قم: نشر البلاغه.
- طوسی، محمدبن حسن. بی‌تا. التبیان فی تفسیر القرآن. تحقیق احمد قصیر عاملی. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
- العلوی، احمد بن زین‌العابدین. (1376).شرح کتاب القبسات. تحقیق حامد ناجى اصفهانی. تهران: موسسه مطالعات اسلامی.
- غازانی، السیداسماعیل. (1381).فصوص الحکمة و شرحه. مقدمه و تحقیق على اوجبی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- غزالی، ابوحامد. (1416).مجموعة رسائل الامام الغزالی. بیروت: دارالفکر.
- فاخوری، حنا؛ جر، خلیل. (1386).تاریخ فلسفه در جهان اسلامی. ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- فخر رازی،محمد بن عمر. (1384).شرح الاشارات و التنبیهات. مقدمهوتصحیحدکترنجفزاده. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- فخر رازی، محمد بن عمر. (1420).مفاتیح الغیب. بیروت. دارإحیاء التراث العربی.
- فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409).کتاب العین. قم: نشر هجرت.
- فضل الله، محمدحسین. (1419).من وحی القرآن. بیروت: دارالملاک.
- فیاض صابری، عزیزالله. (1386، تابستان). «حکمت فلسفی، مصداقی از حکمت در قرآن و حدیث». مجله تخصصی الهیات و حقوق. شماره24. صص49-61.
- فیاضی، غلامرضا. (1390). هستی و چیستی در مکتب صدرایی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- فیض کاشانی، ملامحسن. (1415).تفسیر الصافی. تحقیق حسین اعلمی. تهران: انتشارات الصدر.
- کاشانی، عبدالرزاق. (1380). مجموعه رسائل و مصنفات کاشانی. مقدمه وتصحیح و تعلیق مجید هادى زاده، تهران: میراث مکتوب.
- مقاتل بن سلیمان. (1423). تفسیر مقاتل بن سلیمان. تحقیق عبدالله محمد شحاته. بیروت: دارإحیاء التراث.
- ملاصدرا.(1366). تفسیر القرآن الکریم. تحقیق محمد خواجوی. قم: انتشارات بیدار.
- ملاصدرا. (1383).شرح اصول الکافی. تعلیق المولی علی النوری.تصحیح محمد خواجوی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
- ملاصدرا، صدرالدین‌محمد. (1363).مفاتیح الغیب. مقدمه و تصحیح محمد خواجوی. تهران: انتشارات مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
- موسی بن میمون. (2007).دلالة الحائرین. بیروت: دارالکتب العلمیة.
- میرداماد. (1381-1385).مصنفات میرداماد. به اهتمام عبدالله نورانی. تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- نصر، سیدحسین؛ لیمن، الیور. (1388). تاریخ فلسفه اسلامی. ترجمه جمعی از استادان فلسفه. تهران: انتشارات حکمت.
- هواری، هود بن محکم.(1426). تفسیر کتاب الله العزیز. الجزائر: دار البصائر.
- Spinoza, Baruch. (2007). Theological -Political Treatise. Cambridge university pres.
)