نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 هیات علمی دانشگاه تهران
2 عضو هیات علمی دانشگاه بناب
3 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان، ارومیه، ایران
چکیده
امروزه شناخت دقیق و مبنایی دیدگاه‌های خاورشناسان و روش‌های پژوهشی آن‌ها درباره قرآن و نقد علمی این دیدگاه‌ها بر اساس مبانی دینی و عقلی استوار، ضرورتی انکارناپذیر است. جرالد هاوتینگ قرآن‌پژوه انگلیسی، یکی از خاورپژوهانی است که بر اساس روش نقد ادبی به پژوهش درباره آیات قرآن پرداخته است. انتقادات ادبی هاوتینگ بر قرآن، به طور مجموع از سه جهت مطرح شده است: پیدایش قرآن در محیط فرقه‌ای؛ ماهیت جدلی آیات قرآن؛ هویت زمانی متأخر قرآن و مخاطبان آن. دیدگاه های مذکور به این نحو رد می‌شوند: قرآن برخلاف متون مقدس دیگر، ماهیت بشری ندارد و متن آن بر انواع اعجاز، مانند بلاغت، علوّ معنا و نیز عدم‌اختلاف در بیان مشتمل است که همه این شگفتی‌ها، از وحیانی و غیربشری بودن آن ناشی می‌شود. مقایسه قرآن با کتب مقدس یهودی-مسیحی از حیث ماهیت جدلی، نادرست است و آن نوع جدلی که هاوتینگ از آن سخن گفته، قرآن نسبت به مخاطبان خود به کار نبرده است. سبک قرآن، برخلاف سبک کتب مقدس دیگر، بیان‌گر اصالت تاریخی آن است. متن قرآن از طریق تواتر به دست مسلمانان رسید و تواتر تاریخی، نشان می‌دهد که قرآن از طریق وحی بر پیامبر(ص) نازل شده است.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- کتاب مقدس.
- آربری، آرتور (1423 ق)، دراسة لترجمة معانی القرآن الکریم إلی الإنجلیزیة القرآن مترجمًا للمستشرق الانجلیزی، ترجمه هیثم بن عبد العزیز احمد ساب، مدینه، مجمع الملک فهد لطباعه المصحف الشریف.
- ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم، ریاض، مکتبة نزار مصطفی الباز.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد (بی‌تا)، فتح الباری فی شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالمعرفه.
- ابن‌رشد، محمد بن احمد (۱۹۷۹ م)، تلخیص کتاب ٲرسطوطا‌لیس فی الجدل، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1385 ق)، الشفاء؛ المنطق، قاهره، بی‌نا.
- ابن‌فارس، احمد (1404 ق)، معجم مقاییس اللغه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414 ق)، لسان العرب، بیروت، دارالفکر.
- ابن‌هشام، عبدالملک (بی‌تا)، سیرة النبویّه، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- اسپینوزا، باروخ (۱۳۷۸ ش)، «مصنف واقعی اسفار پنجگانه»، ترجمه علیرضا آل بویه، هفت آسمان، ش ۱، بهار، 89-103.
- افلاطون (1380 ش)، دوره آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، خوارزمی.
- باربور، ایان (1362 ش)، علم و دین، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
- بدوی، عبدالرحمن (1383 ش)، دفاع از قرآن در برابر آرای خاورشناسان، ترجمه سید حسین سیدی، مشهد، به‌نشر.
- بلاغی، محمدجواد (بی‌تا)، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم، وجدانی.
- بنت‌الشاطی، عائشه (1404 ق)، الإعجاز البیانی للقرآن، قاهره، دارالمعارف.
- بوکای، موریس (بی‌تا)، مقایسه‌ای میان تورات، انجیل، قرآن و علم، ترجمة ذبیح الله دبیر، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- جصاص، احمد بن علی (1405 ق)، الفصول فی الأصول، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- خوئی، سید ابوالقاسم (بی‌تا)، البیان فی تفسیر القرآن، قم، موسسة احیاء آثار الامام الخوئی.
- دورانت، ویلیام جیمز (1365 ش)، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام، تهران، بی‌نا.
- رامیار، محمود (1363 ش)، تاریخ قرآن، تهران، امیرکبیر.
- زبیدی، محمد بن محمد مرتضی (1414 ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر.
- زرکشی، بدرالدین (1410 ق)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دارالمعرفة.
- زیباکلام، صادق (1390 ش)، جامعه‌شناسی به زبان ساده، تهران، روزنه.
- سلیمانی، عبدالرحیم (1385 ش)، آشنایی با ادیان کتاب مقدس، قم، انجمن معارف اسلامی.
- سلیمانی، عبدالرحیم (1379 ش)، «نقادی کتاب مقدس»، هفت آسمان، ش 8، زمستان، ص 97-110
- سیدمرتضی، علی بن حسین (۱۴۰۵ ق)، رسائل الشریف المرتضی، قم، دارالقرآن الکریم.
- سیوطی، جلال‌الدین (1421 ق)، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت، دارالکتاب العربی.
- صدوق، محمد بن علی (1398 ق)، التوحید، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- صلیبی، کمال سلیمان (۱۹۹۸ م)، خفایا التوراه و اسرار شعب اسرائیل، بیروت، بی‌نا.
- طباطبایی، محمدحسین (1390 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
- طبرسی، فضل بن حسن (1372 ش)، مجمع البیان لعلوم القرآن، تهران، ناصر خسرو.
- طبری، محمد بن جریر (1362 ش)، تاریخ الأمم و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، نشر اساطیر.
- طبری، محمد بن جریر (1412 ق)، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت، دار المعرفة.
- طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- طوسی، محمد بن حسن (1407 ق)، الخلاف فی الأحکام، قم، موسسه النشر الاسلامی.
- طوفی حنبلی، سلیمان بن عبد القوی (1408 ق)، علم الجذل فی علم الجدل، ویسبادن، فرانز شتاینر.
- عیاشی، محمد بن مسعود (1380 ق)، تفسیر العیاشی، تهران، المطبعه العلمیه.
- غراب، احمد (1411 ق)، الرؤیة الإسلامیة للاستشراق، لندن، بی‌نا.
- فارابی، محمدبن محمد (۱۹۸۶ م)، المنطق عند الفارابی، بیروت، دارالمشرق.
- فخر رازی، محمد بن عمر (1420 ق)، مفاتیح الغیب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- فراهیدی، خلیل بن احمد (1405 ق)، کتاب العین، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
- فوک، یوهان (بی‌تا)، تاریخ حرکة الاستشراق، ترجمة عمر لطفی العالم، بیروت، دارالمدار الإسلامی.
- فولکیه، پل (1362 ش)، دیالکتیک، ترجمه مصطفی رحیمی، تهران، آگاه.
- قرطبی، محمد بن احمد (1364 ش)، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو.
- قمی، علی بن ابراهیم (1363 ش)، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب.
- کاپلستون، فردریک چارلز (1368 ش)، تاریخ فلسفه، ترجمه جلال الدین مجتبوی، تهران، سروش.
- کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق)، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
- کیوپیت، دان (1376 ش)، دریای ایمان، ترجمة حسن کامشاد، تهران، طرح نو.
- گالووی، آلن (بی‌تا)، پانن برگ: الهیات تاریخی، ترجمه مراد فرهادپور، تهران، موسسه فرهنگی صراط.
- لین، تونی (1386 ش)، تاریخ تفکر مسیحی، ترجمة روبرت آسریان، تهران، فرزان روز.
- محمد عبد المحسن، عبد الراضی (1421 ق)، الغارة التنصیریة علی أصالة القرآن، مدینه، مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف.
- معرفت، محمد هادی (1415 ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
- میشل، توماس (1381 ش)، کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
- نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1367 ش)، اساس الاقتباس، تهران، دانشگاه تهران.
- نووی، محی‌الدین (1405 ق)، شرح‌المسلم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
- واقدی، محمد بن عمر (1414 ق)، المغازی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
- هوردرن، ویلیام (1368 ش)، راهنمای الهیات پروتستان، طاطهوس میکائلیان، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
- هیک، جان (1372 ش)، فلسفه دین، ترجمة بهزاد سالکی، تهران، انتشارات بین المللی الهدی.
- هیکل، محمد حسین (1962 م)، الشرق الجدید، قاهره، مکتبة النهضة المصریة.
- Bilal (2006), «origin, organization and influences on the Qur'an», in The Quran: an Encyclopedia, Edited by Oliver Leaman, Landon, Routledge, pp. 474-480
- Hawting, G. R. (1984), «The origin of Jedda and the problem of Su‘ayba», Arabica: Journal of Arabic and Islamic Studies, no.31, pp. 318-326.
- ________ (1990), «The 'sacred offices' of Mecca from Jahiliyya to Islam», Jerusalem Studies in Arabic and Islam, no.13, pp. 62-84.
- ________ (1997), «John Wansbrough, Islam, and monotheism», Method & Theory in the Study of Religion, no.9i, pp. 25-38.
- ________ (2003), «Qur’ānic exegesis and history», With reverence for the word: medieval scriptural. exegesis in Judaism, Christianity, and Islam, Oxford, Oxford University Press, pp. 408-421.
- ________ (2011), «Has God sent a mortal as a messenger?" (Q 17:95): messengers and angels in the Qur’ān», New perspectives on the Qur’ān: the Qur’ān in its historical context, no.2, edited by Gabriel Said Reynolds, London, Routledge, pp. 372-389.
- ________ (2001 a), «Atonement», Encyclopaedia of the Qur’ān, edited by Jane Dammen McAuliffe, Leiden, Brill, vol. 1, pp. 186-188.
- ________ (2001 b), «Calf of Gold», Encyclopaedia of the Qur’ān, edited by Jane Dammen McAuliffe, Leiden, Brill, vol. 1, pp. 273-276.
- ________ (2002), «Idolatry and Idolaters», Encyclopaedia of the Qurān, edited by Jane Dammen McAuliffe, Leiden, Brill, vol. 2, pp. 475-480.
- ________ (2004 a), «Parties and Factions», Encyclopaedia of the Qur’ān, edited by Jane Dammen McAuliffe, Leiden, Brill, vol. 4, pp. 24-27.
- ________ (2004 b), «Pre-Islamic Arabia and the Quran», Encyclopaedia of the Qur’ān, edited by Jane Dammen McAuliffe, Leiden, Brill, vol. 4, pp. 253-261.
- Rippin, Andrew (1985), «Literary analysis of Qur'tln, tafsīr, and sīra: the methodologies of John Wansbrough», Approaches to Islam in religious studies. University of Arizona Press, pp. 151-163.
- Wansbrough, John (1977), Quranic Studies, Oxford. Oxford University Press.
- Wansbrough, John (1978), The Sectarian Milieu: Content and Composition Of Islamic Salvation History, Oxford. Oxford University Press.
)