نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 ---
2 هیات علمی دانشگاه تهران و ریاست دانشکده الهیات
QURAN-2106-2975(R1)
چکیده
از عوامل موثر بر تفسیر قرآن با توجه به تلاشهای مفسران، پی جویی از معانی مفردات قرآنی است که البته در مواردی به دلایلی چون عدم توجه به معنای دقیق ریشه، وجود اشتراک لفظی در برخی واژه ها، خلط معنای حقیقی از مجازی و عدم تفکیک معنای اصلی از ثانویه اختلافاتی هم بین مفسران بوجود آمده است. مقاله حاضر در صدد تبیین نقش واژه شناسی در تفسیر قرآن کریم است که با رویکرد تکامدپژوهی صورت گرفته و هدف آن بیان دستاوردهای واژه شناسی در عرصه تفسیر است که پس از بررسی ریشه ای واژگان مختلف به ویژه تکامدها، با روش استنباطی و استدلالی صورت گرفته است. قابل ذکر است که به جهت محدودیتهای مطالعاتی تکامدها، بررسی اشتقاقهای واژه در زبان عربی و معادل یابی آن در زبانهای خواهر، در کشف معنای واژه اثرات قابل توجهی داشته است. از دستاوردهای واژه شناسی می توان به کاهش احتمالات تفسیری، نقد علمی تفاسیر و اصلاح ترجمه ها، شکل گیری نظریات جدید تفسیری، رهیابی به مطالعات میان رشته ای و امکان تفسیر آیات با بهره مندی از ظرفیتهای معنایی واژه در زبانهای دیگر اشاره کرد.
کلیدواژه‌ها
- عهد عتیق، ترجمه فاضل خان همدانی، بیتا، بی نا
- ابن ابى حاتم، عبدالرحمن، 1419 ق، تفسیر القرآن العظیم، عربستان سعودی، مکتبة نزار مصطفى الباز
- ابن جوزی، عبدالرحمان بن علی، 1425 ق، تذکرة الأریب فی التفسیر الغریب، بیروت، دار الکتب العلمیة
- ابن حموش، مکی، 1429 ق، الهدایة إلى بلوغ النهایة،، امارات، جامعة الشارقه
- ابن درید، محمد بن الحسن، بی تا، جمهرة اللغة، بی نا
- ابن عرفه، محمد، 2008 م، تفسیر ابن عرفه، بیروت، دار الکتب العلمیة
- ابن فارس، احمد، 1399 ش، مقاییس اللغة، بیروت، دارالفکر
- ابن قتیبیه، عبدالله بن مسلم، 1411 ق، غریب القرآن، بیروت، دار و مکتبة الهلال
- ابن کثیر، اسماعیل، 1419 ق، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیة
- ابن ملقن، عمر بن علی، 1408 ق، غریب القرآن، بیروت، عالم الکتب
- ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414 ق، لسان العرب، بیروت، دار صادر
- ابن هائم، شهاب الدین، 1423 ق، التبیان فی تفسیر غریب القرآن، بیروت، دار الغرب الإسلامی
- ابوحیان، محمد بن یوسف، 1407 ق، النهر الماد من البحر المحیط، بیروت، دارالجنان
- _______، 1422 ق، البحر المحیط، بیروت، دار الکتب العلمیة
- أبو عبیدة، معمر بن المثنى التیمى البصری، 1381 ق، مجازالقرآن، قاهره، مکتبة الخانجى
- آذرنوش، آذرتاش، 1379 ش، فرهنگ معاصر عربی- فارسی، تهران، نی
- _______، 1390 ش، واکاوی و معادل یابی تعدادی از واژگان قرآن کریم، تهران، جهاد دانشگاهی
- آرلاتو، آنتونی، 1384 ش، درآمدی بر زبان شناسی تاریخی، ترجمه یحیی مدرسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، اول
- أزهری، محمد،1421 ق، تهزیب اللغة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی
- البرزی، امیرحسین، 1386 ش، تجزیه و تحلیل ریشه‌شناسی واژه‌های انگلیسی، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی
- آلوسی، محمود، 1415 ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دار الکتب العلمیة
- ایزوتسو، توشیهیکو، 1388 ش، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، تهران، شرکت سهامی انتشار
- باطنی، محمدرضا، 1373 ش، توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران، امیرکبیر، چاپ پنجم
- بلاغى، عبد الحجت، 1386 ش، حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، قم، حکمت، قم
- بلخى، مقاتل بن سلیمان، 1423 ق، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار إحیاء التراث
- بیضاوی، عبدالله بن عمر،1418 ق، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت، دار احیاء التراث العربى
- ثروت، منصور،1385 ش، آشنایی با مکتب‌های ادبی، تهران، سخن
- ثعالبی، عبدالملک بن محمد، 1371 ق، فقه اللغه، مصر، المکتبة التجاریة الکبری
- _______، 1418 ق، تفسیر الثعالبی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی
- جرجانی، عبدالقاهر، بی تا، التعریفات، تهران، ناصرخسرو
- _______، 1430 ق، درج الدرر فى تفسیر القرآن العظیم، اردن، دارالفکر
- جوهری، ابونصر، 1407 ق، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دارالعلم
- چگنی، ابراهیم،1382 ش، فرهنگ دایرةالمعارف زبان و زبان‌ها، لرستان، بهنام
- حسینى همدانى، محمد حسین، 1404 ق، انوار درخشان، تهران، لطفی
- حمیری، نشوان ابن سعید، 1420 ق، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، دمشق، دارالفکر
- حییم، سلیمان،1344 ش، فرهنگ عبری-فارسی، تهران، القانایان
- خزرجی، 1414 ق، نفس الصباح فى غریب القرآن و ناسخه و منسوخه، نشر مغرب وزارة الاوقاف و الشئون الاسلامیه
- خضیری، محمد، 1420 ق، تفسیر التابعین، عربستان، دار الوطن للنشر
- خفاجی، احمد، 1417 ق، عنایة القاضى و کفایة الراضى، بیروت، دارالکتب العلمیه
- دره، محمد علی طه، 1430 ق، تفسیر القرآن الکریم و اعرابه و بیانه، بیروت، دار ابن کثیر
- دمشقى، اسماعیل بن عمرو ابن کثیر، 1419 ق، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیة
- دهخدا، علی اکبر،1377 ش، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران
- رازى، ابوالفتوح،1408 ق، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى
- راغب اصفهانى، حسین بن محمد، 1412 ق، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالعلم الدار الشامیة
- رجبی، 1389 ش، روش شناسی تفسیر قرآن، نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم(
- رضا، رشید محمد، 1414 ق، التفسیر القرآن الحکیم ) المنار(، بیروت، دارالمعرفه
- زبیدی، مرتضی، 1414 ق، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالهدایه للطباعه و النشر
- زمخشری، جارالله، 1407 ق، الکشاف عن حقائق التنزیل، بیروت، دارالکتب العربی
- _______، مقدمه الادب، 1387 ش، تهران، موسسه مطالعات اسلامی
- سیواسی، احمد بن مسعود، 1427 ق، عیون التفاسیر، بیروت، دار صادر
- سیوطى، جلال الدین، 1404 ق، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى
- شعرانی، ابوالحسن، قریب، محمد، س 1379 ش، نثر طوبی،، تهران، اسلامیه
- شعراوی، محمد، 1991 م، تفسیر الشعراوی، بیروت، اخبار الیوم، ادارة الکتب و المکتبات
- شیبانی، 1413 ق، نهج البیان عن کشف معانى القرآن، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی
- شیخ زاده، محمدبن مصطفی، 1419 ق، حاشیه محیى الدین شیخ زاده على تفسیر القاضى البیضاوى، بیروت، دارالکتب العلمیه
- صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، 1365 ش، قم، انتشارات فرهنگ اسلامى
- طالقانی، محمود، 1382 ش، پرتویی از قرآن، تهران، سهامی انتشار
- طباطبایی، محمد حسین، 1353 ش، قرآن در اسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، اول
- طبرسى، فضل بن حسن، 1372 ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو
- طبرى، ابو جعفر، 1412 ق، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، بیروت
- طریحى، فخر الدین، 1375 ش، مجمع البحرین، تهران، مرتضوی
- طنطاوی، محمد، 1997 م، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، مصر، نهضة مصر
- طوسى، محمد بن حسن، بی تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربى
- عبدالسلام، عبدالله، 1429 ق، تفسیر العز بن عبد السلام، بیروت، دارالکتب العلمیه
- عسکری، ابوهلال، 1973 م، الفروق فی اللغة، بیروت، دارالکتب العلمیه
- عکبرى، عبدالله بن حسین، 1419 ق، التبیان فی إعراب القرآن، عربستان، بیت الأفکار الدولیة
- فاتحی نژاد، عنایت الله، 1394 ش، فرهنگ معاصر فارسی- عربی، تهران، فرهنگ معاصر، سوم
- فخررازی، محمد، 1420 ق، مفاتیح الغیب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی
- فراهیدى، خلیل بن احمد، 1410 ق، العین، قم، هجرت
- فضل الله، محمد حسین، 1419 ق، من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر
- فیروزآبادی، محمد، 1414 ق، قاموس المحیط، بیروت، دارالکتب العلمیه
- فیضی، ابوفیض، 1417 ق، سواطع الالهام فى تفسیر کلام الملک العلام، قم، دارالمنار
- فیومی، احمد بن محمد، 1356 ش، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى، بیروت، دارالقلم
- قرشی، علی اکبر، ۱۳۶۷ ش، قاموس قرآن، تهران، اسلامیه
- قزوینی،1405 ق، الایضاح فی علوم البلاغه، بیروت، دارالکتب اللبنانی
- کاشانی،1336 ش، منهج الصادقین فى إلزام المخالفین
- کاشفی، حسین، 1379 ش، جواهرالتفسیر، تهران، مرکز پژوهشى میراث مکتوب
- کرمانی، محمدعلی رضایی، حسینی، بی بی زینب، معناشناسی واژه «إمشاج»، واژه‌ای از واژگان تک کاربرد در قرآن کریم، 1390، شماره اول، مجله علمی پژوهشی کتاب قیم، یزد،1390 ش
- کریمی نیا، مرتضی، تکامد در قرآن، تحلیلی بر واژه‌ها و ترکیبات تک کاربرد در قرآن کریم، کریمی نیا، مرتضی، پژوهش‌های قرآن و حدیث، تهران، 1393 ش
- گنابادی، سلطان محمد، 1408 ق، بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات
- نیآوردی، علی بن محمد، بی تا، النکت و العیون تفسیر الماوردى، بیروت، دارالکتب العلمیه
- محلی، محمد، سیوطی، جلال الدین، 1416 ق، تفسیر الجلالین، بیروت، مؤسسة النور للمطبوعات
- مشکور، محمد جواد، 1357 ش، فرهنگ تطبیقی عربی با زبانهای سامی و ایرانی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران
- مصطفوى، حسن،1360 ش، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه چاپ و نشر کتاب
- مظهری، محمد ثناء الله، 1412 ق، التفسیر المظهری، پاکستان، مکتبة الرشدیة
- معرفت، محمد هادی، 1415 ق، التمهید فی علوم القرآن، قم، النشرالاسلامی، دوم
- معلوف، لوییس،1366 ش، المنجد، تهران، اسماعیلیان
- مقدم، محمد،1322 ش، طیرا ابابیل، تهران، سخن
- میبدی، احمد، 1371 ش، کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران، امیرکبیر
- نحاس، احمد، 1409 ق، معانی القرآن، مکه، جامعة أم القرى
- نیشابورى، محمود بن ابو الحسن، 1415 ق، إیجازالبیان عن معانی القرآن، بیروت، دارالغرب الاسلامی
- _______، 1409 ق، وضح البرهان فی مشکلات القرآن، بیروت، دارالقلم
- هدایت، شهرام، 1384 ش، بررسی زبان شناختی واژه‌های قرآن کریم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی
- یزیدی، عبدالله بن یحیی، 1405 ق، غریب القرآن و تفسیره، بیروت، عالم الکتب
- یونگ، کارل گوستاو، 1377 ش، انسان و سمبولهایش، تهران، جامی
- Elmaz, 2008. wien. Die Interpretationsgeschichte der
koranischen Hapaxlegomena. - Shawkat. 2009. Hapaxes in the quran:identifying and cataloguing lone words (and loanwords. Notre Dame.،
- Orucov Ə.Azarbaycan dilinin izahlı lüğə2006. Azarbaycan
)