نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
چکیده
در بازتابی که از باورهای مسیحیان پیرامون حضرت عیسی(ع) در لابلای آیات قرآن دیده می شود، مفهوم «عیسی، پسر خدا» یکی از مفاهیم چالش برانگیز است و تحقیقات بسیاری در خصوص آن انجام شده است. در حالیکه مضامین قرآنی مرتبط با این باور اینطور تداعی می سازند که گویی مسیحیان، عیسی را فرزند واقعی و جسمانی خداوند تلقی می کردند، در سنت مسیحی این امر ظاهرا ارتباطی با خویشاوندی واقعی(جسمانی، خونی) میان عیسی و خداوند ندارد. حتی هیچیک از فرقه های مسیحی هم بر چنین باوری نبودند(و نیستند) که خداوند همسری برگزیده تا از آنجا عیسی فرزند متولد شده از ایشان باشد. بنابراین به نظر می رسد دو کتاب مقدس دریافت واحدی از چگونگی فرزندی عیسی یا مفهوم «پسرِ خدابودنِ عیسی» ندارند. در مقاله حاضر می کوشیم مفهوم فوق را در قرآن مورد بررسی قرار دهیم و با کمک دیگر آیات قرآن، همچنین منابع پیشااسلامی راهی برای رفع این تناقض پیدا کنیم. در این پژوهش همچنین تلاش های مسلمانان در خصوص این موضوع مورد بحث واقع شده و سعی گردیده است نقاط قوت و ضعف پاسخ های ایشان نشان داده شوند. مجموع یافته ها نشان می‌دهند نه تنها قرآن با کتاب مقدس و سنت مسیحی در خصوص ابن الله بودن عیسی تنافی و تضادی ندارد، بلکه باید زبان جدلگونه قرآن در اینگونه آیات را شناخت و با باورهای رایج در منطقه هم آشنا بود، چیزی که سنت اسلامی تا به امروز از آنها غافل بوده است.
کلیدواژه‌ها
- آلوسی، سید محمود، 1415 ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، 1419 ق، تفسیر القرآن العظیم، عربستان سعودی: مکتبة نزار مصطفی الباز، چاپ: سوم.
- جاحظ، عمرو بن بحر، 1411 ق/1991 م، المختار فی الرد علی النصاری، تحقیق محمد عبد الله الشرقاوی، بیروت: دار الجیل.
- حجازی، محمد محمود، 1413 ق، التفسیر الواضح، بیروت: دار الجیل الجدید، الطبعة: العاشرة.
- رابینسن، نیل، عیسی، دائره المعارف قرآن، ترجمه حسن رضایی هفتادر، ویراسته حسین خندق آبادی و همکاران، تهران: حکمت، ج 4، صص 194-179.
- زجاج، إبراهیم بن السری، 1408 ق/ 1988 م، معانی القرآن وإعرابه، تحقیق عبد الجلیل عبده شلبی، بیروت: عالم الکتب.
- سید قطب، ابن ابراهیم شاذلی، 1412 ق، فی ظلال القرآن، قاهره: دارالشروق.
- سلیمانی، عبدالرحیم، 1387، «نگاهی به خداشناسی یهود در قرآن مجید»، هفت آسمان، زمستان ۱۳۸۷ شماره ۴۰، 72-41.
- طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، 1420، 2000، جامع البیان فی تأویل آی القرآن، تحقیق احمد شاکر، بیروت: الرساله.
- لنکستر براون، پیتر، (۱۳۹۴)، تاریخ پیدایش غرب مسیحی: اروپا چگونه مسیحی شد، ترجمه بهاءالدین بازرگانی گیلانی، تهران: نشر علم.
- فخر رازی، محمد بن عمر، 1420 ق، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- محققیان، زهرا، 1400 الف، «عزی، الهه سیاه در منابع اسلامی: واکاوی خاستگاه این انتساب با کمک منابع پیشااسلامی و باورهای سامیان باستان»، مجله پژوهشی پژوهشهای تاریخی، دوره 13، شماره 2، صص 71-53.
- محققیان، زهرا، 1400 ب، «تاریخ انگاره بنات الله»، طرح پژوهشی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- مقاتل بن سلیمان بلخی، 1423 ق، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق عبد الله محمود شحاته، بیروت: دار إحیاء التراث.
- یحیی بن سلام، 1425 ق/ 2004، تفسیر یحیی بن سلام، تحقیق: هند شلبی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- Al-Azmeh, Aziz, The Emergence of Islam in Late Antiquity; Allah and His People, Cambridge University Press, 2014.
- Ayoub, Mahmoud, “Jesus the Son of God; A Study of the Terms Ibn and Walad in the Qur’an and Tafsir Tradition”, in A Muslim View of Christianity: Essays on Dialogue, ed. Irfan A Omar, Orbis Books, 2007, pp. 117-133.
- Ayoub, Mahmoud, “Jesus the Son of God; A Study of the Terms Ibn and Walad in the Qur’an and Tafsir Tradition”, in Christian-Muslim Encounters, eds. Yvonne Y. Haddad & Wadi Z. Haddad, Gainesville: University Press of Florida, 1995, pp. 65-81.
- Bell, Richard, A Commentary on the Quran, ed. C.Edmund Bosworth and M.E.J. Richardson, University of Manchester, 2 vols, 1991, (JSS Monograph 14).
- Brindle, Wayne Allan, A definition of the title “Son of God “ in the Synoptic Gospels, A Dissertation in the Degree P.h.d. of Theology, Faculty of the Deparbrent of Bible Exposition Dallas Theological seminary, 1988.
- Crone, Patricia, The Qurʾānic Pagans and Related Matters, ed. Hanna Siurua. Leide: Brill. 2016.
- Dölger, Franz Josep, Die Sonne der Gerechtigkeit und der Schwarze: eine religionsgeschichtliche Studie zum Taufgelöbnis, Münster: Aschendorff, 1918.
- Griffith, Sidney H., “the Melkites and the Muslims. the Qur’an, Christology, and arab Orthodoxy”, in Al-Qantara 33 (2012) 413–43.
- G.R, The Idea of Idolatry and the Emergence of Islam: From Polemic to History, New York: Cambridge University,1999.
- Hirsch, Emil G. (n. d.), “Son of God”, The Jewish Encyclopedia, vol 11, NY: Ktav Publishing House, pp. 460-61.
- Irons, Charles, Dixon, Danny André, Smith, Dustin R., The Son of God: Three Views of the Identity of Jesus, U.S.A.: Wipf & Stock, 2018.
- Johns, Jeremy, The "House of the prophet" and the concept of the Mosque, in Bayt al-Maqdis: Jerusalem and early Islam, ed. Jeremy Johns (Oxford Studies in Islamic Art, vol. 9, part 2), Oxford University Press, 1999, pp. 59–112.
- Khorchide, Mouhanad and Von Stosch, Klaus, The Other Prophet: Jesus in the Qur’an, trans. Simon Pare, Gingko, 2019.
- LeFebvre, Michael and Abdulfadi, Basheer, Scripture in Context: A Further Look at Translating "Son of God", International Journal of Frontier Missiology, Summer 2012, 29:2, pp. 61-74.
- Montague, G.T. “Son of God”, The New Catholic Encyclopedia, ed. Thomas Carson and Joann Cerrito, USA: Thomson Gale, 2nd, 2002, vol 13, pp. 310-315.
- Robin, Christian Julien, “Les anges de l’Arabie antique”, in The Intermediate Worlds of Angels, Islamic Representations of Celestial Beings in Transcultural Contexts, ed. Sara Kuehn, Stefan Leder, Hans-Peter Pökel, Beirut, Beiruter Texte und Studien (BTS), 2019, p. 69-134.
- Watt, W. Montgomery, Bell's Introduction to the Quran, Edinburgh University Press, 1977.
- ________, Muhammad at Mecca, Oxford, Clarendon press, 1953.
- Watt, W. Montgomery, Muhammad at Medina.Oxford: Clarendon press, 1956.
)