نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 مدرس مدعو گروه معارف دانشگاه مازندران
2 دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه مازندران
چکیده
قرآن کریم جهت انتقال مفاهیم خود از ظرف «عند» با بسامد بالایی استفاده نمودهاست. این ظرف در معنای پیش نمونهای خود، مفهوم «نزد» را کدگذاری مینماید، اما در تمامی موارد کاربرد این واژه در قرآن کریم، محدود به این معنا نبوده و با قرارگیری در بافتهای مختلف، وارد حوزههای معنایی جدیدی میگردد. واژه «عند» در گسترش معنایی خود در قرآن و در همنشینی با واژگانی چون «الله»، «ربّ»...، مهمترین مقولههای انتزاعی و متافیزیکی مطرح در کلام خدای تعالی را در سطح ادراک انسانی قابل فهم مینماید. با این وجود، عدم درک صحیح از غرض خداوند و عدم توجه به سیاق آیات، سبب شدهاست تا برخی دیدگاههای تفسیری به سمت تشبیه و تجسیم متمایل گردد. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی ابعاد معنایی ظرف «عند» در قرآن کریم پرداخته است. برخی از مهم ترین آنها شامل حکمیت و قضاوت الهی، قطعیت و حتمیت حضور، انتساب ربوبی، قرب و زلفی میباشد. در پایان این نتیجه حاصل شدهاست که با صرفنظر کردن معنای ابتدایی «عند» که موجب جسمانیت و محدودیت حق تعالی می باشد، سایر معانی تناقضی با عقل و آموزه های وحیانی نداشته و بازتاب صحیحی از مفاهیم انتزاعی و غیرحسی را به مخاطب ارائه خواهد داد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- قرآن کریم. فولادوند، محمدمهدی (1415 ق). قم: ناشردار القرآن الکریم.
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن (1421 ق). دفع شبه التشبیه. تحقیق حسن السقاف، عمان: دارالامام النووی.
- امین، سیده نصرت (1361 ش). مخزن العرفان در تفسیر قرآن. تهران: نهضت زنان مسلمان.
- امین، محسن،1387 ش (کشف الارتیاب). ترجمه ابراهیم سید علوی. تهران: نشر امیرکبیر.
- اندلسی، ابوحیان محمد بن یوسف (1420 ق). البحرالمحیط فی التفسیر. بیروت: دارالفکر.
- ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی (1422 ق). زاد المسیر فی علم التفسیر. بیروت: دارالکتاب العربی.
- ابن عاشور، محمد بن طاهر (بی‌تا). التحریر و التنویر. بی‌جا: بی‌نا.
- ابن عجیبه، احمد بن محمد (1419 ق). البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید. قاهره: ناشر دکتر حسن عباس زکی.
- ابن عربى، ابو عبدالله محیى الدین محمد (1422 ق). تفسیر ابن عربى. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
- ابن عطیه اندلسی، عبدالحق غالب (1422 ق). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. بیروت: دارالکتب العلمیه.
- ابن فارس، أحمد بن فارس (1404 ق). معجم مقاییس اللغة. مصحح: عبد السلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
- إبن منظور، محمدبن مکرم (1414 ق). لسان العرب. بیروت: دارصادر.
- ابن هشام انصاری، أبی محمّد عبدالله جمال الدین (بی‌تا). مغنی‌اللبیب. بیروت: منشورات مکتبة الصادق للمطبوعات.
- آلوسی، سیدمحمود (1415 ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دارالکتب العلمیه.
- بلخى، مقاتل بن سلیمان (1423 ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان. تحقیق: عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار إحیاء التراث.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418 ق). انوار التنزیل و اسرار التأویل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412 ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دارالعلم الدار الشامیه.
- دخیل، علی محمدعلی (1422 ق). الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. چ دوم، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
- رضوانی، علی اصغر (1386 ش). نقدی بر افکار ابن تیمیه. تهران: نشر مشعر.
- زمخشری، محمود بن عمر (1407 ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی.
- حسینی تهرانی، سیدمحمدحسین (1426 ش). امام شناسی. مشهد: نشر علامه طباطبایی.
- حسینی همدانی، سیدمحمدحسین (1404 ق). انوار درخشان. تهران: کتابفروشی لطفی.
- حلی، حسن بن یوسف (1426 ق). تسلیک النفس الی حظیرة القدس. تحقیق فاطمه رمضانی، قم: موسسه الامام الصادق (ع).
- سامرائی، فاضل صالح (2000 م). معانی النحو. بیروت: دارالفکر.
- شهید اول، محمدبن مکی (1422 ق). أربع رسائل کلامیة. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
- صابونی، محمدعلی (1421 ق). صفوة التفاسیر. بیروت: دارالفکر.
- صدرالدین شیرازی، محمد (1366 ش). شرح أصول الکافی لصدرالمتألهین. تصحیح محمد خواجوی، تهران: موسسه تحقیقات و مطالعات فرهنگی.
- صفوی، کوروش (1393 ش). درآمدی بر معنی شناسی. تهران: انتشارات سوره مهر
- طباطبائی، محمد حسین (1417 ق). المیزان فی تفسیرالقرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعهٔ مدرسین حوزه علمیه قم.
- طباطبایی، محمدحسین (1423 ق). طریق عرفان (ترجمه رسالة الولایة)، قم: بخشایش.
- طبرسی، فضل بن حسن (1372 ش). مجمع‌البیان‌فی‌تفسیرالقرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
- طبرسی، فضل بن حسن (1375 ش). تفسیر جوامع الجامع. ترجمه احمد امیری شادمهری و عبدالعلی صاحبی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
- طبری، محمدبن جریر (1412 ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
- طریحی، فخرالدین (1375 ش). مجمع البحرین. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
- عبدالباقی، محمدفؤاد (1364 ش). المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم. تهران: نشر اسماعیلیان.
- فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر (1420 ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- فراهیدی، خلیل بن احمد (1410 ق). کتاب العین. قم: انتشارات هجرت.
- فیومى، أحمد بن محمد (1414 ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر. قم: موسسه دارالهجره.
- قربانی لاکتراشانی، فاطمه؛ حسینی، زینب السادات، قراملکی، احدفرامرز (1399 ش)«گسست یا پیوست میان خدا و انسان، معناشناسی متن‌های «قرب» در قرآن کریم». مجله زبان شناختی اصفهان، دوره 9(شماره دوم). صص 195-212.
- قرشی، علی اکبر (1377 ش). قاموس قرآن. تهران: بنیاد بعثت.
- مرعشی، قاضی نور الله (1409 ق). إحقاق الحق و إزهاق الباطل. مقدمه و تعلیقات از آیت الله العظمی مرعشی نجفی، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
- مصباح یزدی، محمدتقی (1384 ش). به سوی خودسازی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
- مصطفوی، حسن (1360 ش). التحقیق فی کلمات القرآن. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- مطهری، مرتضی (1384 ش). مجموعه آثار شهید مطهری. چ هفتم، تهران: صدرا.
- مکارم شیرازی، ناصر (1374 ش). تفسیر
نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه. - ملاحویش آل غازى، عبدالقادر (1382 ق). بیان المعانی. دمشق: مطبعة الترقی.
- نسفی، ابوحفص نجم‌الدین محمد (1367 ش). تفسیر نسفی. تحقیق: دکتر عزیزالله جوینی، تهران: انتشارات سروش.
)