با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی قرآن و عهدین ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

2 . دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن مجید، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

برخی از محقّقان با استناد به آیه «کَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیینَ مُبَشِّرِینَ وَمُنْذِرِینَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ لِیحْکُمَ بَینَ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ» (بقره/213)، نبوّت آدم را منتفی و حضرت نوح(ع) را نخستین پیامبر خدا می‌‌دانند؛ زیرا مردمان نخستین بر روش و آیین واحدی زندگی می‏کردند که نیازی به پیامبر (حجّت بیرونی) نداشتند، با آغاز اختلاف‏هایی که دیگر با حکم عقل (حجّت درونی) به‏تنهایی قابل حل نبود، خداوند بعثت انبیاء را با فرستادن حضرت نوح(ع) آغاز کرد که از جمله آیات «شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِی أَوْحَینَا إِلَیکَ ...» (شوری،13) و «إِنَّا أَوْحَینَا إِلَیکَ کَمَا أَوْحَینَا إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِیینَ مِنْ بَعْدِهِ» (نساء، 163) و نیز احادیث معتبر مبیّن آن است. این جستار ضمن بررسی دلایل این دسته از پژوهشگران، با تدبّر در آیات قرآن و مطالعۀ احادیث، پیامبری آدم ابوالبشر را با مؤلّفه‌های مطرح شده برای بعثت و نبوّت انبیا به بوتۀ نقد و سنجش گذارده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

  • قرآن کریم، به خط حبیب‏الله فضائلی، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران: سروش، 1369.
  • ابن أبی حاتم، ابومحمد، (1419ق) تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: أسعد محمد الطیب، مکتبة نزار مصطفى الباز.
  • ابن ابی عاصم، ابوبکر، (1400ق) السنة، تحقیق: محمد ناصر الدین الألبانی، بیروت: مکتب الاسلامی.
  • ابن أبی شیبة ، ابوبکر، (1409ق) المصنّف فی الأحادیث و الآثار، تحقیق: کمال یوسف الحوت، ریاض: مکتبة الرشد.
  • ابن بابویه، محمد بن على‏، (1398ق) التوحید، تحقیق هاشم حسینی، قم: جامعه مدرسین‏.
  • ابن بابویه، محمد بن على، (1385ش) علل الشرائع، قم‏: کتاب فروشى داورى.
  • ‏‏‏ ابن بابویه، محمد بن على، (۱۳۷۸ش) عیون أخبار الرضا، تهران: [بی‌نا]،.
  • ‏‫ابن بابویه، محمد بن على،(۱۴۱۳ق) من لا یحضره الفقیه‏، تحقیق على اکبر غفارى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏،.
  • ‏‫ابن بابویه، محمد بن علی، (۱362ش) الخصال، قم: جامعۀ مدرّسین حوزه علمیه قم.
  • ‏‫ابن بابویه، محمد بن علی، (،۱۳۷۶ش) امالی، تهران: کتاب‌چی.
  • ‏‫ابن بابویه، محمد بن علی،(۱۳۸۱ش) معانی الاخبار، قم: مدرسین حوزه علمیه قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
  • ابن بابویه، محمّد بن علی، (1414ق) إعتقادات الإمامیة، قم، کنگره شیخ مفید.
  • ابن سعد، محمد، (۱۴۱۰ق) الطبقات الکبرى، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  • ‏‏‫ ابن حبّان، محمد، (۱۳۹۳ش) الثقات تحقیق: محمد عبد المعید خان، هند: دائرة المعارف العثمانیة.
  • ابن حجرعسقلانی، ابوالفضل، (2002م) لسان المیزان، تحقیق: عبد الفتاح أبو غدة، دار البشائر الإسلامیة.
  • ابن جوزی، جمال الدین، (1406ق) التبصره، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  • ابن خلدون، عبدالرحمن، (1408ق) دیوان المبتدأ والخبر فی تاریخ العرب والبربر ومن عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر، تحقیق: خلیل شحادة، بیروت: دارالفکر.
  • ابن عراق کنانی، علی بن محمد، (1399) تنزیه الشریعة المرفوعة عن الأخبار الشنیعة الموضوعة، تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف و عبدالله محمد الصدیق الغماری، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • ابن عساکر، (1415ق) تاریخ دمشق تحقیق: عمرو بن غرامة العمروی، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع،.
  • ابن غضائری، احمد بن حسن، (1380ق) الرجال، تحقیق: محمدرضا حسینی جلالی، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
  • ابن قولویه، (1356) کامل الزیارات، تحقیق: عبدالحسین‏ امینی، نجف اشرف: دارالمرتضویة.
  • ابن مبارک، عبدالله، (1407) مسند، تحقیق: صبحی البدری السامرائی، ریاض: مکتبة المعارف.
  • ابوطالب مکّی، (بی‌تا) قوت القلوب فی معاملة المحبوب ووصف طریق المرید إلى مقام التوحید تحقیق: عاصم إبراهیم الکیالی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  • احمد بن حنبل، (1421ق) مسند، محقق: شعیب الأرنؤوط، مؤسسة الرسالة،.
  • بخاری، محمد بن اسماعیل (بی‌تا ) التاریخ الکبیر، تحقیق: محمد عبد المعید خان، حیدر آباد: دائرة المعارف العثمانیه.
  • بزار، ابوبکر، (۱۹۸۸م) مسند البزار المنشور باسم البحر الزخار تحقیق محفوظ الرحمن زین الله، مدینه منوره: مکتبة العلوم والحکم.
  • ‏‫‏بهبودی، محمد باقر، (۱۳۷۶ش) «بازنگری تاریخ انبیاء در قرآن»، پژوهشهای قرآنی، ش11-12.
  • بیضاوی، ناصر الدین، (1433ق) تحفة الأبرار شرح مصابیح السنة، بإشراف نور الدین طالب، کویت: وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامیة.
  • ‏‫ترمذی، محمد بن عیسی، (۱۹۹۸م) سنن جامع الکبیر تحقیق: بشار عواد معروف، بیروت: دار الغرب الإسلامی.
  • ثعلبی، احمد بن محمد، (1422ق) الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، تحقیق:ابومحمد بن عاشور، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • ‏‫جرجانی، ابوبکر، (بی‌تا) دَرْجُ الدُّرر فی تَفِسیر الآی والسُّوَر تحقیق طلعت صلاح الفرحان، اردن: دار الفکر.
  • حافظ برسى، رجب بن محمد، (1422ق) مشارق أنوار الیقین فی أسرار أمیرالمؤمنین، مصحح: على عاشور، بیروت‏، أعلمی‏.
  • حکیم، محمد باقر، (1378ش) علوم قرآنی، ترجمۀ محمّدعلی لسانی فشارکی، تهران: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی تبیان.
  • حلی، حسن بن یوسف، (۱۴۰۲ق) رجال العلامه الحلی، قم: الشریف الرضی.
  • دینوری، ابوحنیفه، (بی‌تا) الأخبار الطوال، تحقیق: عبد المنعم عامر، قاهره: دار إحیاء الکتب العربی.
  • دینوری، ابومحمد، (1992م) المعارف تحقیق: ثروت عکاشة، قاهره: لهیئة المصریة العامة للکتاب.
  • ‏‫ذهبی، شمس الدین، (۱۳۸۲ش) میزان الاعتدال فی نقد الرجال تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر.
  • ذهبی، شمس الدین، (1387) دیوان الضعفاء والمتروکین وخلق من المجهولین وثقات فیهم لین، مکه: مکتبة النهضة الحدیثة.
  • ذهبی، شمس‏الدین، (2003م) وَوَفیات المشاهیر وَالأعلام، دار الغرب الإسلامی‌.
  • ‏‫ رشید عطار، یحیی بن علی، (1418ق) مجرد أسماء الرواة عن مالک، تحقیق: أبو محمد سالم بن أحمد بن عبد الهادی السلفی، مکتبة الغرباء الأثریة.
  • ‏راغب اصفهانى، حسین بن محمد‏، (۱۴۱۲ق) مفردات ألفاظ القرآن‏، بیروت‏: دار القلم.
  • ‏‫رضا، محمد رشید، (۱۴۱۴ق) ‏تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت: دار المعرفة.
  • سلمی، ابوعبدالرحمن، (1421ق) حقائق التفسیر تحقیق: سید عمران، بیروت: الناشر دار الکتب العلمیة.
  • سمرقندی، أبو اللیث، (1421ق) تنبیه الغافلین بأحادیث سید الأنبیاء والمرسلین، تحقیق یوسف علی بدیوی، دمشق: دار ابن کثیر.
  • سیّد بن طاووس، علی بن موسی، (بی‌تا) سعد السعود للنفوس منضود، قم: دار الذخائر.
  • شجری، یحیی بن حسین (1422)، ترتیب الامالی الخمیسیه، تحقیق: محمدحسن اسماعیل، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • شریف رضی، محمد بن حسین، (1414ق) نهج البلاغه، تحقیق: صبحی صالح، قم:هجرت.
  • ‏صنعانی، عبدالرزّاق، (1419ق) تفسیر عبد الرزاق، تحقیق محمود محمد عبده، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  • ‏‫طباطبایی، محمد حسین، (۱۳۹۰ش) المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت‏: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
  • ‏‫طبرانی، سلیمان بن احمد، (۱۴۰۳ق) ألاوائل تحقیق محمد شکور بن محمود الحاجی أمریر، بیروت: مؤسسة الرسالة ، دار الفرقان.
  • طبرانى، سلیمان بن احمد، (2008م) التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم ، اردن: دار الکتاب الثقافی.
  • ‏‫طبرانی، سلیمان بن احمد، (۱۴۰۵ق) مسند الشامیین تحقیق حمدی بن عبدالمجید السلفی، بیروت: مؤسسة الرسالة.
  • طبرانی، سلیمان بن احمد، (بی‌تا) المعجم الأوسط، قاهره: دار الحرمین.
  • ‏‫طبرسى، فضل بن حسن، (۱۳۷۲ش) مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  • ‏‫طبری، محمد بن جریر، (۱۴۲۰ق) جامع البیان فی تأویل القرآن تحقیق: أحمد محمد شاکر، [بی‌جا]: مؤسسة الرسالة.
  • ‏‫طحاوی، ابوجعفر، (1415ق) شرح مشکل الآثار، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، مؤسسة الرسالة.
  • ‏‫طوسى، محمد بن حسن‏، (بی‌تا) التبیان فی تفسیر القرآن،‏ تحقیق: احمد حبیب عاملى، [بی‌جا]: دار إحیاء التراث العربی.
  • طوسی، محمد بن حسن، (1427ق) رجال، تحقیق: قیومی اصفهانی، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.
  • طیالسی، ابو داود، (1419ق) مسند ، تحقیق: محمد بن عبد المحسن ترکی، مصر: دارالهجر.
  • فخر رازی، محمد بن عمر، (۱۴۲۰ق) التفسیر الکبیر، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • فراهیدى، خلیل بن احمد، (1۴۰۹ق) کتاب العین‏، قم: نشر هجرت.
  • قاسم، حمزة محمد، (1410ق) منار القاری شرح مختصر صحیح البخاری تحقیق: بشیر محمد عیون، دمشق: مکتبة دار البیان.
  • ‏‫قمی، علی بن ابراهیم، (۱۴۰۴ق) تفسیر القمی، طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتاب.
  • ‏‫کلینی، محمد بن یعقوب، (۱۴۰۷ق) کافی تحقیق: علی‏اکبر غفارى، تهران‏: دار الکتب الإسلامیة.
  • لسانی فشارکی، محمّدعلی و حسین مرادی زنجانی، (1398) مطالعات قرآنی در سیرۀ نبوی، تهران: صدوچهارده.
  • لسانی فشارکی، محمّدعلی، (1394ش) متن صوتی کارگاه آموزشی - پژوهشی تفسیر ترتیبی قرآن، سورۀ اعلی، تهران: کانون زبان قرآن.
  • ماوردی، ابوالحسن، (1987م) أعلام النبوة، بیروت: دارالکتب العربی.
  • ‏‫‏‫مراغی، احمد بن مصطفی، (۱۳۶۵ش) تفسیر مراغی، مصر: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابى الحلبی وأولاده.
  • مغلطای بن قلیج، علاءالدین، (1422ق) إکمال تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، فاروق الحدیثة للطباعة والنشر.
  • ‏‫مکارمشیرازی، ناصر، (۱۳۷۱ش) تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • ‏‫مکّی بن ابیطالب، (1429ق) الهدایة إلى بلوغ النهایة، کلیة الشریعة والدراسات الإسلامیة.
  • ملاصدرا، (۱۳۶۶ش) تفسیر القرآن الکریم تحقیق: محمد خواجوی، قم: بیدار.
  • واقدی، محمد بن عمر، (1417ق) فتوح الشام، دار الکتب العلمیة.
  • ورّام بن أبی فراس، مسعود بن عیسى‏ (1410ق )، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، قم: مکتبه فقیه.
  • ‏‫هیثمی، نور الدین، (۱۴۱۴ق) مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، قاهره: مکتبة القدسی.