نویسندگان
1 استادیار دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم
2 استادیارگروه زبان و ادبیات عرب، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران
چکیده
با وجود کارآمدی روش تفسیر قرآن‌به قرآن برای کل سورقرآن، کاربست این روش تفسیری به دلیل ابهامات در برخی سور و آیات مانند سوره فتح، اهمیت بیشتری دارد. برای نمونه ترتیب نزول دو سوره فتح و مائده، شباهت‌های مضمونی و واژگانی دو سوره، رهنمونگر مفاهیم و تفسیری متفاوت از آیات این سوره خواهد شد. مضمون کلی سوره درباره فتح و الطاف الهی حاصل از آن، رفتار منافقان، مشرکان و معافین از رزم، توصیف پیامبر و پیروان آن حضرت است. با بررسی و بیان دلایل قرآنی و روایات، مشخص خواهد شد که این سوره علاوه بر اشتمال آن بر حوادث فتح مکه، در ورای خود از مفاهیمی خطیر مانند مقدمه‌چینی ابلاغ ولایت و تبیین رفتار و عاقبت موافقان و مخالفان آن سخن می‌گوید. این استدلال، مبتنی بر ادله و نشانه‌هائی چون نزول سوره فتح پیش از سوره مائده، تشابه مضمون میان آیات این دوسوره باهم، وجود بشارات غفر ذنب نبی، نصرعزیز، صحبت از منافقان و جاودانگی اسلام و در آخر ترسیم چهره نبی مکرم و همراهان ایشان در قرآن، انجیل و تورات؛ است که همه اینها نشانه‌ای از زمینه‌چینی خداوند برای بحث ولایت امیرالمؤمنین است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه الله، (1375) شرح نهج‌البلاغه، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی.
- ابن‌عاشور محمد بن طاهر، (1984) التحریر و التنویر، تونس: دارالتونسیه للنشر.
- ابن‌فارس، أحمد بن فارس، (1404) معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، اول.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، (1414) لسان العرب، میردامادی، جمال‌الدین، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
- ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، (1419) تفسیر القرآن العظیم (ابن‌کثیر)، محمد حسین شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، اول.
- آلوسی، سید محمود، (1415 ) روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه، اول.
- بحرانی، سید هاشم، (1416) البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت، اول.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر، (1418 ) أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
- ترمذی، محمد بن عیسی، (1403) سنن الترمذی، بیروت: دار الفکر.
- حسکانی، عبید الله بن عبد الله، (1411) شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، محمودی، محمدباقر، تهران: التابعة لوزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة، اول.
- حنبل، احمد بن محمد، (بی تا ) مسند احمد بن حنبل، بیروت: دار الصادر.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412) مفردات ألفاظ القرآن، غلامرضا خسروی، خسروی حسینی، غلامرضا مرتضوی، بیروت- دمشق: دار القلم.
- رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی سعد، (1393) کشف الاسرار و عدة الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری)، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
- زمخشری، محمود، (1407) الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت‌دار الکتاب العربی سوم.
- سید قطب بن ابراهیم، (1412) فی ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق.
- سیوطی، جلال الدین، (1404) الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی.
- _____، (1392) الاتقان فی علوم القرآن، سید محمود طیب حسینی (دشتی)، قم، دانشکده اصول الدین، ششم.
- شبر، سید عبد الله، (1412) تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دار البلاغة للطباعة و النشر: اول.
- صادقی تهرانی، محمد، (1365) الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.
- _____، (1419) البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.
- صفار قمی، محمد بن حسن، (1404) بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
- طباطبایی، سید محمد حسین، (1417) المیزان فی تفسیر القرآن، موسوی همدانی، سید محمد باقر، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
- طبرسی، فضل بن حسن، (1377) جوامع الجامع، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- _____، (1372) مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
- طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، (1412) جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفه.
- طریحی، فخر الدین، (1375) مجمع البحرین، سید احمد حسینی، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
- طوسی، محمد بن حسن، (1389) التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
- عاملی، علی بن حسین، (1413) الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، محمودی، شیخ مالک، قم: دار القرآن الکریم.
- فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، (1420) مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- فراهیدی، خلیل بن أحمد، (1409) العین، قم: نشر هجرت.
- فیض کاشانی، ملأ محسن، (1415) تفسیر الصافی، تهران: انتشارات الصدر.
- قاسمی، محمد جمال الدین، (1418) محاسن التاویل، محمد باسل عیون السود، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- قرشی بنایی، علی‌اکبر، (1412) قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
- قمی، علی بن ابراهیم، (1367) تفسیر قمی، موسوی جزایری، سید طیب، قم: دار الکتاب.
- کلینی، محمد بن یعقوب، (1407) الکافی، علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- معرفت، محمد هادی، (1383) تاریخ قرآن، تهران: سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها.
- مسلم بن حجاج، (1412) صحیح مسلم، قاهره: دارالحدیث.
- مکارم شیرازی، ناصر، (1374) تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- منصور علی الناصف، (۱۳۸۱) التاج الجامع للاصول فی احادیث الرسول و علیه غایة المامول، تهران: المکتبة الاسلامیة.
- میبدی، رشیدالدین؛ (1339) تفسیر کشف الاسرار وعدّه الابرار معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری، به کوشش: علی اصغر حکمت، تهران: دانشگاه تهران: چاپ اول.
- نسائی، احمد بن شعیب، (1348) سنن نسائی، بیروت: دار الفکر.
- واحدی نیشابوری، علی بن احمد، (1411) اسباب نزول القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
)