نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه پیام نور، ایران
2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان
3 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه کاشان، ایران
4 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه پیام نور، ایران
چکیده
علم مناسبت یا تناسب، از قضایا و چالش‌های مهم در علوم قرآنی، به شمار می‌رود، چنانکه این دانش در کتاب‌های تفسیری و علوم قرآنی مورد اهتمام و توجه ویژه ی عالمان است. این پژوهش می‌کوشد تناسب آیه ی اکمال را، به روش توصیفی و تحلیلی دیدگاه مفسران اهل سنت، در گذشته و حال بررسی و وجوه اشتراک و افتراق آنها را تحلیل و تطبیق می‌کند. اگرچه مفسران اهل سنت آرای متفاوتی را پیرامون ساختار این آیه ارائه داده‌اند، اما نظر به سیاق آیه اکمال (بخش سوم آیه سوم سوره مائده) و پیوندش با صدر (بخش اول) و ذیل (بخش سوم) آیه، آن را گزاره‌ای معترضه می‌دانند که در فاصله‌ی بین محرمات پیش از خود و رخصت پس از آن آمده است و توجیهات گوناگونی برای تبیین این اعتراض دارند. در نقد و بررسی این رأی علاوه بر بازخوانی مقوله اعتراض در علم بلاغت و با استناد به نظر مفسران درباره شأن نزول سوره مائده (در مدینه و پیش از حجه الوداع) و تفاوت زمانی و عدم پیوستگی نزولی آن با نزول آیه اکمال (در مکه و روز عرفه یا غدیر خم) قابل تأمل است. و پس از نزول آیه اکمال و بر اساس قاعده کلی توقیفی بودن چینش آیات شاهد پیوستگی قرائتی و استدلالت تفسیری دال بر پیوستگی آن آیه هستیم.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- آلوسی، (1415). روح المعانی، بیروت، دار الکتب العلمیه،
- أبو العلاء، عادل بن محمد. (1425). مصابیح الدرر فی تناسب آیات القرآن الکریم والسور. ط 1، الجامعة الإسلامیة بالمدینة المنورة.
- ابن عاشور، محمد الطاهر بن محمد التونسی. (1984 م). التحریر والتنویر، تونس: الدار التونسیة للنشر.
- ابن قیم الجوزیة، محمد بن ابی بکر. (1410 هـ). تفسیر القرآن الکریم (تفسیر القیم)، بیروت: دار الهلال.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (۱۴۰۸) البدایة و النهایة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمرو (۱۴۱۹) التفسیر القرآن العظیم بیروت: دار الکتب العلمة.
- ابو حیان، محمد بن یوسف. (1420ـ). البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دار الفکر
- ابو زهره. (بی تا). زهره التفاسیر، دار الفکر العربی
- ابوموسی، محمد محمد، الإعجاز البلاغی، دراسة تحلیلیة لتراث اهل علم.
- امینی، (۱۳۶۶) الغدیر، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
- بغدادی، علی بن محمد (۱۴۱۵) لباب التاوبل فی معانی التنزیل بیروت: دار الکتب العلمیة.
- بقاعی، ابراهیم بن عمر بن حسن، نظم الدرر فی تناسب الآیات والسور، القاهرة: دار الکتاب الاسلامی
- بیضاوی، عبدالله بن عمر (۱۴۱۸) انوار التاویل و اسرار التنزیل بیروت: دار احیاء التراث العربیة.
- ثعلبی نیشابوری، احمد بن ابراهیم (۱۴۲۲) الکشف و البیان بیروت: دار احیاء التراث العربیة.
- جودی، لطفی فکری محمد، جمالیة الخطاب فی النصّ القرآنی، قاهره، مؤسسة المختار للنشر و التوضیع، ۱۳۴۵ ه/ ۲۰۱۴ م.
- خامه گر، محمد. (1395). هندسی سوره‌های قرآن کریم. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
- دروزه محمد عزت. (1383). التفسیر الحدیث، القاهره، دار الکتب العربیه
- درویش محی الدین. (1415). اعراب القرآن و بیانه، بیروت، دار ابن کثیر،
- رازی، فخر الدین محمد بن عمر. (1420). مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث‌العربی
- رشید رضا. (1990). المنار، الهییه المصریه العامه للکتاب
- زحیلی، وهبة بن مصطفی. (1422). التفسیر الوسیط، ط 1، دمشق: دار الفکر
- زرکشی، محمد بن عبدالله. (1376). البرهان فی علوم القرآن، ط 1، بیروت: دار المعرفة.
- زمخشری جارالله، محمود بن عمرو. (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ط 3، بیروت: دار الکتاب‌العربی
- سامرایی، فاضل صالح. (1430). من اسرار البیان القرآنی، ط 1، عمان: دار الفکر.
- سامرایی، فاضل صالح. (1437). التناسب بین السور فی المفتتح والخواتیم. ط 1، بیروت: دار ابن کثیر.
- سیوطی، جلال الدین. (1421). الاتقان فی علوم القرآن، ط 2، بیروت: دارالکتاب العربی.
- سید قطب. (1415). التصویر الفنی فی القرآن، ط 1، بیروت: دار الشروق.
- سیوطی، جلال الدین، (۱۴۰۴)، الدر المنثور، قم:
کتابخانه آیة الله مرعشی. - شوکانی، محمد بن علی بن محمد. (1250). فتح القدیر، بیروت: دار الکلم الطیب.
- شوکانی، محمد بن علی (۱۴۱۴) فتح القدیر بیروت: دار ابن کثیر.
- طنطاوی، محمد سید. (1997). الوسیط للقرآن الکریم، ط 1، قاهرة: دار نهضة مصر للطباعة والنشر.
- عبدالغنی الدقر. (1414). معجم القواعد العربیه فی النحو و التصریف، دمشق، دار القلم،
- غرناطی، احمد بن ابراهیم. (1990). البرهان فی تناسب سور القرآن، المغرب: وزارة الأوقاف والشؤون الاسلامیة.
- قرطبی، محمد بن احمد (۱۳۶۴) الجامع الاحکام القرآن تهران: انتشارات ناصر خسرو.
- قطان، مناع بن خلیل. (1421). مباحث فی علوم القرآن، مکتبة المعارف للنشر والتوزیع.
- کلینی، محمد بن یعقوب (۱۳۸۸) الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
)