نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
2 دانشجوی دکتریگروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
چکیده
گام نخست در شناخت مفاهیم قرآنی، شناخت هسته معنایی واژگان است. در این راستا توجه به ریشه‌شناسی تاریخی می‌تواند ما را در شناخت بهتر آن یاری رساند. جستاری در میراث زبانی مسلمانان نشان می‌دهد که برخی از لغت‌شناسان به این مسئله توجه داشته و در تبیین مفهوم یک واژه به هسته معنایی آن در زبان‌های سامی دقت کرده‌اند. گام بعدی التفات به سیاق و با‌هم‌آیندها است که در نظام معنایی قرآن کریم از اهمّیّت خاصی برخوردار است. در این راستا زبان‌شناسی ساختاری خودنمایی خواهد کرد. در پژوهش حاضر برای شناخت واژه «ربّانیّون» از این دو روش بهره می‌بریم. جمهور مفسران ریشه این واژه را «ربّ» به معنای پروردگار دانسته و الف‌و‌نون را زائد یا به منظور مبالغه و تفخیم برشمرده‌اند. در پژوهش حاضر با کاوشی در زبان‌های باستانی از این ره آورد دفاع خواهیم کرد که این واژه یک وام واژه از زبان آرامی با شکل آوایی rabban (رَبّان) و لقبی برای دانشمندان و بسیاری از رؤسای مدارس دینی فلسطین بوده است. در زبان گعز نیز به استادان و آموزگاران علوم مختلف و نه صرفاً علوم دینی rabban (رَبّان) گفته می‌شد. معناشناسی ساختاری نظر مفسران که آن‌ها را عامل به تورات و منقطع از غیر خدا دانسته‌اند، تأیید نکرده است، بلکه «ربّانیّون» را به دلیل عدم اجرای وظیفه نهی از منکر مورد سرزنش و توبیخ الهی قرار می‌شمرد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- قرآن کریم
- آذرنوش، آذرتاش، (1383ش)، زبان قرآن، تهران، دانشگاه تهران.
- آلوسی، سید محمود، (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- ابن‌اثیر، مبارک بن‌محمد، (1376ش)، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
- ابن‌عاشور، محمد بن‌طاهر، (بی‌تا)، التحریر و التنویر، بی‌جا.
- ابن‌فارس، احمد، (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
- _____، (1963م)، الصاحبی فی فقه اللغه وسنن العرب، بیروت، مؤسسه ابدران للطباعه و النشر.
- ابن‌منظور، محمد بن‌مکرم، (1404ق)، لسان العرب، بیروت، دارصادر.
- ابو‌عبید، قاسم بن‌سلام، (1310ق)، رساله ماورد فی القرآن من لغات القبائل، قاهره.
- ازهری،محمد بن‌احمد، (1421ق)، تهذیب اللغه، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
- پاکتچی، احمد، (1390ش)، ریشه‌شناسی واژه قرآنی قیّوم، مجله مطالعات قرآن و حدیث، شماره اول.
- _____ ، (1396ش)، رویکردی ریشه‌شناختی به ماده قرآنی عزم، مجله پژوهش‌های زبانشناختی قرآن ، شماره دوم.
- پالمر، فرانک رابرت، (1381ش)، نگاهی تازه به معنی‌شناسی، مترجم: کوروش صفوی، تهران، کتاب ماد.
- جوهری، اسماعیل بن‌حماد، (1376ش)، الصحاح(تاج اللغه و صحاح العربیه)، بیروت، دارالعلم للملایین.
- حمیری، نشوان بن‌سعید، (1420ق)، شمس العلوم، دمشق، دارالفکر.
- خلیل بن‌احمد فراهیدی، (1409ق)، العین، قم، نشر هجرت.
- راغب اصفهانی، حسین بن‌محمد، (1412ق)، مفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالقلم.
- رهنما، هادی، (1390ش)، معناشناسی نام‌های معاد در قرآن کریم، تهران، انتشارات امام صادق(ع).
- زبیدی، محمد بن‌محمد، (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر.
- زمخشری، محمود، (1406ق)، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت، دارالکتاب العربی.
- سیبویه، عمرو بن عثمان (بی‌تا)، الکتاب، تحقیق احمد حسن مهدلی و علی سید علی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- سیوطی، جلال‌الدین، (1999م)، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، دارالفکر.
- _____ ، (بی‌تا)، المزهر فی علوم اللغه و انواع‌ها، بیروت، دارالفکر.
- صفوی، کوروش، (1387ش)، درآمدی بر معنی‌شناسی، تهران، انتشارات سوره مهر.
- _____، (1379ش)، فرهنگ توصیفی معنی‌شناسی، تهران، فرهنگ معاصر.
- طباطبایی، سید محمد حسین، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسلامی.
- طبرسی، فضل بن‌حسن، (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو.
- طریحی، فخرالدین بن‌محمد، (1375ش)، مجمع البحرین و مطلع النیرین، تهران، مرتضوی.
- طوسی، محمد بن‌حسن، (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن‌عمر، (1420ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت: دارالتراث العربی.
- کاشانی، ملافتح الله، (1336ش)، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران، انتشارات محمد حسن علمی.
- مصطفوی، حسن، (1430ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- Beeston, A.F.L. et (1982), Sabaic Dictionary (English-french-arabic),Louvain: peerters
- Black, J. et (2000), Aconcise Dictionaty of Akkadian, Wiesbaden:Harrassowits Verlag
- Gesenius, W. (1939), AHebrew and English Lexicon of the Old Testsment, tr.E Robinson, ed. F. Brown, Oxford University Press
- Leslau, W. (1991), Comparative Dictionary of Geez (classical Ethiopic), AHebrew and English Wiesbaden:Harrassowitz
- Jastrow, M.(1903), A dictionary of the Targumim, the Talmud Babli and Yeushalmi, and the Midrashic Literature, New York:G.p. putnams Sons. Vol.2
- Dalman, (1901), Aramaish-Neuhebraisches Worterbruch zu Targum, Talmud und Midrash,Frankfurt:M.J.Kauffmann
)