نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار
چکیده
ایمان عبارت از تصدیق قلبی است که اقرار زبانی بیانگر آن و عمل جوارحی از آثار و نتایج آن است. یکی از ویژگی های مهمّ و اساسی ایمان، ویژگی افزایش و کاهش پذیری آن است که از نظر عدّه ای از متکلّمان مسلمان وصفی ذاتی برای حقیقت ایمان است، و از نظر عدّه ای دیگر وصفی متعلِّق به اعراض و امور زائد بر اصل ایمان بشمار می آید. کسانی که افزایش و کاهش پذیری ایمان را وصف ذاتی ایمان می دانند، این تحوّل پذیری را هم در حوزۀ عناصر مندرج در ماهیّت ایمان می پذیرند، و هم در حوزه ی اقوال و اعمال ایمانی به عنوان اعراض و نتایج آن . مقالۀ پیش رو با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی ماهیّت ایمان و عوامل افزایش و کاهش آن از منظر قرآن و احادیث می پردازد. این عوامل در دو قسمِ عوامل معرفتی، و عوامل اخلاقی ـ رفتاری مورد بررسی قرار می گیرند. عوامل معرفتی افزایش ایمان؛ یقین و ظنّ عالمانه، و در مقابل، عوامل کاهش ایمان عبارت از؛ جهل و نادانی و تکیه بر ظنّ و گمان جاهلانه معرّفی گردیده و در ادامه عوامل اخلاقی-رفتاری افزایش و کاهش ایمان بررسی شده است. در بررسی نقش عوامل معرفتی در ایمان، به اثبات می رسد که افزون بر یقین نظری و نیز یقین روانشناختی یا شهودی، ظنِّ عالمانه نیز می تواند در ایمان ورزی انسانها نقش مهمّی را ایفاء کند و هر دو عناصری افزایش و کاهش پذیر برای ایمان بشمار آیند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- قرآن کریم، ترجمه فولادوند، محمّد مهدی.
- ابن‌منظور، ابوالفضل، جمال الدّین محمّد بن مکرم (1405 ق)، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.
- ایزو تسو، توشی هیکو (1378)، مفهوم ایمان در کلام اسلامی، ترجمه پورسینا، زهرا، چاپ اول، تهران: انتشارات سروش.
- بانو مجتهده امین (1371)، اربعین الهاشمیّه، ترجمه علویه همایونی، اصفهان: چاپ نشاط، ناشر: انجمن حمایت از خانواده‌های بی‌سرپرست اصفهان.
- بدخشان، نعمت اله (1384)، ایمان و فضایل اخلاقی، فصلنامه اندیشه دینی، دانشگاه شیراز: پیاپی 14.
- خمینی، روح الله (1384)، چهل حدیث، چاپ سی و سوّم، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- زمخشری، محمود بن عمر (1414 ق)، الکشّاف عن حقائق غوامض التّتزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التّأویل، مکتب الاعلام الاسلامی، قم (چهار جلدی).
- سبحانی، جعفر (1416 ق)، الایمان و الکفر فی الکتاب و السنة، قم: مؤسسة الامام الصادق (ع).
- شهید ثانی (1409)، حقایق الایمان، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی.
- شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد (مجموعه آثار)، قم: انتشارات کنگره بزرگداشت شیخ مفید.
- تفتازانی، عمربن عبدالله (سعدالدین)، (1409)، شرح المقاصد، تصحیح: عمیره، عبدالرّحمن، قم، انتشارات شریف رضی.
- طباطبایی، محمّدحسین (1363)، تفسیرالمیزان، ترجمه موسوی همدانی، سیدمحمّدباقر، نشر: بنیادعلمی و فکری علامه طباطبایی.
- طباطبایی، محمّدحسین (1363)، تفسیرالمیزان، ترجمه نیّری بروجردی، عبدالکریم، نشر: بنیادعلمی و فکری علامه طباطبایی.
- طوسی، ابی جعفر محمدبن الحسن (1362)، تمهید الاصول فی علم الکلام، با تصحیح و مقدمه مشکوه الدینی، عبدالمحسن، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- فولادوند، محمّد مهدی (1381)، ترجمه نهج البلاغه، چاپ اوّل، تهران، انتشارات صائب.
- فخررازی، ابو عبدالله، محمد بن عمربن حسین (1411 ق)، محصل الافکار المتقدمین و المتأخرین من الحکماء و المتکلمین، تفدیم و تحقیقی: حسین أتای، قاهره: انتشارات مکتبه دارالتراث، چاپ اول.
- فخررازی، ابو عبدالله محمد بنعمر بن حسین (1420 ق)، مفاتیح الغیب (32 جلدی)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- کلینی، ابی جعفر محمّد بن یعقوب بن اسحاق (بی تا)، اصول کافی، ترجمه و شرح از مصطفوی، سیّدجواد، انتشارات علمیه اسلامیه.
- مجلسی، محمدباقر (1403)، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعه الثالثه.
- محمّدی ری شهری، محمّد (1371)، میزان الحکمة، ج 1 و 5، چاپ چهارم، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
- مصطفوی، حسن (1360)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، المجلد الاول، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- مظفّر، محمدرضا (1400)، المنطق 1-3، بیروت: دارالتعارف
- نراقی، ملّا محمّد مهدی (1368)، جامع السعادات، دوره 3 جلدی، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
- ____ (1379)، علم اخلاق اسلامی (گزیده کتاب جامع السعادات)، ترجمه و گزینش از: مجتبوی، سیّد جلال الدّین، تهران: انتشارات حکمت.
)