با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن علمی قرآن و عهدین ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

آموزه‌های وحیانی و فرازمند قرآن کریم در دو گروه کلی آیات محکم و متشابه، نازل شده‌‌است. محکمات کلید فهم متشابهات می‌باشند، و نیاز تفسیری قرآن را به منابع مستقل و بیرونی رفع می‌نمایند. بر خلاف پندار ظاهرگرایان و اخباریان، قرآن مستغنی از هرچیز دیگر در فهم مراد و مقصود است. البته این به معنای استغنا از معلم الهی؛ نبی و وصی معصوم، برای آموزش کیفیت ارجاع متشابه به محکم و بیان جزئیات و تفصیل احکام و تأویل بطون نیست. علاوه بر آن، آیات بسیاری، اگرچه متشابه نیستند اما برای فهم ژرفا و بطون آنها نیازمند ارجاع به آیات دیگر می‌باشد. این مهم را آموزگاران حقیقی قرآن، یعنی «عترت» به وفور و وضوح به خردورزان آموخته‌اند، و به این روش نقش عترت در باره  قرآن را یادآوری فرموده، تا مانع استقرار و اعمال اخباری‌گری شوند. در این‌صورت مضامین روایات در جنب آموزه‌های قرآن، بیان روش برداشت و تفصیل همان حقایق قرآنی است. ظاهرگرایان و اخباریان، از روش «تفسیر قرآن به قرآن»، با بهانه‌های متنوع، عیب‌جویی کرده و تا آن‌جا پیش رفته‌اند که آن را به کلی باطل و مباین با قطعیات روش اهل‌البیت در برابر وحی پنداشته‌اند! با روش موردپژوهانه درباره «تفسیر قرآن به قرآن»، آیه‌ای کلیدی را در بین زنجیره‌ای از آیات متناظر، محور قرار می‌دهیم، تا تفوق این سبک تفسیر و کاربرد فراوانش در مکتب تفسیری حکمت متعالیه برای فهم متن وحی، آشکار گشته و با فهم صحیح مقصود شبهات معارضان پیشاپیش دفع گردد.

کلیدواژه‌ها

آشتیانی، سیدجلال‌الدین (1379). شرح بر زادالمسافر ملاصدرا، تهران: انتشارات امیرکبیر.
آشتیانی، سیدجلال‌الدین (1370). شرح مقدمه  قیصری بر فصوص‌الحکم، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم.
آشتیانی، سیدجلال‌الدین (1362). مقدمه بر اصول المعارف فیض کاشانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
آشتیانی، سیدجلال‌الدین (1380). مقدمه بر المبدأ و المعاد صدرالمتألهین، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن طاووس، علی بن موسی (1409). اقبال الاعمال، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
جوادی آملی، عبدالله(1386). تسنیم، قم: نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1384). مقدمه بر تفسیر المیزان، قم: نشر اسلامی.
 حویزی، عبدعلی(1411ق). تفسیر نورالثقلین، بیروت: اعلمی.
 سبزواری، هادی(1422ق). شرح‏المنظومة، تصحیح و تعلیق حسن‌زاده آملی، تهران: نشر ناب.
سبزواری، هادی (1382). تعلیقات بر الشواهد الربوبیة، بوستان کتاب، قم.
 صدرالمتألهین شیرازی(1363). اسرار الآیات، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
صدرالمتألهین شیرازی (1410ق). الاسفار الاربعة، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
صدرالمتألهین شیرازی (1366). تفسیر القرآن الکریم، قم: انتشارات بیدار.
صدرالمتألهین شیرازی (1382). الشواهدالربوبیة، تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
صدرالمتألهین شیرازی (1352). متشابهات القرآن، دانشگاه مشهد.
صدرالمتألهین شیرازی (1380). المبدأ و المعاد، تصحیح و تعلیق، سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
صدرالمتألهین شیرازی (1361). العرشیة، تهران: مولی.
صدرالمتألهین شیرازی (1363). مفاتیح‌الغیب، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
صدوق، ابوجعفر محمد بن علی(1387).  التوحید، نشر اسلامی، قم.
طباطبایی، محمدحسین(1361). قرآن در اسلام، قم: نشر اسلامی.
سبزواری، هادی (1364).  المیزان فی تفسیر القرآن، قم: نشر اسلامی.
سبزواری، هادی (1372).  نهایة الحکمة، نشر اسلامی، قم.
طوسی، محمد بن حسن (1411) مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت: موسسه فقه الشیعة.
مجلسی، محمدباقر(1403ق). بحارالانوار، بیروت: دار احیاء التراث.