فروغ پارسا؛ عاطفه کرمی
چکیده
زیبایی بهمثابه امر خوشایند و سازگار با سرشت و طبع بشر همواره مورد توجه فیلسوفان و اندیشمندان بوده اگرچه پیدایی دانش زیباییشناسی مربوط به سده 18 میلادی است، قرآنپژوهان متقدم درخلال بحث درباره اعجاز بیانی قرآن کریم از منظر دانش بلاغت درباره زیبایی قرآن سخن گفتهاند که مهمترین ایشان جارالله زمخشری (د 538 ق) است که در تفسیر خود بیش ...
بیشتر
زیبایی بهمثابه امر خوشایند و سازگار با سرشت و طبع بشر همواره مورد توجه فیلسوفان و اندیشمندان بوده اگرچه پیدایی دانش زیباییشناسی مربوط به سده 18 میلادی است، قرآنپژوهان متقدم درخلال بحث درباره اعجاز بیانی قرآن کریم از منظر دانش بلاغت درباره زیبایی قرآن سخن گفتهاند که مهمترین ایشان جارالله زمخشری (د 538 ق) است که در تفسیر خود بیش از همه به بلاغت قرآن توجه کرده است. سید قطب اما بهمثابه مفسر قرآن کریم در دوران معاصر با تأثیر از مطالعات ادبی نوین با استفاده از نظریه تصویرپردازی هنری وجوه زیباییشناسی قرآن را مطرح نموده است، هدف از انجام این پژوهش، بررسی روشمند وجوه زیباییشناسی قرآن از دیدگاه دو مفسر قرآن در فاصله زمانی نسبتاً دور از یکدیگر بوده و سوره مریم با توجه به ویژگیهای ساختاری و مضمونی خاص بهعنوان میدان و نمونه پژوهش انتخاب گردیده است. یافتههای این پژوهش حاکی از آن است که زمخشری مؤلفههای بلاغی چون تقدیم و تأخیر، تقابل، فصل و وصل، گزینش واژگان متناسب با معنا از جهت دلالت، مفرد یا جمع بودن، تعریف و تنکیر را در سوره مریم بیان کرده است. در مقابل، سید قطب با توجه به نقش عناصر گفتوگو، حرکت، سایههای واژه و موسیقی در تصویرپردازی صحنههای سوره مریم، تأثیر خیالپردازی و مجسمسازی واژگان در روان مخاطب را نشان داده است. مقایسه دیدگاه این دو مفسر در تبیین وجوه زیباییشناختی سوره مریم نشان میدهد، علیرغم تمایز رویکرد ایشان، برخی شباهتها نیز در این میان قابل تشخیص است.
محمدحسن احمدی
چکیده
آیات قرآن کریم، میتوانند مورد «برداشت تاریخی» و «برداشت توسعهای» واقع شوند. در برداشت تاریخی، توجه خوانشگر متن به زمینه متن، خاستگاه صدور کلام، سبب صدور و سبب نزول است و این خاستگاه، قابل تعمیم نیست. در برداشت توسعهای، اگرچه متن در ارتباط با زمینه متن معنا پیدا میکند؛ اما محل نزاع، خود متن است نه زمینه متن و آنچه بهعنوان ...
بیشتر
آیات قرآن کریم، میتوانند مورد «برداشت تاریخی» و «برداشت توسعهای» واقع شوند. در برداشت تاریخی، توجه خوانشگر متن به زمینه متن، خاستگاه صدور کلام، سبب صدور و سبب نزول است و این خاستگاه، قابل تعمیم نیست. در برداشت توسعهای، اگرچه متن در ارتباط با زمینه متن معنا پیدا میکند؛ اما محل نزاع، خود متن است نه زمینه متن و آنچه بهعنوان یک معیار در تحدید گستره برداشت توسعهای عمل میکند؛ «مراد جدی» متکلم است. برای رسیدن به تبیین جایگاه «مراد جدی» در تفسیر، دو مسأله: «ارادیبودن استعمال» و «فاصله بین خوانش و استعمال»، اهمیت پیدا میکنند. «دقت معنایی»، «سیاق گفتاری»، «معنای طیفی» و «زبان خاص»، عواملی هستند که «ارادی بودن استعمال» را تبیین میکنند؛ چنانچه «اصل تغایر» و «اصل زمینه متن»، مسأله «فاصله بین خوانش و استعمال» را روشن مینمایند. درمجموع بررسی همه این موارد، زمینه را برای اثبات فرضیه این مقاله و تأسیس یک اصل در حوزه تفسیر و زبان قرآن کریم با عنوان اصل: «لزوم احراز مراد جدی»، فراهم میکند.**
نرگس انصاری؛ اعظم شمسالدینی
چکیده
مکتب نقدی ساختارگرایی که در غرب مطرح و سپس در میان ما متداول گردید با انجام پژوهشهای زبانی به دنبال روشن کردن ماهیت آثار ادبی و ویژگیهای آنهاست. این مکتب کشف انسجام شکلی و معنایی میان این آثار را هدف خود قرار داده است. ساختار در حقیقت برگرفته از مجموع روابط موجود در اجزاء یک اثر است و ساختارگرایی آنها را بهعنوان یک نظام کامل و یک ...
بیشتر
مکتب نقدی ساختارگرایی که در غرب مطرح و سپس در میان ما متداول گردید با انجام پژوهشهای زبانی به دنبال روشن کردن ماهیت آثار ادبی و ویژگیهای آنهاست. این مکتب کشف انسجام شکلی و معنایی میان این آثار را هدف خود قرار داده است. ساختار در حقیقت برگرفته از مجموع روابط موجود در اجزاء یک اثر است و ساختارگرایی آنها را بهعنوان یک نظام کامل و یک کل درهمتنیده مورد بررسی قرار میدهد. بیشک با بهکارگیری این نظریههای جدید در تحلیل متن قرآن که متنی ادبی و بینظیر میباشد، میتوان بهصورت علمی جنبه اعجاز ادبی آن را از نظر زیباشناسی مشخص کرد. یافتن تناسب و ارتباط تنگاتنگ میان آیات، هماهنگی کامل لفظ و معنا و موسیقی، تأثیرگذاری کلام خدا را نمایانتر میسازد. این در حالی است که برخی گاه بیارتباطی آیات در سورههای قرآن را مطرح میکنند. از این رو بحث حاضر تلاش دارد با روش تحلیلی- توصیفی و پس از ارائه مباحث مقدماتی پیرامون شیوه تحلیل متون در نقد ساختاری که امری ضروری به نظر میرسد، ساختار سوره «الحاقة» را بررسی و انسجام ساختاری آن را در سه سطح موسیقایی، واژگانی و نحوی در سطح کل سوره و آیات مشخص سازد. بررسی ساختار و محتوای سوره مورد بحث، هماهنگی میان غرض و معنا و لفظ را بهخوبی نمایان میسازد. ایقاع حروف، کلمات و نوع جملات و ساختار کوتاه آیات و واژگان آن با توجه به غرض سوره یعنی ترسیم صحنههای قیامت و نشان دادن هول و هراس حاکم بر آن و... بیانگر شدت و عظمت موضوع است.
تفسیر
نعمت الله بدخشان
چکیده
ایمان عبارت از تصدیق قلبی است که اقرار زبانی بیانگر آن و عمل جوارحی از آثار و نتایج آن است. یکی از ویژگی های مهمّ و اساسی ایمان، ویژگی افزایش و کاهش پذیری آن است که از نظر عدّه ای از متکلّمان مسلمان وصفی ذاتی برای حقیقت ایمان است، و از نظر عدّه ای دیگر وصفی متعلِّق به اعراض و امور زائد بر اصل ایمان بشمار می آید. کسانی که افزایش و کاهش پذیری ...
بیشتر
ایمان عبارت از تصدیق قلبی است که اقرار زبانی بیانگر آن و عمل جوارحی از آثار و نتایج آن است. یکی از ویژگی های مهمّ و اساسی ایمان، ویژگی افزایش و کاهش پذیری آن است که از نظر عدّه ای از متکلّمان مسلمان وصفی ذاتی برای حقیقت ایمان است، و از نظر عدّه ای دیگر وصفی متعلِّق به اعراض و امور زائد بر اصل ایمان بشمار می آید. کسانی که افزایش و کاهش پذیری ایمان را وصف ذاتی ایمان می دانند، این تحوّل پذیری را هم در حوزۀ عناصر مندرج در ماهیّت ایمان می پذیرند، و هم در حوزه ی اقوال و اعمال ایمانی به عنوان اعراض و نتایج آن . مقالۀ پیش رو با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی ماهیّت ایمان و عوامل افزایش و کاهش آن از منظر قرآن و احادیث می پردازد. این عوامل در دو قسمِ عوامل معرفتی، و عوامل اخلاقی ـ رفتاری مورد بررسی قرار می گیرند. عوامل معرفتی افزایش ایمان؛ یقین و ظنّ عالمانه، و در مقابل، عوامل کاهش ایمان عبارت از؛ جهل و نادانی و تکیه بر ظنّ و گمان جاهلانه معرّفی گردیده و در ادامه عوامل اخلاقی-رفتاری افزایش و کاهش ایمان بررسی شده است. در بررسی نقش عوامل معرفتی در ایمان، به اثبات می رسد که افزون بر یقین نظری و نیز یقین روانشناختی یا شهودی، ظنِّ عالمانه نیز می تواند در ایمان ورزی انسانها نقش مهمّی را ایفاء کند و هر دو عناصری افزایش و کاهش پذیر برای ایمان بشمار آیند.
عباس اقبالی؛ زهرا وکیلی
چکیده
زبان، نظام اشارهای است و کلمه، دال یا سویهای آشکار است که در ذهن، مدلولی پنهان را برمیانگیزد؛ ازاینرو در شناسایی مدلول پنهان یک متن، عرضه دال یا نشانههای زبانی آن، بر مبانی و اصول سیمیولوژیک، به شناسایی کاملتر این سویه و مدلولها میانجامد. در این مجال سوره «الغاشیه» بهمثابه یکی از نمونههای بارز زبانی نظاممند ...
بیشتر
زبان، نظام اشارهای است و کلمه، دال یا سویهای آشکار است که در ذهن، مدلولی پنهان را برمیانگیزد؛ ازاینرو در شناسایی مدلول پنهان یک متن، عرضه دال یا نشانههای زبانی آن، بر مبانی و اصول سیمیولوژیک، به شناسایی کاملتر این سویه و مدلولها میانجامد. در این مجال سوره «الغاشیه» بهمثابه یکی از نمونههای بارز زبانی نظاممند و مشحون از نشانههایی مانند تعابیر متضاد و موسیقای لفظی و معنوی آیات، شایسته عرضه بر مبانی سیمیولوژی یا نشانهشناسی (سمیولوژی semiology) است. در این جستار با شیوه توصیفی ـ استنتاجی و بهکارگیری فنون علم نشانهشناسی به بررسی ویژگیهای این سوره در دو محور عمودی و افقی پرداخته و معلوم شده که این سوره از نظر محور عمودی؛ نام این سوره متنِ کوچکی است که متن طولانی را نوید میدهد و دربردارنده بیشترین دلالتهای متنی است، همچنین از جنبههای «ساخت قاموسی» «ترکیب دستوری» و بر محور «جانشینی یا جایگزینی» کاربرد یا استخدام یک تعبیر، سویه یا سویههای پنهانی دارد. همچنین معلوم گشته که بهکارگیری تکنیکهای تکرار، جناس، مراعات نظیر و تضاد، علاوه بر آهنگین ساختن سوره، بر مفهوم موردنظر خویش تأکید میورزد و سطح نحوی جملهها تصاویر برونگرا و درونگرای آیات این سوره، واقعیت و احوال قیامت، بهشتیان و دوزخیان را به مخاطب القا میکند.
وحید صفا
چکیده
واژه «لغو» و مشتقات آن در یازده آیه از قرآن کریم تکرار شدهاند. معنای این واژه خصوصاً در برخی آیات منشأ اختلافات گستردهای از زمان صحابه و تابعین بودهاست که علت آن، دور شدن از بافت فرهنگی و زبان عربی عصر نزول قرآن می-باشد. یکی از روشهای کارآمد جهت پیمودن این فاصله تاریخی و کشف معنای واژگان قرآنی در بافت نزول، استفاده از روشهای ...
بیشتر
واژه «لغو» و مشتقات آن در یازده آیه از قرآن کریم تکرار شدهاند. معنای این واژه خصوصاً در برخی آیات منشأ اختلافات گستردهای از زمان صحابه و تابعین بودهاست که علت آن، دور شدن از بافت فرهنگی و زبان عربی عصر نزول قرآن می-باشد. یکی از روشهای کارآمد جهت پیمودن این فاصله تاریخی و کشف معنای واژگان قرآنی در بافت نزول، استفاده از روشهای مختلف زبان شناسی تاریخی، خصوصاً معناشناسی تاریخی و ریشهشناسی میباشد که در پژوهش پیش رو جهت کشف معنای این واژه مورد استفاده قرار گرفتهاست. به این منظور با توجه به بن ثنایی این واژه در زبان آفروآسیایی باستان و با تحلیل و مقایسه کاربردهای این ریشه در قرآن کریم و عهد عتیق، نقاط مبهم تحولات معنایی این واژه تا دوره عربی قرآنی روشن میشود. نتیجه کاوش اینست که با توجه به معنای «جاهل» در قرآن کریم، لغو در آن دوران، اوّلاً به سخنی گفته میشد که فرد «جاهل» در اثر غلیان انفجاری هوا و هوس بیان میکرد و ثانیاً به داوریهای سطحی چنین شخصی گفته می-شد که به واسطه اثرگذاری این رویّه در قوای عقلی او انجام میشد.
مینا شمخی؛ قاسم بستانی؛ زهرا قاسم نژاد؛ آمنه امیدی
چکیده
دانش قرائت از علوم مورد نیاز مفسر در تبیین و فهم مراد الهی است. سیر تاریخی دانش قراءات و نگاه مفسران به این دانش حکایت از تفاوت نگاه مفسران و اندیشمندان به قرائتهای قرآن کریم است. در برخی از برهههای تاریخ، شاهد نگاهی ادبی به قراءات و در برخی از دورانها، با رویکرد حدیثی به قرائت قرآن کریم روبرو هستیم. از سویی، علاوه بر نوع نگاهها ...
بیشتر
دانش قرائت از علوم مورد نیاز مفسر در تبیین و فهم مراد الهی است. سیر تاریخی دانش قراءات و نگاه مفسران به این دانش حکایت از تفاوت نگاه مفسران و اندیشمندان به قرائتهای قرآن کریم است. در برخی از برهههای تاریخ، شاهد نگاهی ادبی به قراءات و در برخی از دورانها، با رویکرد حدیثی به قرائت قرآن کریم روبرو هستیم. از سویی، علاوه بر نوع نگاهها به دانش قرائت، قرائت در تفاسیر مختلف دارای کارکردهایی است که به نظر میرسد در تفاسیر معاصر به ویژه تفاسیر شیعه، این موضوع قابل تأمل است. مفسران شیعی با تأسی از کلام اهل بیت(ع)، قرائت قرآن را واحد دانسته و اختلاف را از جانب راویان دانسته-اند. بنابراین برخی مفسران شیعه با روشها و متدهای مختلف سعی در ترجیح قرائت مشهور دارند. با توجه به این موضوع در نوشتار حاضر تفسیر الفرقان که یکی از تفاسیر معاصر است با روش توصیفی تحلیلی به منظور تبیین رویکرد مفسر به اختلاف قراءات و تحلیل ترجیح قرائت در این تفسیر مورد واکاوی قرار می گیرد. نتایج نشان میدهد، مفسر رویکرد حدیثی به قرائت دارد و تنها قرائت مشهور و رایج حفص از عاصم را ارجح میداند و در تمام موارد سعی دارد این قرائت را توجیه و ترجیح دهد و روایات در این زمینه، مستند اصلی وی در بحث قراءات است.
پرویز رستگار جزی؛ علیرضا عزیزیان غروی
دوره 6، شماره 2 ، فروردین 1397، ، صفحه 175-186
چکیده
از دیرباز میان مفسران و محققان درباره دلالت آیه 24 سوره مبارکه یوسف علیهالسلام اختلاف بوده است. این نوشتار با بازخوانی آیه مورد بحث و با درنظرگرفتن مؤلفههای لازم، سعی در ارائه معنایی نموده است که هرچه بیشتر به مراد خدای تعالی در آن نزدیک باشد. در این مسیر، نقش آیات هم سایه و در پیوند با آیه یادشده و بازمعناشناسی برخی واژهها از قبیل ...
بیشتر
از دیرباز میان مفسران و محققان درباره دلالت آیه 24 سوره مبارکه یوسف علیهالسلام اختلاف بوده است. این نوشتار با بازخوانی آیه مورد بحث و با درنظرگرفتن مؤلفههای لازم، سعی در ارائه معنایی نموده است که هرچه بیشتر به مراد خدای تعالی در آن نزدیک باشد. در این مسیر، نقش آیات هم سایه و در پیوند با آیه یادشده و بازمعناشناسی برخی واژهها از قبیل «ایتاء حکم»، «ربّی»، «همّ» و «برهان» از یکسو و نقش ادبی برخی گزارههای این آیات از قبیل واو عطف جمله به جمله در عبارت «و همّ بها» و لولای شرطیه و دلیل الجزای آن و حمل معنای آیه مورد نظر به تقدیم و تأخیر از سوی دیگر، در ارائه چنین معنایی مورد توجه قرارگرفته و به این نتیجه رسیده است که همِّ همسر عزیز مصر به یوسف علیهالسلام از نوع زدن بهمنظور انتقام و آسیب رساندن به آن حضرت پس از ناامیدی از کامگیری از ایشان بوده ولی همِّ یوسف علیهالسلام به همسر عزیز مصر اقدام برای دفع او از خود بوده است که در گام نخست، زدن و دور کردن او بود اما با دیدن برهان پروردگار خود، به آن نیز اقدام نفرمود و گریخت.
حسین بازوبندی
چکیده
یکی از بحثهای عمده و دامنهدار در حوزه علوم قرآنی، به مسأله زبان قرآن برمیگردد. تاکنون مطالعات بیشماری در مورد ویژگیهای زبان قرآن از جنبههای گوناگون صورت گرفته است. با وجود این، عمدتاً نتایجِ این مطالعات مبتنی بر تحلیلهای دقیقِ برآمده از نظریههای نوین زبانشناختی نیست. ازاینرو، پژوهش حاضر، جهت بررسی جنبههای معینی ...
بیشتر
یکی از بحثهای عمده و دامنهدار در حوزه علوم قرآنی، به مسأله زبان قرآن برمیگردد. تاکنون مطالعات بیشماری در مورد ویژگیهای زبان قرآن از جنبههای گوناگون صورت گرفته است. با وجود این، عمدتاً نتایجِ این مطالعات مبتنی بر تحلیلهای دقیقِ برآمده از نظریههای نوین زبانشناختی نیست. ازاینرو، پژوهش حاضر، جهت بررسی جنبههای معینی از زبان قرآن، با کارکردی دوگانه، نخست، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی در چهارچوب زبانشناسی نقشگرای نظاممند هلیدی و متیسن (2014) به بررسی ساخت وجهی در جریان گفتگوی خداوند متعال و ابلیس در چهار سوره «أعراف»، «حجر»، «إسراء» و «ص» میپردازد و سپس، طبق نتایج حاصل از این بررسی، با استفاده از مفهوم شناختیِ سرنمونِ رُش (1978)، سلسلهمراتب نشانداری گرینبرگ (1966) و معیار بسامدِ کاربردِ کرافت (2003)، به تبیین شناختی و ردهشناختیِ این نتایج در راستای فهم بهتر ویژگیهای ساختاری زبان قرآن اشاره میکند. نتایج عمده پژوهش نشان میدهد که زبان قرآن، از همان سازوکارهای رایج و قواعد حاکم بر تعاملات زبان بشر بهره گرفته است و به لحاظ زبانشناختی، اساساً زبانی ساده است نه ادبی و خاص.
علی اسودی؛ فاطمه خلجی؛ خدیجه احمدی بیغش
چکیده
ترجمه قرآن کریم همیشه دستخوش چالشها و انتقادهای متعددی بوده و ترجمه ساختارها و ادوات نحوی از مهمترین مصادیق این مقوله به شمار میرود. یکی از این مصادیق ترجمه «کاد»ی منفی است. بررسی میدانی معنای «کاد» منفی در بعضی ترجمههای فارسی قرآن، حکایت از ابهام به وجود آمده ناشی از رویکرد مترجم است که آیا حرف نفی، مختص فعل «کادَ» ...
بیشتر
ترجمه قرآن کریم همیشه دستخوش چالشها و انتقادهای متعددی بوده و ترجمه ساختارها و ادوات نحوی از مهمترین مصادیق این مقوله به شمار میرود. یکی از این مصادیق ترجمه «کاد»ی منفی است. بررسی میدانی معنای «کاد» منفی در بعضی ترجمههای فارسی قرآن، حکایت از ابهام به وجود آمده ناشی از رویکرد مترجم است که آیا حرف نفی، مختص فعل «کادَ» بوده، یا فعل پس از «کادَ» (خبر کاد) را نیز منفی میکند؛ و یا اصولاً «کادَ» به شکل منفی، چه مفهومی را القاء میکند. نقد و ارزیابی آسیبشناسی بعضی ترجمههای موجود در این زمینه و بررسی توصیفی- تحلیلی آرای بعضی مفسران و نحوییون، مشخص میدارد آیاتی که دارای «کاد»ی منفی است به دو دسته آیات تمثیلی و غیر تمثیلی تقسیم میشوند. در آیات تمثیلی نفی «کاد» در راستای نفی مقاربه برای مبالغه عدم رخداد فعل؛ و در آیات غیرتمثیلی حرف نفی وارد بر «کاد» مختص فعل پس از «کاد»(خبر کاد) میباشد که موجب اثبات رخداد فعل پس از نوعی رنج، سختی و اکراه خواهد بود.
نصرت نیلساز؛ علی دهقان
چکیده
واژه حمد یکی از واژگان کلیدی در حوزه مفاهیم عبادی در قرآن کریم است. این واژه در فرهنگ لغات عربی و تفاسیر قرآن به لحاظ معنای صریح به ثناء و ستایش تفسیر شده است، اما به لحاظ معناهای جانبی در منابع سنتی رابطه آن با معنای شکر و سپاس و همچنین معنای مدح محل بحث بوده است. به نظر میرسد با توجه به ابهام مطرح در معنای این ماده، خصوصاً در حوزه ...
بیشتر
واژه حمد یکی از واژگان کلیدی در حوزه مفاهیم عبادی در قرآن کریم است. این واژه در فرهنگ لغات عربی و تفاسیر قرآن به لحاظ معنای صریح به ثناء و ستایش تفسیر شده است، اما به لحاظ معناهای جانبی در منابع سنتی رابطه آن با معنای شکر و سپاس و همچنین معنای مدح محل بحث بوده است. به نظر میرسد با توجه به ابهام مطرح در معنای این ماده، خصوصاً در حوزه معانی جانبی (و نه معنای صریح) تدقیق معنای آن با روشهای نوین معناشناختی برای درک ملموستر آن ضرورت دارد. در این مقاله ماده حمد با رویکرد زبانشناسی تاریخی- تطبیقی و با استفاده از منابع زبانهای سامی ریشهشناسی شده و در نهایت مشخص شده است که معنای اشتیاق معنای کهنتری است که در دورهای متقدم در زبان سامی از این ریشه فهمیده میشده، کاربرد این ماده در معنای اشتیاق در متون زبانهای شاخه شمالی مرکزی از زبانهای سامی ثبت شده است
اعظم السادات حسینی؛ سهیلا پیروزفر؛ سید کاظم طباطبایی پور
چکیده
درمنابع دینی اعم از آیات وروایات، طیف گسترده ای از آموزه ها بیانگر تأثیرعقل،علم و تفکر بر کنش های انسانی است چنان که آیه «لو کنّا نسمع أونعقل ما کنّا فی اصحاب السعیر»به روشنی منشأ اعمال دوزخیان را اجتناب از به کارگیری تفکر وتعقل می داند وآیه«هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعلمون» (زمر/9)تنها معیار ارزش گذاری انسان ها را ...
بیشتر
درمنابع دینی اعم از آیات وروایات، طیف گسترده ای از آموزه ها بیانگر تأثیرعقل،علم و تفکر بر کنش های انسانی است چنان که آیه «لو کنّا نسمع أونعقل ما کنّا فی اصحاب السعیر»به روشنی منشأ اعمال دوزخیان را اجتناب از به کارگیری تفکر وتعقل می داند وآیه«هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعلمون» (زمر/9)تنها معیار ارزش گذاری انسان ها را علم ایشان می داند. از سویی دیگر آیه 84 سوره اسراء اساس همه رفتارها را «شاکله» دانسته است. گرچه لغت شناسان مفهوم «شباهت» را به عنوان معنای محوری ریشه«شکل» برگزیده اند، اما پژوهش حاضر با جستار جایگاه ذهن وعلم در این ریشه بر اساس روش معنا شناسی تاریخی ومطالعات ریشه شناختی ، ذهن و مفاهیم مربوط به آن همچون تفکر وتعقل را از محوری ترین مفاهیم ریشه «شکل» یافته است. همچنین با تبیین برخی معادل های پر تکرارتفسیری برای "شاکله "همچون نیت، ناحیه ، ملکه و... به چگونگی ارتباط آنها با علم وتفکر دست یافته است و ازین رهگذربر پیوند مفهوم «شاکله» با علم وتفکرتأکید دارد.
حامد پوررستمی؛ حسن رضایی هفتادر
چکیده
علامه طباطبایی (ره) حسب روایت (المحکم ما یعمل به و المتشابه ما اشتبه علی جاهله) ایده نسبیت متشابهات قرآن را مطرح میفرماید. این ایده، ایده دیگری را بر صفحه ذهن پدید میآورد که آیا نسبت به ظواهر قرآن نیز میتوان چنین گفت؟ ایده نسبیت ظواهر قرآن باعث بررسی بیشتر پیرامون دو سؤال مهم 1. ظاهر به چه معنا و برای چه کسی؟ و 2. حجیت برای چه کسی و ...
بیشتر
علامه طباطبایی (ره) حسب روایت (المحکم ما یعمل به و المتشابه ما اشتبه علی جاهله) ایده نسبیت متشابهات قرآن را مطرح میفرماید. این ایده، ایده دیگری را بر صفحه ذهن پدید میآورد که آیا نسبت به ظواهر قرآن نیز میتوان چنین گفت؟ ایده نسبیت ظواهر قرآن باعث بررسی بیشتر پیرامون دو سؤال مهم 1. ظاهر به چه معنا و برای چه کسی؟ و 2. حجیت برای چه کسی و با چه شاخصی؟ میشود. به نظر میرسد ظاهر به هر دو معنای خود (معنای راجحِ همراه معنای احتمالی دیگر یا معنای ترسیمی در ذهن بدون معنای احتمالی دیگر) که باشد و برای هر کسی که پدیدار شود، بینیاز از فحص قواعدی و قرائنی نیست. در مواجهه با نسبیت ظواهر چه نسبیت درونفردی (حالات یک آیه برای یک نفر) و چه نسبیت میانفردی (حالات یک آیه برای دو فرد یا بیشتر) باید فاصله ظهور معنای ترسیمی تا وصول به معنای تثبیتی و مراد جدی با فحص روشمند پر شود تا به طمأنینه معنایی و حجتبخش برسیم؟
زبان قرآن
نهله غروی نائینی؛ نصرت نیل ساز؛ محمد حسین اخوان طبسی
چکیده
گزاره «سبّح بحمد ربّک» و مفهوم «تسبیح به حمد» بارها در قرآن کریم تکرار شده است و این تکرار، نشان از اهمیت بالای آن در بینش و منش قرآنی دارد. پرسش از معنای تسبیح به حمد، از ابتدا موردتوجه عالمان و مفسران بوده و آنچه درباره این تعبیر قرآنی بیان شده، عمدتاً مبتنی بر پیشفرضها در علم کلام و مبحث صفات الهی بوده است. از اینرو ...
بیشتر
گزاره «سبّح بحمد ربّک» و مفهوم «تسبیح به حمد» بارها در قرآن کریم تکرار شده است و این تکرار، نشان از اهمیت بالای آن در بینش و منش قرآنی دارد. پرسش از معنای تسبیح به حمد، از ابتدا موردتوجه عالمان و مفسران بوده و آنچه درباره این تعبیر قرآنی بیان شده، عمدتاً مبتنی بر پیشفرضها در علم کلام و مبحث صفات الهی بوده است. از اینرو نمیتوان فهمی متأخر مبتنی بر دانش کلام را به کلام خداوند نسبت داد. این پژوهش در پی پاسخ به این مسأله است که تسبیح به حمد در قرآن کریم و متناسب با فرهنگ دینی عرب، چه معنای دقیقی داشته است. این پژوهش مبتنی بر روش ریشهشناسی و با استفاده از دادههای زبانهای سامی و متون مقدس، پیشینه دو مفهوم تسبیح و حمد را مرور کرده و از این رهگذر به بازخوانی معنای تسبیح به حمد در قرآن کریم پرداخته است. در پایان مشخص شد حمد در گزاره قرآنی «سبّح بحمد ربّک»، نه معنای ستایش که معنای شوق و علاقه را دارد و تسبیح به حمد، حاکی از نوعی ستایش و مناجات مبتنی بر عشقورزی و توجه قلبی است. همچنین تسبیح به حمد برخلاف تسبیح (مطلق)، اشاره به ستایشی غیرمناسکی دارد.
محمدکاظم شاکر؛ حسام امامی دانالو
دوره 6، شماره 2 ، فروردین 1397، ، صفحه 187-204
چکیده
ماهیت وحی و آنچه در جریان وحی بر پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوالهوسلم نازل میشد، توجه متفکران مسلمان را به خود جلب کرده است. بشری بودن الفاظ قرآن کریم، انگارهای است که از سده چهارم هجری مطرح شده و برخی برای اثبات آن به آیات 196-192 سورۀ شعراء تمسک کردهاند. آنان برآنند که در جریان وحی، تنها معانی بدون شکل و صورت بر پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوالهوسلم ...
بیشتر
ماهیت وحی و آنچه در جریان وحی بر پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوالهوسلم نازل میشد، توجه متفکران مسلمان را به خود جلب کرده است. بشری بودن الفاظ قرآن کریم، انگارهای است که از سده چهارم هجری مطرح شده و برخی برای اثبات آن به آیات 196-192 سورۀ شعراء تمسک کردهاند. آنان برآنند که در جریان وحی، تنها معانی بدون شکل و صورت بر پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوالهوسلم نازل شده و ایشان خود به شکلدهی و عربی کردن آن معانی مبادرت ورزیدهاند. ازاینرو، پس از تبیین نحوۀ استناد به آیات این سوره از سوی باورمندان به انگارۀ بشری بودن الفاظ قرآن کریم، برداشت آنان مورد تحلیل و نقد قرار گرفته است. توجه به برخی نکات نظیر بررسی روابط جانشینی و همنشینی در آیات قرآن کریم که در آنها به فرایند نزول قرآن اشاره شده و نحوه کاربرد ضمایر در زبان عربی و نیز سیاق آیات سورۀ شعراء، همگی نشان از ناصحیح بودن انگارۀ بشری بودن الفاظ قرآن کریم و نادرست بودن تمسک به آیات سورۀ شعراء برای اثبات آن دارد.
زهره شوندی؛ مجید معارف
چکیده
از عوامل موثر بر تفسیر قرآن با توجه به تلاشهای مفسران، پی جویی از معانی مفردات قرآنی است که البته در مواردی به دلایلی چون عدم توجه به معنای دقیق ریشه، وجود اشتراک لفظی در برخی واژه ها، خلط معنای حقیقی از مجازی و عدم تفکیک معنای اصلی از ثانویه اختلافاتی هم بین مفسران بوجود آمده است. مقاله حاضر در صدد تبیین نقش واژه شناسی در تفسیر قرآن ...
بیشتر
از عوامل موثر بر تفسیر قرآن با توجه به تلاشهای مفسران، پی جویی از معانی مفردات قرآنی است که البته در مواردی به دلایلی چون عدم توجه به معنای دقیق ریشه، وجود اشتراک لفظی در برخی واژه ها، خلط معنای حقیقی از مجازی و عدم تفکیک معنای اصلی از ثانویه اختلافاتی هم بین مفسران بوجود آمده است. مقاله حاضر در صدد تبیین نقش واژه شناسی در تفسیر قرآن کریم است که با رویکرد تکامدپژوهی صورت گرفته و هدف آن بیان دستاوردهای واژه شناسی در عرصه تفسیر است که پس از بررسی ریشه ای واژگان مختلف به ویژه تکامدها، با روش استنباطی و استدلالی صورت گرفته است. قابل ذکر است که به جهت محدودیتهای مطالعاتی تکامدها، بررسی اشتقاقهای واژه در زبان عربی و معادل یابی آن در زبانهای خواهر، در کشف معنای واژه اثرات قابل توجهی داشته است. از دستاوردهای واژه شناسی می توان به کاهش احتمالات تفسیری، نقد علمی تفاسیر و اصلاح ترجمه ها، شکل گیری نظریات جدید تفسیری، رهیابی به مطالعات میان رشته ای و امکان تفسیر آیات با بهره مندی از ظرفیتهای معنایی واژه در زبانهای دیگر اشاره کرد.
نهله غروی نائینی؛ محمد اکبری
چکیده
تلاش برای فهم دقیقتر از مفهوم «السماوات السبع» که در هفت آیه از قرآن کریم بهصراحت مطرح شده است از نخستین قرن اسلام آغاز و تاکنون نیز ادامه دارد. یکی از دیدگاههایی که در میان محققان متقدم و متأخر در تبیین این مفهوم مطرح گردیده، هفت آسمان مذکور را در محدوده منظومه شمسی تعریف کرده است. این مقاله، نظریه فوق را بر مجموعهای از ...
بیشتر
تلاش برای فهم دقیقتر از مفهوم «السماوات السبع» که در هفت آیه از قرآن کریم بهصراحت مطرح شده است از نخستین قرن اسلام آغاز و تاکنون نیز ادامه دارد. یکی از دیدگاههایی که در میان محققان متقدم و متأخر در تبیین این مفهوم مطرح گردیده، هفت آسمان مذکور را در محدوده منظومه شمسی تعریف کرده است. این مقاله، نظریه فوق را بر مجموعهای از شواهد روایی شامل روایاتی که متضمن وجود بیتالمعمور و طوبی و کوثر و سدرةالمنتهی و جنةالماوی در این آسمانها است و نیز روایات معراج که حاکی از ملاقات رسول اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم با پیامبران الهی در آسمانها است بههمراه روایات دال بر وسعت و فاصله بسیار زیاد آسمانهای هفتگانه و همچنین روایات دال بر مجهول بودن ماهیت السماوات السبع در عصر اهلبیت علیهمالسلام، عرضه نموده و تنافی و تعارض کامل میان مضمون روایات اهلبیت علیهمالسلام با نظریه فوق را استنباط نموده است.
منصوره طالبیان؛ روحالله صیادینژاد؛ عباس اقبالی
چکیده
زبان مجموعهای از آواها است که بشر برای انتقال مفاهیم ذهنیاش از آن بهره میگیرد. در حقیقت آواها القاگر احساسات و عواطف هستند و عملکرد موسیقایی آنها خالق اثر را یاری میرساند تا معنای ذهنیاش را بهتر به مخاطب انتقال دهد. قرآن کریم از تمام ظرفیتهای مؤثر زبان در انتقال پیام الهیاش به مخاطب بهره جسته و واژگان و حروف آن بهگونهای ...
بیشتر
زبان مجموعهای از آواها است که بشر برای انتقال مفاهیم ذهنیاش از آن بهره میگیرد. در حقیقت آواها القاگر احساسات و عواطف هستند و عملکرد موسیقایی آنها خالق اثر را یاری میرساند تا معنای ذهنیاش را بهتر به مخاطب انتقال دهد. قرآن کریم از تمام ظرفیتهای مؤثر زبان در انتقال پیام الهیاش به مخاطب بهره جسته و واژگان و حروف آن بهگونهای انتخاب شده که زمینه فهم و تأثیر کلام را فراهم آورده است. در این جستار نگارندگان برآنند با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی نقش آوا در تصویرسازی با تکیه بر سوره نازعات بپردازند. پژوهش نشان از آن دارد که کوچکترین واحد آوایی این سوره عهدهدار پیامهای معنایی است و آوای آیات تابع معنا و متناسب با اغراض کلام است و با توجه به سیاق آیات تغییر میکنند. حروف مجهوره نسبت به حروف مهموسه دامنه گستردهتری را به خود اختصاص داده تا تصاویری از سخت جان دادن کافران و صحنههای قیامت را ترسیم نمایند. مقطع آواهایی این سوره با تغییر سیر خطاب، از باز به بسته گرایش یافته است.
فتحیه فتاحیزاده؛ سهیلا جلالی کندری؛ فاطمه آبادی
چکیده
مفهوم «ضلالت»، یکی از کلیدیترین مفاهیم قرآنی است؛ بهگونهای که اغلب مفاهیم کلیدی قرآن بهطور مستقیم یا غیرمستقیم در دو حوزه معناشناسی هدایت و ضلالت دستهبندی میشوند. میدان معناشناسی (هدایت - اضلال) نیز همچون تمامی مفاهیم کلیدی قران کریم حول محور «الله» در جریان است؛ بهگونهای که ضلالت حقیقی تنها زمانی محقق میشود ...
بیشتر
مفهوم «ضلالت»، یکی از کلیدیترین مفاهیم قرآنی است؛ بهگونهای که اغلب مفاهیم کلیدی قرآن بهطور مستقیم یا غیرمستقیم در دو حوزه معناشناسی هدایت و ضلالت دستهبندی میشوند. میدان معناشناسی (هدایت - اضلال) نیز همچون تمامی مفاهیم کلیدی قران کریم حول محور «الله» در جریان است؛ بهگونهای که ضلالت حقیقی تنها زمانی محقق میشود که با «اضلال الهی» همراه گردد. این پژوهش در راستای کشف لایههای معنایی مفهوم «اضلال الهی» در قرآن و با هدف تبیین پیوستگی معارف قرآنی تدوین شده و با استفاده از روش نوین معناشناسی به تبیین مفهوم «اضلال الهی» و کشف حوزههای معنایی مرتبط با آن پرداخته است. با بررسی 32 آیهای که در آن اضلال به خداوند اسناد داده شده است، با رویکرد همزمانی و استخراج مفاهیم همنشین و جانشین، این نتیجه حاصل شد که مفهوم «هدایت» در تقابل معنایی با این مفهوم قرار دارد و «اضلال الهی» به معنای تصرف در دستگاههای ادراکی انسان (سمع، بصر و قلب) گریبانگیر کسانی خواهد شد که از هدایت اولیه الهی رویگردان شده و با ویژگیهایی چون کفر، ظلم، فسق، نفاق و اسراف خود را مستحق اضلال الهی گرداندهاند. مفاهیمی چون ازاغة، طبع، ختم، کر و کور کردن، دگرگون کردن، زیادکردن بیماری قلب و رویگردان کردن، جانشین مفهوم اضلال در ارتباط با خداوند به شمار میآیند. از آنجا که هدایت تنها از جانب خداوند متعال است، فرد با فراهم کردن اسباب «اضلال الهی»، خود را از هر نوع هدایتگر و ولی و یاوری محروم میکند و هرگز راهی به سوی هدایت نخواهد یافت.
زبان قرآن
فاروق نعمتی؛ پژمان ظفری؛ جواد خانلری
چکیده
محور «همنشینی» یا فرایند «باهمآیی» واژگان، از نشانههای زبانشناختی است که نقش سازندهای در شکلدهی نظام واژگان ایفا میکند. مادّهی «نزل» که یکی از پربسامدترین واژگان قرآنی است، نزدیک به چهارصد بار در قرآن به کار رفته. در بیان تفاوت معنایی دو واژه «إنزال» و «تنزیل» دیدگاههای متفاوتی ...
بیشتر
محور «همنشینی» یا فرایند «باهمآیی» واژگان، از نشانههای زبانشناختی است که نقش سازندهای در شکلدهی نظام واژگان ایفا میکند. مادّهی «نزل» که یکی از پربسامدترین واژگان قرآنی است، نزدیک به چهارصد بار در قرآن به کار رفته. در بیان تفاوت معنایی دو واژه «إنزال» و «تنزیل» دیدگاههای متفاوتی در میان مفسران ارائه شده، برخی تفاوت معنایی آنها را در «نزول دفعی و تدریجی» و برخی در «تعدد نزول» قرآن دانستهاند؛ولی با توجه به همنشینهای این واژهها، مشخص میَشود که چنین نظراتی هماهنگ با بافت آیات نیست،و از دیرباز زبانشناسان بر چنین دیدگاههایی به دلیل عدم تناسب و هماهنگی آن با سیاق آیات، ایراد گرفتند؛ زیرا در بررسی معانی الفاظ قرآن، غافل از زمینه و بافت درونی و بیرونی آیات، ممکن است رهپویان معارف قرآنی را به بیراهه بکشاند. بنابراین در نوشتار حاضر، که به شیوه تحلیلی-توصیفی انجام یافته، به تفاوت معنایی این دو واژه از زاویهی معناشناسی «محور همنشینی» پرداخته شده و دستآورد حاصل نشان میدهد، واژه «إنزال» با واژگان و مفاهیمی همنشین شده، که بر «نزول عام» و حالاتی عمومی، بدون اختصاص به فرد یا مجموعهای خاص دلالت دارد؛ ولی واژه «تنزیل» در بافت آیاتی قرار گرفته که بر «نزولی خاص» برای فرد یا مجموعهی ویژه و یا بر حالات معینی دلالت دارد و تاکید، مبالغه و گستره معنایی بیشتری نسبت به واژه إنزال افاده میکند و همچنین کلمه تنزیل با مفاهیم خاصی از جمله، فرود آمدن باران رحمت «غیث»، «تقدیر و اندازهگیری امور»، «اختصاص قرآن به پیامبر» و «اختصاص نشانههای آفاق و انفس به خداوند»، همنشین شده است.
عزتالله سپهوند
چکیده
تأویلهای ناصرخسرو قبادیانی از آیات قرآنی، ریشه در پیشفرضهای کلامی فرقة اسماعیلیه دارد. با نگاهی روشمند و انتقادی از منظر هرمنوتیک تطبیقی، بهویژه بر اساس برخی نظریات هایدگر در زمینة نقد فاعلگرایی، نظریات گادامر دربارة اتصال افقها و الگوهای سهگانة گفتگو، و برخی دیگر از نظریهپردازان متأخر، میتوان نوع مواجهة ناصرخسرو با ...
بیشتر
تأویلهای ناصرخسرو قبادیانی از آیات قرآنی، ریشه در پیشفرضهای کلامی فرقة اسماعیلیه دارد. با نگاهی روشمند و انتقادی از منظر هرمنوتیک تطبیقی، بهویژه بر اساس برخی نظریات هایدگر در زمینة نقد فاعلگرایی، نظریات گادامر دربارة اتصال افقها و الگوهای سهگانة گفتگو، و برخی دیگر از نظریهپردازان متأخر، میتوان نوع مواجهة ناصرخسرو با گزارههای دینی را تحلیل و ارزیابی کرد. این پژوهش با تمرکز بر تحلیل محتوای کتاب «وجه دین» در صدد تبیین فرایند تحمیل پیشفرضها، در تأویلهای ناصرخسرو از آیات قرآنی است. در این رهگذار مشخص خواهدشد که برداشتهای این تأویلگر اسماعیلی از متن و واژة دینی «قرآن» گرفته تا آیاتی از سورة «توحید» و «عبس» و «نحل» و «شمس» و «تین» و «کوثر» و... همه در خدمت توجیه هستیشناسی و امامشناسی خاص اسماعیلی قرار گرفته است. شگردشناسی این فرایند فهم و تأویل، لغزیدن این متکلم اسماعیلی را از حوزة هرمنوتیک متذکرانة دینی به ورطة هرمنوتیک بدگمانی و دچارشدن به پیامدهای آن، اثبات میکند.
زهرا محققیان
چکیده
در بازتابی که از باورهای مسیحیان پیرامون حضرت عیسی(ع) در لابلای آیات قرآن دیده می شود، مفهوم «عیسی، پسر خدا» یکی از مفاهیم چالش برانگیز است و تحقیقات بسیاری در خصوص آن انجام شده است. در حالیکه مضامین قرآنی مرتبط با این باور اینطور تداعی می سازند که گویی مسیحیان، عیسی را فرزند واقعی و جسمانی خداوند تلقی می کردند، در سنت مسیحی این ...
بیشتر
در بازتابی که از باورهای مسیحیان پیرامون حضرت عیسی(ع) در لابلای آیات قرآن دیده می شود، مفهوم «عیسی، پسر خدا» یکی از مفاهیم چالش برانگیز است و تحقیقات بسیاری در خصوص آن انجام شده است. در حالیکه مضامین قرآنی مرتبط با این باور اینطور تداعی می سازند که گویی مسیحیان، عیسی را فرزند واقعی و جسمانی خداوند تلقی می کردند، در سنت مسیحی این امر ظاهرا ارتباطی با خویشاوندی واقعی(جسمانی، خونی) میان عیسی و خداوند ندارد. حتی هیچیک از فرقه های مسیحی هم بر چنین باوری نبودند(و نیستند) که خداوند همسری برگزیده تا از آنجا عیسی فرزند متولد شده از ایشان باشد. بنابراین به نظر می رسد دو کتاب مقدس دریافت واحدی از چگونگی فرزندی عیسی یا مفهوم «پسرِ خدابودنِ عیسی» ندارند. در مقاله حاضر می کوشیم مفهوم فوق را در قرآن مورد بررسی قرار دهیم و با کمک دیگر آیات قرآن، همچنین منابع پیشااسلامی راهی برای رفع این تناقض پیدا کنیم. در این پژوهش همچنین تلاش های مسلمانان در خصوص این موضوع مورد بحث واقع شده و سعی گردیده است نقاط قوت و ضعف پاسخ های ایشان نشان داده شوند. مجموع یافته ها نشان میدهند نه تنها قرآن با کتاب مقدس و سنت مسیحی در خصوص ابن الله بودن عیسی تنافی و تضادی ندارد، بلکه باید زبان جدلگونه قرآن در اینگونه آیات را شناخت و با باورهای رایج در منطقه هم آشنا بود، چیزی که سنت اسلامی تا به امروز از آنها غافل بوده است.
سیدمحمدرضا حسینی نیا
چکیده
مسأله تناسب و ارتباط میان فرازهای آیۀ سوم سورۀ مائده از جمله مسائل اختلافی در بین مفسران است. برخی مفسران فراز ﴿الیَومَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِن دِینِکُم فَلا تَخشَوهُم وَ اخشَونِ. الیَومَ أَکمَلتُ لَکُم دِینَکُم وَ أَتمَمتُ عَلَیکُم نِعمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الإِسلامَ دِیناً﴾ را جملۀ معترضه دانسته و قائل به عدم تناسب شدهاند، ...
بیشتر
مسأله تناسب و ارتباط میان فرازهای آیۀ سوم سورۀ مائده از جمله مسائل اختلافی در بین مفسران است. برخی مفسران فراز ﴿الیَومَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِن دِینِکُم فَلا تَخشَوهُم وَ اخشَونِ. الیَومَ أَکمَلتُ لَکُم دِینَکُم وَ أَتمَمتُ عَلَیکُم نِعمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الإِسلامَ دِیناً﴾ را جملۀ معترضه دانسته و قائل به عدم تناسب شدهاند، برخی نیز فراز مذکور را با فراز ﴿حُرِّمَت عَلَیکُمُ المَیتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحمُ الخِنزِیرِ وَ ما أُهِلَّ لِغَیرِ اللهِ بِهِ وَ المُنخَنِقَةُ وَ المَوقُوذَةُ وَ المُتَرَدِّیَةُ وَ النَّطِیحَةُ وَ ما أَکَلَ السَّبُعُ إِلاَّ ما ذَکَّیتُم وَ ما ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَ أَن تَستَقسِمُوا بِالأَزلامِ﴾ مرتبط دانسته و در عین حال وجه تناسب قابل توجهی را بیان نکردهاند. بر این اساس پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، ضمن تبیین مسألۀ دانش تناسب و ارتباط جملهها، آیهها و سورههای قرآن کریم، دیدگاههای مفسران دربارۀ رابطهمندی و یا عدم ارتباط میان فرازهای آیۀ مذکور را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که با توجه به عدم تحریف قرآن کریم و چینش توقیفی آیات و سورههای آن؛ بین فرازهای آیۀ مورد بحث، وجوه تناسب و رابطهمندی قابل توجهی وجود دارد.
محمد ناصحی؛ لیلا السادات مروجی
چکیده
پیوندهای خویشاوندی و روابط خانوادگی، گستره وسیعی از آیات قرآن را به خود اختصاص داده و در زمینههای مختلفی فقهی، تاریخی و اجتماعی مطرح شده و محمول احکام بسیاری درخصوص محرمیت، ارث، احسان و انفاق، ازدواج و طلاق و غیره قرار گرفته است. پژوهش حاضر عهدهدار شناخت واژگان حوزه خویشاوندی در قرآن و تبیین دلالت آن واژگان بر انواع روابط و پیوندهای ...
بیشتر
پیوندهای خویشاوندی و روابط خانوادگی، گستره وسیعی از آیات قرآن را به خود اختصاص داده و در زمینههای مختلفی فقهی، تاریخی و اجتماعی مطرح شده و محمول احکام بسیاری درخصوص محرمیت، ارث، احسان و انفاق، ازدواج و طلاق و غیره قرار گرفته است. پژوهش حاضر عهدهدار شناخت واژگان حوزه خویشاوندی در قرآن و تبیین دلالت آن واژگان بر انواع روابط و پیوندهای خویشاوندی از خلال مطالعه آیات قرآن و با تکیه بر اقوال لغویون و نظرات مفسران قرآن کریم است. واژگان بهکار گرفته شده در قرآن کریم جهت توصیف روابط خویشاوندی از حیث کمیت، وسعت و دوری و نزدیکی عبارتاند از: «اهل، آل، عشیره، رهط، فصیله، قبیله، شعب و قوم» و نیز واژههای «قربی و ارحام.» در میان واژگان مذکور، واژه «اهل» کوچکترین واحد خویشاوندی و واژه «شعب» بزرگترین واحد خویشاوندی را نشان میدهد. بدین معنا که واژه «اهل» ظهور در معنای خانواده فرد داشته و به ترتیب واژههای «آل، عشیره، رهط و فصیله» گستره وسیعتری از خویشاوندان را در برمیگیرند. واژگان «قبیله و شعب» اشاره به حوزه وسیع خویشاوندی در طبقات انساب عربی داشته و بیانگر روابط نسبی دور، پیچیده و البته ادعایی ایشان است. دلالت واژه «قوم» بر معنای خویشاوندی دلالتی تضمنی است و در قرآن کریم در معنای خویشاوندی نیز استعمال شده است. همه واژگان مذکور توصیفگر روابط نسبی در ابعاد مختلف بوده و درخصوص «عشیره، رهط و فصیله» به «اقارب نزدیک پدری فرد» اطلاق میشوند.
تفسیر
زهره نریمانی؛ جعفر فیروزمندی بندپی
چکیده
با وجود کارآمدی روش تفسیر قرآنبه قرآن برای کل سورقرآن، کاربست این روش تفسیری به دلیل ابهامات در برخی سور و آیات مانند سوره فتح، اهمیت بیشتری دارد. برای نمونه ترتیب نزول دو سوره فتح و مائده، شباهتهای مضمونی و واژگانی دو سوره، رهنمونگر مفاهیم و تفسیری متفاوت از آیات این سوره خواهد شد. مضمون کلی سوره درباره فتح و الطاف الهی حاصل از ...
بیشتر
با وجود کارآمدی روش تفسیر قرآنبه قرآن برای کل سورقرآن، کاربست این روش تفسیری به دلیل ابهامات در برخی سور و آیات مانند سوره فتح، اهمیت بیشتری دارد. برای نمونه ترتیب نزول دو سوره فتح و مائده، شباهتهای مضمونی و واژگانی دو سوره، رهنمونگر مفاهیم و تفسیری متفاوت از آیات این سوره خواهد شد. مضمون کلی سوره درباره فتح و الطاف الهی حاصل از آن، رفتار منافقان، مشرکان و معافین از رزم، توصیف پیامبر و پیروان آن حضرت است. با بررسی و بیان دلایل قرآنی و روایات، مشخص خواهد شد که این سوره علاوه بر اشتمال آن بر حوادث فتح مکه، در ورای خود از مفاهیمی خطیر مانند مقدمهچینی ابلاغ ولایت و تبیین رفتار و عاقبت موافقان و مخالفان آن سخن میگوید. این استدلال، مبتنی بر ادله و نشانههائی چون نزول سوره فتح پیش از سوره مائده، تشابه مضمون میان آیات این دوسوره باهم، وجود بشارات غفر ذنب نبی، نصرعزیز، صحبت از منافقان و جاودانگی اسلام و در آخر ترسیم چهره نبی مکرم و همراهان ایشان در قرآن، انجیل و تورات؛ است که همه اینها نشانهای از زمینهچینی خداوند برای بحث ولایت امیرالمؤمنین است.