تفسیر
یاسر دلشاد؛ علیرضا آزاد
چکیده
عامبودن موضوع هرمنوتیک و نقش اساسی آن در مقوله فهم متون، زمینه را برای کاربست آن در موضوعات متعدد، ازجمله قواعد تفسیر قرآن فراهم میآورد. سیره مفسران در قرون متمادی، تمسک به برخی از روش-های تفسیری برای نیل به درک صحیح معانی آیات و مراد الهی، مورد توجه بوده است. از سوی دیگر؛ مفسر ملزم به کاربست روشهای علمی و دوری گزیدن از روش نماها ...
بیشتر
عامبودن موضوع هرمنوتیک و نقش اساسی آن در مقوله فهم متون، زمینه را برای کاربست آن در موضوعات متعدد، ازجمله قواعد تفسیر قرآن فراهم میآورد. سیره مفسران در قرون متمادی، تمسک به برخی از روش-های تفسیری برای نیل به درک صحیح معانی آیات و مراد الهی، مورد توجه بوده است. از سوی دیگر؛ مفسر ملزم به کاربست روشهای علمی و دوری گزیدن از روش نماها به مانند تفسیر به رأی قرآن است.
این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی، همسان انگاری هرمنوتیک فلسفی و تفسیر به رأی را در حوزه قواعد فهم قرآن بررسی میکند. پس از طرح9 دلیلهمسان انگاران و نقد آنها، به این نتیجه میرسد که عدم درک صحیح آموزههای هرمنوتیک فلسفی مهمترین دلایل همسان انگاری هرمنوتیک فلسفی و تفسیر به رأی است. براساس نتایج حاصله، نه تنها کاربست آموزههای هرمنوتیک فلسفی در حوزه فهم قرآن، همسان با تفسیر به رأی قرآن نیست بلکه بکارگیری آن به فهم ژرف آیات و درک بهینه روش نماها مدد میرساند.
تفسیر
سیده فاطمه موسوی
چکیده
تفسیر اجتهادی قرآن یکی از روش های تفسیری و حاصل استفاده ابزاری از برهان و قرائن عقلی و استفاده از نیروی فکر در جمعبندی آیات است. تفسیر اجتهادی قواعدی دارد که رعایت آنها، سبب استواری تفسیر میشود که بدون توجه به قواعد تفسیری، مسیر تفسیر به سمت تفسیر به رأی منحرف خواهد شد. عبدالعلی بازرگان دارای تفسیری صوتی با روش اجتهادی است. وی با ...
بیشتر
تفسیر اجتهادی قرآن یکی از روش های تفسیری و حاصل استفاده ابزاری از برهان و قرائن عقلی و استفاده از نیروی فکر در جمعبندی آیات است. تفسیر اجتهادی قواعدی دارد که رعایت آنها، سبب استواری تفسیر میشود که بدون توجه به قواعد تفسیری، مسیر تفسیر به سمت تفسیر به رأی منحرف خواهد شد. عبدالعلی بازرگان دارای تفسیری صوتی با روش اجتهادی است. وی با تحصیلات دانشگاهی غیردینی و پژوهش های متعدد قرآنی، فعالیت-های تفسیری در رسانههای سمعی و بصری و صفحات مجازی دارد. اقامت او در آمریکا، شرایط مناسبی را برای فعالیتهای فرامرزی پدید آورده و از این رهگذر مخاطبان ویژه ای را به خود جلب کردهاست. این مقتضیات، ضرورت تحلیل و نقد روش تفسیری وی را آشکار میکند. تحلیل و نقد تفسیر بازرگان با روش توصیفی – تحلیلی انجام گرفتهاست. از یافتههای این پژوهش توصیف و تحلیل روش بازرگان در تطبیق مصادیق امروزی با مراد آیات، استنباط فقهی متفاوت او از آیات الاحکام و روش اجرای آنها، تبیین نظریهی پلورالیزم دینی با استناد به آیات قرآن و در نهایت خلق تفسیری همدلانه با مخاطبان خاص خود است.
سعید امینائی؛ مهراب صادقنیا
چکیده
پس از ترجمه متون فلسفی به زبان عربی و ورود فلسفه به جامعه اسلامی، عدهای با فلسفه بهعنوان دانشی بیگانه که با دین سازگار نیست و حتی گاه با آن در تضاد است، به مخالفت پرداختند. فیلسوفان برای مقابله با این مخالفتها، تلاش کردند نشان دهند فلسفه نهتنها با دین در تضاد نیست، بلکه بسیاری از آموزههای دینی را میتوان با فلسفه اثبات کرد. ...
بیشتر
پس از ترجمه متون فلسفی به زبان عربی و ورود فلسفه به جامعه اسلامی، عدهای با فلسفه بهعنوان دانشی بیگانه که با دین سازگار نیست و حتی گاه با آن در تضاد است، به مخالفت پرداختند. فیلسوفان برای مقابله با این مخالفتها، تلاش کردند نشان دهند فلسفه نهتنها با دین در تضاد نیست، بلکه بسیاری از آموزههای دینی را میتوان با فلسفه اثبات کرد. آنها با این انگیزه کمکم نگاه فلسفی را وارد تفسیر قرآن کرده و مدعی شدند زبان قرآن لایههای زیرینی دارد که در پی القای معارفی عمیق و درخور فهم خواص است و جز با فلسفه قابل کشف نیست. دیدگاه آنان درباره تفسیر و همچنین تفاسیر فلسفی آنان مخالفانی داشته که آن را از ابعاد گوناگون از جمله اشاره به پیامدهای آن، نقد کردهاند. از میان این پیامدها میتوان به دگرگونی معنایی در الفاظ قرآن، گرایش به تفسیر خلاف ظاهر، نادیدهانگاشتن عناصر احساسی و عاطفی در قرآن، دورشدن از مقصد اصلی قرآن یعنی هدایت و تزکیه نفوس، مشکل جلوهدادن فهم قرآن و لزوم وابستگی فهم قرآن به مرجعی دیگر اشاره کرد.
محمد علی مهدوی راد؛ روح الله شهیدی؛ عاطفه محمدزاده
چکیده
قرآن، کتاب هدایتی است که بهدلیل جاودانگی، محدودۀ خطابش منحصر به مردمان عصر نزول نیست. احادیث معصومان علیهالسلام با جایگاهی که در تفسیر قرآن دارند، اصطیاد پیامهای ماندگار این کتاب را هموار میسازند. این مهم در تفسیر فرازهایی همانند «وَ أتُوا البُیُوتَ مِن أَبوابِها» که مستقل از بستر تاریخی زمانۀ نزول، بر معنای دیگری هم ...
بیشتر
قرآن، کتاب هدایتی است که بهدلیل جاودانگی، محدودۀ خطابش منحصر به مردمان عصر نزول نیست. احادیث معصومان علیهالسلام با جایگاهی که در تفسیر قرآن دارند، اصطیاد پیامهای ماندگار این کتاب را هموار میسازند. این مهم در تفسیر فرازهایی همانند «وَ أتُوا البُیُوتَ مِن أَبوابِها» که مستقل از بستر تاریخی زمانۀ نزول، بر معنای دیگری هم دلالت دارند، بروز نموده و زمینۀ توجه بسیاری از مفسران نسبت به قاعدۀ «حجیت مفاد فرازهای مستقل قرآن» را تدارک دیده است. باور به مَثَل بودن این فراز و گرایش تفسیری برخی مفسران از دیگر عواملی است که زمینهساز نگاه استقلالی به این جمله است. نوشتار حاضر با تحلیل دیدگاههای گوناگون، ضمن اثبات معناداری فراز مذکور در خارج از سیاق آیۀ 189 بقره، نشان میدهد تفسیر روایات بر پایۀ استقلال مفاد آن، قاعدهای تفسیری و عملاً آموزشی برای مفسران است.
احمد پاکتچی
چکیده
سکنا یا انس گرفتن مردان به زنان در قرآن کریم و احادیث بارها گوشزد شده است، ولی فهم این آموزه، نهتنها امروز که در سدههای متقدم نیز با ابهاماتی نزد مفسران و شارحان حدیث روبهرو بوده است. امروز هم برای مخاطبان حاضر این پرسش در میان است که در این نصوص سخن از چه نوع نسبتی میان مردان با زنان است و محتوای این نصوص تا چه اندازه به استوارسازی ...
بیشتر
سکنا یا انس گرفتن مردان به زنان در قرآن کریم و احادیث بارها گوشزد شده است، ولی فهم این آموزه، نهتنها امروز که در سدههای متقدم نیز با ابهاماتی نزد مفسران و شارحان حدیث روبهرو بوده است. امروز هم برای مخاطبان حاضر این پرسش در میان است که در این نصوص سخن از چه نوع نسبتی میان مردان با زنان است و محتوای این نصوص تا چه اندازه به استوارسازی مبانی خانواده و تا چه اندازه به لذتجویی مردان مربوط میشود و چرا گرانیگاه این نسبت زنان است. در مقاله حاضر کوشش شده است تا با ریشهشناسی و استفاده از روشهای زبانشناسی تاریخی به تحلیل آیات و احادیث مربوط پرداخته شود و در موارد نیاز از مطالعات تطبیقی متون ادیان نیز استفاده شده است. بهعنوان دستاورد پژوهش میتوان گفت آموزه قرآنی سکنا، کاملاً ناظر به استوارسازی مبانی خانواده است و آموزه انس در احادیث، یا برآمده از آن است که ماده قرآنی «س ک ن» به ماده «ا ن س» نقل به معنا شده و تحولات اجتماعی به موازات تحولات زبانی مسیر این آموزه را تغییر داده است؛ یا به موازات آموزه قرآنی سکنا، نسبت انس میان مرد و زن بهعنوان یک آموزه دیرین در ادیان ابراهیمی و نه تفسیر سکنا، در روایات اسلامی مطرح گشته است.
محمدحسن احمدی
چکیده
آیات قرآن کریم، میتوانند مورد «برداشت تاریخی» و «برداشت توسعهای» واقع شوند. در برداشت تاریخی، توجه خوانشگر متن به زمینه متن، خاستگاه صدور کلام، سبب صدور و سبب نزول است و این خاستگاه، قابل تعمیم نیست. در برداشت توسعهای، اگرچه متن در ارتباط با زمینه متن معنا پیدا میکند؛ اما محل نزاع، خود متن است نه زمینه متن و آنچه بهعنوان ...
بیشتر
آیات قرآن کریم، میتوانند مورد «برداشت تاریخی» و «برداشت توسعهای» واقع شوند. در برداشت تاریخی، توجه خوانشگر متن به زمینه متن، خاستگاه صدور کلام، سبب صدور و سبب نزول است و این خاستگاه، قابل تعمیم نیست. در برداشت توسعهای، اگرچه متن در ارتباط با زمینه متن معنا پیدا میکند؛ اما محل نزاع، خود متن است نه زمینه متن و آنچه بهعنوان یک معیار در تحدید گستره برداشت توسعهای عمل میکند؛ «مراد جدی» متکلم است. برای رسیدن به تبیین جایگاه «مراد جدی» در تفسیر، دو مسأله: «ارادیبودن استعمال» و «فاصله بین خوانش و استعمال»، اهمیت پیدا میکنند. «دقت معنایی»، «سیاق گفتاری»، «معنای طیفی» و «زبان خاص»، عواملی هستند که «ارادی بودن استعمال» را تبیین میکنند؛ چنانچه «اصل تغایر» و «اصل زمینه متن»، مسأله «فاصله بین خوانش و استعمال» را روشن مینمایند. درمجموع بررسی همه این موارد، زمینه را برای اثبات فرضیه این مقاله و تأسیس یک اصل در حوزه تفسیر و زبان قرآن کریم با عنوان اصل: «لزوم احراز مراد جدی»، فراهم میکند.**
محمد سلطانی رنانی
چکیده
خداوند در قرآن کریم سخنان یا کرداری را از دیگران نقل میکند. برخی از این حکایتها با تأیید یا رد همراه است، ولی برخی دیگر ازایندست آیات تأیید یا رد صریحی در برندارد. مفسران با اینگونه آیات برخوردی دوگانه داشتهاند؛ برخی مفسران، بهویژه جبرگرایان، ازآنجهت که این قول و فعل از خداوند حکایت نشده است و به معصوم نسبت ندارد، آن را ...
بیشتر
خداوند در قرآن کریم سخنان یا کرداری را از دیگران نقل میکند. برخی از این حکایتها با تأیید یا رد همراه است، ولی برخی دیگر ازایندست آیات تأیید یا رد صریحی در برندارد. مفسران با اینگونه آیات برخوردی دوگانه داشتهاند؛ برخی مفسران، بهویژه جبرگرایان، ازآنجهت که این قول و فعل از خداوند حکایت نشده است و به معصوم نسبت ندارد، آن را نامعتبر و غیرقابل استدلال میشمرند و برخی دیگر این دست آیات را مجرای قاعده «تقریر» دانستهاند و بر این اساس آیات حکایت را معتبر و قابل استدلال دانستهاند. قاعده تقریر از این قرار است: هر سخن یا کرداری را که سخنگوی حکیم حکایت کند و آن را رد و انکار ننماید، مورد تأیید و پذیرش وی است. ادله قرآنی، سنت معصومان، اتفاق مفسران و دیگر عالمان دینی و دلیل عقلی، همه بر اعتبار قاعده تقریر در آیات حکایت دلالت دارد. بیگمان جریان قاعده تقریر و استناد به آیات حکایت بر نیافتن رد از سوی گوینده (رد صریح یا ضمنی، متصل یا منفصل) و وجود شرایط منطقی استدلال مبتنی است.
معصومه آگاهی؛ عبدالهادی فقهیزاده
دوره 5، شماره 1 ، مهر 1395، ، صفحه 127-148
چکیده
رویکرد اخلاقی در تفسیر قرآن در طول تاریخ اسلام دورههای گوناگونی را پشت سر گذاشته است. این ادوار در ویژگیها و خصوصیات با هم تفاوت داشتهاند. از عصر نزول قرآن و توأمان بودن روایات تفسیری و اخلاقی تاکنون پنج دوره در تفسیر اخلاقی قابل شناسایی و تفکیک است: 1. پیدایش توجه خاص به آیات مشتمل بر نکات اخلاقی (عصر اقدمین)، 2. افول صبغه اخلاقی ...
بیشتر
رویکرد اخلاقی در تفسیر قرآن در طول تاریخ اسلام دورههای گوناگونی را پشت سر گذاشته است. این ادوار در ویژگیها و خصوصیات با هم تفاوت داشتهاند. از عصر نزول قرآن و توأمان بودن روایات تفسیری و اخلاقی تاکنون پنج دوره در تفسیر اخلاقی قابل شناسایی و تفکیک است: 1. پیدایش توجه خاص به آیات مشتمل بر نکات اخلاقی (عصر اقدمین)، 2. افول صبغه اخلاقی در تفسیر آیات (عصر متقدمان)، 3. احیاء صبغه اخلاقی در قالب تفاسیر جامع (دوره اول عصر متأخران)، 4. رشد توجه به آیات مشتمل بر نکات اخلاقی (دوره دوم عصر متأخران) 5. شکوفایی توجه به آیات مشتمل بر نکات اخلاقی (دورۀ معاصران). آنچه باعث ایجاد و آغاز هریک از این دورهها شده شرایط و فضای جامعه، نیاز مخاطبان و دغدغۀ مفسران بوده است؛ چنان که برآیند این عوامل در یک دورۀ خاص سبب شده است تا رویکرد اخلاقی در تفاسیر قرآن دچار شدت و ضعف شود. این نوشتار به معرفی دورههای گوناگون در تفسیر اخلاقی و تحلیل دلایل فراز و نشیب آن پرداخته است.
عبدالهادی فقهی زاده؛ محمدجواد آزادی
دوره 1، شماره 2 ، فروردین 1392، ، صفحه 7-23
چکیده
محقّقان از دیرباز به موضوع ارتباط و تناسب سورههای قرآن توجّه داشته و در این باره نظریّات متعدّدی مطرح کردهاند؛ که این دیدگاهها در تحقیقات مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. در این میان، آراء علّامه طباطبایی«ره»، با توجّه به جایگاه علمی ایشان بخصوص در زمینهﻯ تفسیر قرآن، از اهمیّت دو چندانی برخوردار است؛ موضوعی که به دلایل ...
بیشتر
محقّقان از دیرباز به موضوع ارتباط و تناسب سورههای قرآن توجّه داشته و در این باره نظریّات متعدّدی مطرح کردهاند؛ که این دیدگاهها در تحقیقات مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. در این میان، آراء علّامه طباطبایی«ره»، با توجّه به جایگاه علمی ایشان بخصوص در زمینهﻯ تفسیر قرآن، از اهمیّت دو چندانی برخوردار است؛ موضوعی که به دلایل مختلف از جمله نوع نگاه علّامه طباطبایی«ره» به چگونگی چینش سورههای مصحف کنونی و اجتهادی دانستن آن، مورد غفلت واقع شده است. بر این اساس، در مقاله حاضر به ذکر آراء شاخص درباره انواع و اشکال تناسب سورهها پرداخته و ذیل عناوین مناسب، کیفیّت اعتقاد یا عدم اعتقاد علّامه طباطبایی«ره» نسبت به آنها را نشان دادهایم. بررسی آراء علّامه طباطبایی«ره» نشان میدهد، ایشان نه تنها به موضوع تناسب سورهها توجّه داشته است، بلکه در ردّ و تأیید انواع تناسبهای مطرح شده بین سورههای قرآن، نظریّات متعدّدی را ذکر کرده است.
کرم سیاوشی
دوره 1، شماره 2 ، فروردین 1392، ، صفحه 43-67
چکیده
«من وحی القرآن» از تفاسیر معاصر است که تفسیر آیات قرآن را در قالبی تحرک بخش، عصری و تربیتی عهده دار گردیده است. البته در کنار این ویژگی، گزارش روایات منتسب به معصوم و دیگر گزارشهای تاریخی مرتبط با آیات، در آن نمودی نمایان دارد. مطابق بررسی صورت گرفته، تعامل فضلالله با روایات سخت گیرانه و قابل تأمل است؛ در این مقال، عوامل ...
بیشتر
«من وحی القرآن» از تفاسیر معاصر است که تفسیر آیات قرآن را در قالبی تحرک بخش، عصری و تربیتی عهده دار گردیده است. البته در کنار این ویژگی، گزارش روایات منتسب به معصوم و دیگر گزارشهای تاریخی مرتبط با آیات، در آن نمودی نمایان دارد. مطابق بررسی صورت گرفته، تعامل فضلالله با روایات سخت گیرانه و قابل تأمل است؛ در این مقال، عوامل سخت گیری فضلالله در مواجهه با روایات تفسیری و گزارشهای تاریخی، و موانع استفاده هرچه گستردهتر مؤلف من وحی القرآن از آنها به کاستیهای گوناگونی موجود در آنها نسبت داده شده است. پیداست که این رویکرد سختگیرانه در مواردی با انتقاد مواجه است که بدان پرداخته شده است.
محمدرضا حاجی اسماعیلی
دوره 1، شماره 1 ، مهر 1391، ، صفحه 67-86
چکیده
بازشناسی تفاسیر در حوزه روششناسی، ضرورت اجتنابناپذیر مطالعات جدید قرآنی است. توجه به ابعاد مختلف روششناسی تفسیر جهت دستیابی به روش صحیح تفسیر قرآن و نیز طبقهبندی تفاسیر بر مبنای معیارهای روششناسانه الزامهای روششناسی تفاسیر را بیش از پیش نمایان میسازد. اصلیترین پرسشهای مطرح در این دانش را میتوان چنین برشمرد: چه ...
بیشتر
بازشناسی تفاسیر در حوزه روششناسی، ضرورت اجتنابناپذیر مطالعات جدید قرآنی است. توجه به ابعاد مختلف روششناسی تفسیر جهت دستیابی به روش صحیح تفسیر قرآن و نیز طبقهبندی تفاسیر بر مبنای معیارهای روششناسانه الزامهای روششناسی تفاسیر را بیش از پیش نمایان میسازد. اصلیترین پرسشهای مطرح در این دانش را میتوان چنین برشمرد: چه راههایی برای شناخت قرآن وجود دارد؟ تفسیر چه نوع شناختی است؟ نسبت تفسیر با این گونههای شناخت چیست؟ در همین راستا محقّقان علوم قرآنی به تعریف گونههایی از شناخت قرآن از قبیل شناخت ترجمهای، تفسیری، تأویلی، بطنی، اشراقی، شهودی، تنزیلی، ابتدائی، مصداقی پرداختهاند. در این پژوهش تفسیر «اطیبالبیان فی تفسیر القرآن» اثر آیتالله سید عبدالحسین طیب از مفسّران معاصر تشیّع که در 14 مجلد به نگارش درآمده، بر مبنای معیارها و تئوریهای روششناسی بررسی گردیده است. اهمیت این پژوهش در قابلیتسازی سنجش تفسیر «اطیبالبیان» با استفاده از ملاکهای تعریف شده در علم روششناسی تفسیر قرآن بوده تا میزان تعهد مفسّر به روش مورد نظر خویش و تغییر یا عدم تغییر آن را در سراسر این تفسیر نمایان سازد.
