زبان قرآن
کمال الدین صالحیان راد؛ عبدالهادی فقهی زاده؛ محمد هادی امین ناجی؛ محمود کریمی؛ ناصر محمدی
چکیده
فهم حقیقت زبان قرآن، نیازمند اندیشهورزی تام، در چالشگاههای «درون متنی» و «برون متنی» این کتاب است. این نوشتار، با ورود به عرصهی «هرمنوتیک»، ضمن بررسی اجمالی این علم، جدّیترین شبهات و چالشهای «هرمنوتیک متن»(به طور خاص: هرمنوتیک فلسفی) را، مورد نقد و ارزیابی علمی و عقلی قرار داده و تلاش نموده است تا با ...
بیشتر
فهم حقیقت زبان قرآن، نیازمند اندیشهورزی تام، در چالشگاههای «درون متنی» و «برون متنی» این کتاب است. این نوشتار، با ورود به عرصهی «هرمنوتیک»، ضمن بررسی اجمالی این علم، جدّیترین شبهات و چالشهای «هرمنوتیک متن»(به طور خاص: هرمنوتیک فلسفی) را، مورد نقد و ارزیابی علمی و عقلی قرار داده و تلاش نموده است تا با تعدیل نگاه یا رد شبهات، راه را بر هرمنوتیکی ملائم با نگاه سنتی اسلام به مقولهی فهم و تفسیر، باز نماید. با توجه به اصول ثابت و ماهیت مطلقگرای دین اسلام و شواهد و قرائن متقن عقلی، نقلی که وجود معانی ثابت در مکتوبات را اثبات میدارد؛ نگاه نسبیگرایانهی افراطی به فهم معنا در دورهی «مدرن»، و پارهای از نظرگاههای متمایل به آن در دورهی «پسامدرن»، در تعارض کامل با ماهیت ذاتی دین، و منافی حکمت خدا در انزال «متن پیاممدار قرآن» و «ارسال رسل» میباشد. لذا ابتنای زبان این کتاب، بر اصول غیر صریح و متزلزل تفاهم در این دورهها، منتفی است. از طرفی تعدیل نگاه بر اساس هرمنوتیک مطلقگرا و دستورمدار در ادوار کلاسیک، نئوکلاسیک، و حتی پیشاکلاسیک، تنها مسیر دستیابی به هرمنوتیکی متناسب با کتاب قرآن است. گرچه تفاوتهای ویژهی کتاب قرآن با دیگر کتب، لزوم پایهگذاری «هرمنوتیکی خاص و متناسب با این کتاب» را میطلبد.
زبان قرآن
بهرعلی رضایی؛ عباس اقبالی؛ روحالله صیادینژاد
چکیده
بافت را میتوان مطمئنترین و مهمترین ابزار مفسّر برای ورود به تحلیل متون بهویژه سورههای قرآن دانست. تعابیری چون: زمینه، بافت، بافت موقعیتی و بافتار و اصطلاحاتی چون مقام، شأن نزول و اسباب نزول در سنت تفسیر قرآن مواردی هستند که در ذیل معنایی سیاق یا بافت قرار میگیرند. «جرجانی» (471ق) از جمله افرادی است که بیش از هزار سال پیش، ...
بیشتر
بافت را میتوان مطمئنترین و مهمترین ابزار مفسّر برای ورود به تحلیل متون بهویژه سورههای قرآن دانست. تعابیری چون: زمینه، بافت، بافت موقعیتی و بافتار و اصطلاحاتی چون مقام، شأن نزول و اسباب نزول در سنت تفسیر قرآن مواردی هستند که در ذیل معنایی سیاق یا بافت قرار میگیرند. «جرجانی» (471ق) از جمله افرادی است که بیش از هزار سال پیش، نظریاتی در عرصه بافت شناسی متن ارائه داد؛ که دانشمندان غربی متاخر از او بدان دست یافتند و در زبان شناسی همان نظریات را به مثابه نظریه علمی جدید ارائه دادند. این مقاله میکوشد تا با شیوه توصیفی – تحلیلی به معرفی برخی از نظریات جرجانی در باره مقوله بافت بپردازد و با تطبیق آن با سوره مبارکه کهف به راستی آزمایی نظریات وی بپردازد. از رهآورده های این پژوهش آن است که در سوره کهف به کارگیری الفاظ و ارتباطات معنایی آن با سایر اجزاء جمله، ترکیب-های نحوی و دلالی، تقدیم و تاخیر و همچنین حذف از جمله موارد بافت ساز این سورهاند، بافت هایی که با موقعیتهای اجتماعی و رخدادهای تاریخی و ویژگیهای روحی و روانی شخصیتهای سوره کهف همسو هستند و با اهداف اصلی این سوره یعنی طرح گفتمان توحید و معاد همردیف شدهاند. همچنین «اقتضای حال و مقام » -که در نظریه بافت شناسی معاصر به بافت موقعیت متن اشتهار دارد- با مقوله وصل و فصل مورد نظر جرجانی همسان است.
زبان قرآن
علی عابدی
چکیده
همحضوریِ محتوایی برخی آثار ادبی با آیات قرآنی، بر فخامت و ارزش ادبی آنها افزوده است. نفثهالمصدور، اثر زیدری نسوی از منابع ادبی- تاریخی دورة خوارزمشاهی با کاربرد یکصد و سی آیه نمونهای از آنهاست. روایت زیدری از جهات همسانسازی، تناسبآفرینی، همپایگی موسیقایی و آوایی، نوعی همحضوری و بینامتنیّت با قصّههای قرآنی ایجاد نموده ...
بیشتر
همحضوریِ محتوایی برخی آثار ادبی با آیات قرآنی، بر فخامت و ارزش ادبی آنها افزوده است. نفثهالمصدور، اثر زیدری نسوی از منابع ادبی- تاریخی دورة خوارزمشاهی با کاربرد یکصد و سی آیه نمونهای از آنهاست. روایت زیدری از جهات همسانسازی، تناسبآفرینی، همپایگی موسیقایی و آوایی، نوعی همحضوری و بینامتنیّت با قصّههای قرآنی ایجاد نموده است. زیدری با انواع سازههای هنری هم در روساخت و هم در ژرف ساخت اثرش با توانمندی از قرآن بهره گرفته و توانسته با استفاده از بنمایههای قرآنی به شیوة اقتباس و تلمیح و استشهاد، حوادث روزگارش را با قصههای قرآنی، همسو و همسان نماید. موضوع «همسانسازی قصههای قرآنی با متن در روایتگری زیدری» پژوهشی است با هدف کشف همترازیِ زمینة حکایات زیدری و قصص قرآنی و روابط بینامتنی آنها بهمنظور دریافت بهتر مفهوم متن، دستیابی به دانش قرآنیِ نویسنده و شگردهای کاربست قصه های قرآنی در این اثر نثر فنّی. چنانکه از این منظر، مبانی اعتقادی نویسنده شامل روح پایداری، باور به نصرت الهی، تغییرناپذیری سنّتها، اندیشههای تقدیرگرا، جبرگرا و توجه به آموزههای حکمی، اخلاقی آشکار شود و از دیگرسو خوانش تازة کتاب نفثهالمصدور و واکاوی متن زیدری با رویکرد قرآنی صورت گیرد. پژوهش حاضر به شیوه اسنادی و با روش تحلیل محتوا انجام گرفته است.
زبان قرآن
حنان عمیدی
چکیده
قرآن به عنوان قانون اساسی اسلام به مباحث سیاسی اهمیّت خاصی میدهد. در موضوع پژوهش پیرامون پیمانهای سیاسی قرآن ، باید به دنبال آیات متعددى باشیم که محورهای اساسی سیاست را بیان نموده است. این مصحف به عنوان کتاب راهنمای بشر برای رسیدن به جامعه مطلوب اسلامی، در پیمانهای خداوندی از مؤمنان به مسائل سیاسی اشاره کرده است. این مقاله ...
بیشتر
قرآن به عنوان قانون اساسی اسلام به مباحث سیاسی اهمیّت خاصی میدهد. در موضوع پژوهش پیرامون پیمانهای سیاسی قرآن ، باید به دنبال آیات متعددى باشیم که محورهای اساسی سیاست را بیان نموده است. این مصحف به عنوان کتاب راهنمای بشر برای رسیدن به جامعه مطلوب اسلامی، در پیمانهای خداوندی از مؤمنان به مسائل سیاسی اشاره کرده است. این مقاله تلاش دارد تا به منظور شناخت بیشتر مفاهیم نهفته در آیات مشتمل بر خطاب (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا)، با روش کیفی مبتنی بر تحلیل مضمون (تماتیک) مضمونهای پایه، سازمان دهنده و فراگیر مرتبط با مسئله تحقیق ،به این پرسش پاسخ دهد که تحلیل محتوای پیمانهای سیاسی خداوندی در خطابهای قرآن چگونه است و به چه میزانی به آنها اشاره شده است؟ جامعه پژوهش، کلیّه آیات قرآن کریم میباشد که 89 آیه دارای خطاب «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا» احصا شد که در برگیرنده پیمانهای سیاسی خداوندی هستند. بدین منظور تفاسیر متعدد، مقالات و پایاننامهها مورد مطالعه قرار گرفت. با طی سه مرحله و شش گام و بیست اقدام که ویژگی تحلیل مضمون است، نتایج پژوهش حاضر نشان داد تعداد 20 سوره قرآن کریم دربرگیرنده 269 پیمان خداوندی میباشد که از پیمانهای سیاسی خداوندی در مجموع47 کداوّلیه، 12 مضمون پایه و3 مضمون سازمان دهنده که در ذیل مضمون فراگیر سیاسی قرار گرفت. در پایان به ترسیم و تحلیل شبکه مضامین پرداخته شد.
زبان قرآن
سیده زینب حسینی؛ مرضیه محصص
چکیده
استعاره مفهومی، بخش مهمی از زبان شناسی شناختی را تشکیل می دهد و به مثابه ابزاری برای اندیشیدن است که واقعیت ها و تجربه های بشری را با مقوله بندی نوینی عرضه می کند. این مقاله استعاره مفهومی «حبل» در قرآن را بررسی کرده که در ضمن داشتن معنای کلی پیوند و ارتباط، ساختاری متشکل از چندین نوع استعاره دارد. در آیه ای، حبل همچون عهد و ذمه ...
بیشتر
استعاره مفهومی، بخش مهمی از زبان شناسی شناختی را تشکیل می دهد و به مثابه ابزاری برای اندیشیدن است که واقعیت ها و تجربه های بشری را با مقوله بندی نوینی عرضه می کند. این مقاله استعاره مفهومی «حبل» در قرآن را بررسی کرده که در ضمن داشتن معنای کلی پیوند و ارتباط، ساختاری متشکل از چندین نوع استعاره دارد. در آیه ای، حبل همچون عهد و ذمه ای برعهده طرفین متوسل شده به حبل است و تعهدات ناشى از آنها را مىنمایاند و در آیه ای به عنوان جهت بالا، جایگاه ارزشمندی را مفهوم سازی میکند. در گونه دیگر، حبل ظرف نزدیکی بیان شده که نشان از قرب باری تعالی به بنده دارد و در مفهوم استعاری دیگر با شخصیت بخشی به حبال، فعل جانداران به آن نسبت داده میشود. قرآن توسط این بیانات استعاری گونه متفاوتی از تدبر و اندیشه را به جهانیان عرضه کرده و مفاهیم متعالی را در قالب امور ساده و با بیانی روان برای بشر بازگو میکند.
زبان قرآن
فاطمه قربانی لاکتراشانی؛ عباس بخشنده بالی
چکیده
قرآن کریم جهت انتقال مفاهیم خود از ظرف «عند» با بسامد بالایی استفاده نمودهاست. این ظرف در معنای پیش نمونهای خود، مفهوم «نزد» را کدگذاری مینماید، اما در تمامی موارد کاربرد این واژه در قرآن کریم، محدود به این معنا نبوده و با قرارگیری در بافتهای مختلف، وارد حوزههای معنایی جدیدی میگردد. واژه «عند» در گسترش معنایی خود در ...
بیشتر
قرآن کریم جهت انتقال مفاهیم خود از ظرف «عند» با بسامد بالایی استفاده نمودهاست. این ظرف در معنای پیش نمونهای خود، مفهوم «نزد» را کدگذاری مینماید، اما در تمامی موارد کاربرد این واژه در قرآن کریم، محدود به این معنا نبوده و با قرارگیری در بافتهای مختلف، وارد حوزههای معنایی جدیدی میگردد. واژه «عند» در گسترش معنایی خود در قرآن و در همنشینی با واژگانی چون «الله»، «ربّ»...، مهمترین مقولههای انتزاعی و متافیزیکی مطرح در کلام خدای تعالی را در سطح ادراک انسانی قابل فهم مینماید. با این وجود، عدم درک صحیح از غرض خداوند و عدم توجه به سیاق آیات، سبب شدهاست تا برخی دیدگاههای تفسیری به سمت تشبیه و تجسیم متمایل گردد. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی ابعاد معنایی ظرف «عند» در قرآن کریم پرداخته است. برخی از مهم ترین آنها شامل حکمیت و قضاوت الهی، قطعیت و حتمیت حضور، انتساب ربوبی، قرب و زلفی میباشد. در پایان این نتیجه حاصل شدهاست که با صرفنظر کردن معنای ابتدایی «عند» که موجب جسمانیت و محدودیت حق تعالی می باشد، سایر معانی تناقضی با عقل و آموزه های وحیانی نداشته و بازتاب صحیحی از مفاهیم انتزاعی و غیرحسی را به مخاطب ارائه خواهد داد.
زبان قرآن
سهیلا جلالی کندری؛ حدیث ریاحی
چکیده
گام نخست در شناخت مفاهیم قرآنی، شناخت هسته معنایی واژگان است. در این راستا توجه به ریشهشناسی تاریخی میتواند ما را در شناخت بهتر آن یاری رساند. جستاری در میراث زبانی مسلمانان نشان میدهد که برخی از لغتشناسان به این مسئله توجه داشته و در تبیین مفهوم یک واژه به هسته معنایی آن در زبانهای سامی دقت کردهاند. گام بعدی التفات به سیاق ...
بیشتر
گام نخست در شناخت مفاهیم قرآنی، شناخت هسته معنایی واژگان است. در این راستا توجه به ریشهشناسی تاریخی میتواند ما را در شناخت بهتر آن یاری رساند. جستاری در میراث زبانی مسلمانان نشان میدهد که برخی از لغتشناسان به این مسئله توجه داشته و در تبیین مفهوم یک واژه به هسته معنایی آن در زبانهای سامی دقت کردهاند. گام بعدی التفات به سیاق و باهمآیندها است که در نظام معنایی قرآن کریم از اهمّیّت خاصی برخوردار است. در این راستا زبانشناسی ساختاری خودنمایی خواهد کرد. در پژوهش حاضر برای شناخت واژه «ربّانیّون» از این دو روش بهره میبریم. جمهور مفسران ریشه این واژه را «ربّ» به معنای پروردگار دانسته و الفونون را زائد یا به منظور مبالغه و تفخیم برشمردهاند. در پژوهش حاضر با کاوشی در زبانهای باستانی از این ره آورد دفاع خواهیم کرد که این واژه یک وام واژه از زبان آرامی با شکل آوایی rabban (رَبّان) و لقبی برای دانشمندان و بسیاری از رؤسای مدارس دینی فلسطین بوده است. در زبان گعز نیز به استادان و آموزگاران علوم مختلف و نه صرفاً علوم دینی rabban (رَبّان) گفته میشد. معناشناسی ساختاری نظر مفسران که آنها را عامل به تورات و منقطع از غیر خدا دانستهاند، تأیید نکرده است، بلکه «ربّانیّون» را به دلیل عدم اجرای وظیفه نهی از منکر مورد سرزنش و توبیخ الهی قرار میشمرد.
زبان قرآن
نهله غروی نائینی؛ نصرت نیل ساز؛ محمد حسین اخوان طبسی
چکیده
گزاره «سبّح بحمد ربّک» و مفهوم «تسبیح به حمد» بارها در قرآن کریم تکرار شده است و این تکرار، نشان از اهمیت بالای آن در بینش و منش قرآنی دارد. پرسش از معنای تسبیح به حمد، از ابتدا موردتوجه عالمان و مفسران بوده و آنچه درباره این تعبیر قرآنی بیان شده، عمدتاً مبتنی بر پیشفرضها در علم کلام و مبحث صفات الهی بوده است. از اینرو ...
بیشتر
گزاره «سبّح بحمد ربّک» و مفهوم «تسبیح به حمد» بارها در قرآن کریم تکرار شده است و این تکرار، نشان از اهمیت بالای آن در بینش و منش قرآنی دارد. پرسش از معنای تسبیح به حمد، از ابتدا موردتوجه عالمان و مفسران بوده و آنچه درباره این تعبیر قرآنی بیان شده، عمدتاً مبتنی بر پیشفرضها در علم کلام و مبحث صفات الهی بوده است. از اینرو نمیتوان فهمی متأخر مبتنی بر دانش کلام را به کلام خداوند نسبت داد. این پژوهش در پی پاسخ به این مسأله است که تسبیح به حمد در قرآن کریم و متناسب با فرهنگ دینی عرب، چه معنای دقیقی داشته است. این پژوهش مبتنی بر روش ریشهشناسی و با استفاده از دادههای زبانهای سامی و متون مقدس، پیشینه دو مفهوم تسبیح و حمد را مرور کرده و از این رهگذر به بازخوانی معنای تسبیح به حمد در قرآن کریم پرداخته است. در پایان مشخص شد حمد در گزاره قرآنی «سبّح بحمد ربّک»، نه معنای ستایش که معنای شوق و علاقه را دارد و تسبیح به حمد، حاکی از نوعی ستایش و مناجات مبتنی بر عشقورزی و توجه قلبی است. همچنین تسبیح به حمد برخلاف تسبیح (مطلق)، اشاره به ستایشی غیرمناسکی دارد.
زبان قرآن
فاروق نعمتی؛ پژمان ظفری؛ جواد خانلری
چکیده
محور «همنشینی» یا فرایند «باهمآیی» واژگان، از نشانههای زبانشناختی است که نقش سازندهای در شکلدهی نظام واژگان ایفا میکند. مادّهی «نزل» که یکی از پربسامدترین واژگان قرآنی است، نزدیک به چهارصد بار در قرآن به کار رفته. در بیان تفاوت معنایی دو واژه «إنزال» و «تنزیل» دیدگاههای متفاوتی ...
بیشتر
محور «همنشینی» یا فرایند «باهمآیی» واژگان، از نشانههای زبانشناختی است که نقش سازندهای در شکلدهی نظام واژگان ایفا میکند. مادّهی «نزل» که یکی از پربسامدترین واژگان قرآنی است، نزدیک به چهارصد بار در قرآن به کار رفته. در بیان تفاوت معنایی دو واژه «إنزال» و «تنزیل» دیدگاههای متفاوتی در میان مفسران ارائه شده، برخی تفاوت معنایی آنها را در «نزول دفعی و تدریجی» و برخی در «تعدد نزول» قرآن دانستهاند؛ولی با توجه به همنشینهای این واژهها، مشخص میَشود که چنین نظراتی هماهنگ با بافت آیات نیست،و از دیرباز زبانشناسان بر چنین دیدگاههایی به دلیل عدم تناسب و هماهنگی آن با سیاق آیات، ایراد گرفتند؛ زیرا در بررسی معانی الفاظ قرآن، غافل از زمینه و بافت درونی و بیرونی آیات، ممکن است رهپویان معارف قرآنی را به بیراهه بکشاند. بنابراین در نوشتار حاضر، که به شیوه تحلیلی-توصیفی انجام یافته، به تفاوت معنایی این دو واژه از زاویهی معناشناسی «محور همنشینی» پرداخته شده و دستآورد حاصل نشان میدهد، واژه «إنزال» با واژگان و مفاهیمی همنشین شده، که بر «نزول عام» و حالاتی عمومی، بدون اختصاص به فرد یا مجموعهای خاص دلالت دارد؛ ولی واژه «تنزیل» در بافت آیاتی قرار گرفته که بر «نزولی خاص» برای فرد یا مجموعهی ویژه و یا بر حالات معینی دلالت دارد و تاکید، مبالغه و گستره معنایی بیشتری نسبت به واژه إنزال افاده میکند و همچنین کلمه تنزیل با مفاهیم خاصی از جمله، فرود آمدن باران رحمت «غیث»، «تقدیر و اندازهگیری امور»، «اختصاص قرآن به پیامبر» و «اختصاص نشانههای آفاق و انفس به خداوند»، همنشین شده است.