مهدی زمانی
دوره 2، شماره 1 ، مهر 1392، ، صفحه 101-116
چکیده
در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به تفسیر آیه امانت و بازتاب آن در حکمت متعالیه پرداخته میشود. در این آیه از عرضه امانت الهی بر آسمانها، زمین و کوهها سخن میرود و این که به جز انسان ظلوم و جهول هیچ موجودی آن را نپذیرفتهاست. ملاصدرا این امانت را اشاره به وجود خاص آدمی و قابلیت او برای سیر در مراتب گوناگون هستی میداند. در این ...
بیشتر
در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به تفسیر آیه امانت و بازتاب آن در حکمت متعالیه پرداخته میشود. در این آیه از عرضه امانت الهی بر آسمانها، زمین و کوهها سخن میرود و این که به جز انسان ظلوم و جهول هیچ موجودی آن را نپذیرفتهاست. ملاصدرا این امانت را اشاره به وجود خاص آدمی و قابلیت او برای سیر در مراتب گوناگون هستی میداند. در این زمینه او از تعبیرات فناء و بقاء، روح الهی، نور الهی و قلب ملکوتی برای اشاره به همین قابلیت وجودی و سیّالیّت وجودی استفاده مینماید. از دیدگاه او امانت الهی همان مقام خلافت الهی و نمایندگی اسماء و تجلی صفات خداوندی است که در انسان کامل محقق میگردد. انبیای الهی و امامان مصادیق انسان کامل هستند و از همین روی از آنان به عنوان امین خداوند در زمین یاد شده و از امانت الهی نیز به ولایت تعبیر شدهاست. بر اساس این تفسیر ظلوم و جهول بودن آدمی اشاره به ویژگیهای خاص وجود آدمی است که از توان لازم او برای انتقال و جا به جایی در مراتب واقعیت حکایت میکند.
محمدرضا ستوده نیا؛ مهدی رجائی
دوره 3، شماره 1 ، مهر 1393، ، صفحه 105-122
چکیده
آشنایی با قواعد علم اصول و بهویژه مباحث الفاظ آن، از بایستههای مفسّران قرآن کریم است. یکی از قواعدی که در این دانش ارزشمند، از آن نام برده شده قاعده «تَعلیقُ الحُکمِ عَلَی الوَصفِ مُشعرٌ بِالعِلیّة» میباشد. در این نوشتار که با روش توصیفی تحلیل محتوی انجام میشود، نویسنده بر آن است، افزون بر بیان مفهوم و بررسی میزان حجیت ...
بیشتر
آشنایی با قواعد علم اصول و بهویژه مباحث الفاظ آن، از بایستههای مفسّران قرآن کریم است. یکی از قواعدی که در این دانش ارزشمند، از آن نام برده شده قاعده «تَعلیقُ الحُکمِ عَلَی الوَصفِ مُشعرٌ بِالعِلیّة» میباشد. در این نوشتار که با روش توصیفی تحلیل محتوی انجام میشود، نویسنده بر آن است، افزون بر بیان مفهوم و بررسی میزان حجیت این قاعده نزد دانشمندان مسلمان، بایستههای مفسّران کلام وحی را در زمینه بکارگیری آن مشخص کرده و نشان دهد چگونه میتوان از این قاعده برای ارائه تفسیرهای گویاتر بهره گرفت. به نظر میرسد در تفسیر آیاتی که در آنها حکم معلق بر وصف شده، در نظر داشتن این قاعده به کشف علّت حکم میانجامد. بکارگیری این دستور اصولی در فرآیند تفسیر، افزون بر دست یابی به فهم ژرفتری از کتاب آسمانی، در مواردی به حل مشکلات کلامی و فقهی نیز کمک میکند.
محمد حسین اخوان طبسی؛ روح الله داوری
چکیده
«قسط» یکی از مفاهیم کلیدی در قرآن کریم و ناظر به انگاره عدالت است. این انگاره در حوزههای مختلف علوم انسانی نظیر علوم سیاسی، اقتصاد، حقوق و مطالعات اجتماعی مورد توجه است. گرچه عالمان مسلمان - و از جمله لغتشناسان- درباره مفهوم قسط مطالعه کرده و درنهایت مؤلفههای معنایی «عدالت» و «سهم و نصیب» را برای آن برشمردهاند، ...
بیشتر
«قسط» یکی از مفاهیم کلیدی در قرآن کریم و ناظر به انگاره عدالت است. این انگاره در حوزههای مختلف علوم انسانی نظیر علوم سیاسی، اقتصاد، حقوق و مطالعات اجتماعی مورد توجه است. گرچه عالمان مسلمان - و از جمله لغتشناسان- درباره مفهوم قسط مطالعه کرده و درنهایت مؤلفههای معنایی «عدالت» و «سهم و نصیب» را برای آن برشمردهاند، اما ازآنجاکه مفهوم عدالت، خود تیرگی معنایی دارد و مؤلفههایش روشن نیستند، همچنان جای یک مطالعه معناشناختی درباره این مفهوم کلیدی قرآنی حس میشود. نگارنده در این مقاله قصد دارد با بهرهگیری از نظریات مختلف در حوزه معناشناسی، نظیر روابط همنشینی، حوزههای معنایی و مؤلفههای معنایی و نیز استفاده از روشهای متنوع زبانشناسی تاریخی مانند ریشهشناسی، گونهشناسی و مطالعات زبانهای سامی، تحلیلی معناشناختی از واژه قرآنی «قسط» ارائه دهد. در قدم اول مؤلفههای معنایی واژه قسط براساس ریشهشناسی این واژه کشف میشوند. در قدم بعد نیز با استخراج حوزههای معنایی کاربرد قسط در قرآن کریم، حضور این مؤلفههای معنایی در بافت کاربرد آیات سنجیده خواهد شد. نتیجه آنکه قسط دارای مؤلفههای معنایی «قانون»، «حق و نصیب» و «حق و راستی» است و در قرآن کریم، در حوزههای احکام حقوقی، احکام قضایی، احکام معاملات اقتصادی و عدالت در کنشهای اجتماعی به کار رفته است.
محمدحسین اخوان طبسی؛ یحیی میرحسینی
چکیده
یکی از مباحث نظری شایان توجه در واژهپژوهی، التفات و اعتنا به مقوله «اشتراک لفظی» است. جستاری در میراث زبانی مسلمانان نشان میدهد بسیاری از لغتشناسان، به این مسأله توجه داشته و مباحث نظری آن را پیش بردهاند. با این وجود گاه در مقام عمل، اشتراک لفظی نادیده انگاشته شده و برخی لغویان در تحلیلِ چندمعناییِ دو واژه بدون تبار مشترک، ...
بیشتر
یکی از مباحث نظری شایان توجه در واژهپژوهی، التفات و اعتنا به مقوله «اشتراک لفظی» است. جستاری در میراث زبانی مسلمانان نشان میدهد بسیاری از لغتشناسان، به این مسأله توجه داشته و مباحث نظری آن را پیش بردهاند. با این وجود گاه در مقام عمل، اشتراک لفظی نادیده انگاشته شده و برخی لغویان در تحلیلِ چندمعناییِ دو واژه بدون تبار مشترک، به سمت برقراری ارتباط میان تمامی معانی آن کلمات رفتهاند و یا، آن واژگان را در شمار «اضداد» جای دادهاند؛ رویکردی که لغزشهای بسیاری در پی داشته، و به تکلفهای فراوانی انجامیده است. نمونهای از این دست، ریشه پرکاربرد «قسط» است که به دو صورت باب افعال «أقسط» و مصدر «القسط»، و نیز صورت اسمی «القاسط»، با دو معنای متفاوت در قرآن بازتاب یافته است. گاه واژه «قِسطاس» نیز از همین ریشه انگاشته میشود و مجموعِ بسامد هر سه در قرآن کریم، 29 مرتبه است. بسیاری از لغتشناسان با این پندار که واژگان فوق از بناء واحدی ساخت یافتهاند، نوعی از ارتباط میانشان جستهاند. این نوشتار میکوشد با بهرهگیری از روش «ریشهشناسی» و «معناشناسی دَرزمانی» در علم زبانشناسی تاریخی، ابتدا وامواژگی «قسطاس» و «القسط» که مبتنی بر یک الگوی تعریب شناخته شده است را نمایان سازد؛ آنگاه با مطالعه تطبیقی واژه «القاسط» و نظایر آن در دیگر زبانهای سامی، معنای دقیقتری برای این واژه فرا روی نهد. در پایان، به این نتیجه دست یافتیم که واژگان فوق، سه تبار مختلف دارند و تلاقی این سه، نوعی اشتراک لفظی است.
عبدالهادی فقهی زاده؛ حسام امامی دانالو
دوره 2، شماره 2 ، فروردین 1393، ، صفحه 115-128
چکیده
جیمز بلمی، از اسلامپژوهان غربی، با استناد به برخی اختلافهای مفسران ذیل آیه صد و چهارم از سوره «الانبیاء»، به این نتیجه حیرتانگیز دست یافته است که لفظ «سجل» در سوره «الانبیاء»، بر اثر اشتباه کاتبان وحی، از «مسجِّل» به «سِجِلّ» تغییر کرده است و در نتیجه باید به اصل نخستین خود بازگردانده شود. از این ...
بیشتر
جیمز بلمی، از اسلامپژوهان غربی، با استناد به برخی اختلافهای مفسران ذیل آیه صد و چهارم از سوره «الانبیاء»، به این نتیجه حیرتانگیز دست یافته است که لفظ «سجل» در سوره «الانبیاء»، بر اثر اشتباه کاتبان وحی، از «مسجِّل» به «سِجِلّ» تغییر کرده است و در نتیجه باید به اصل نخستین خود بازگردانده شود. از این رو در مقاله حاضر بر آنیم که ضمن گزارش کلی دیدگاه بلمی در این باره، با استفاده از منابع علمی به نقد دیدگاه او بپردازیم و مواضع خلل و ضعف استدلال او را بشناسانیم. حقایقی از تاریخ قرآن، تواتر شفاهی متن قرآن، حاکمیت قرائت بر کتابت قرآن و نه بر عکس، ظرافتهای نحوی خاص، از جمله دلایلی به شمار میروند که در این مقاله بر عدم صحت دیدگاه جیمز بلمی و نااستواری پیشنهادهای او اقامه شدهاند. جیمز بلمی، از اسلامپژوهان غربی، با استناد به برخی اختلافهای مفسران ذیل آیه صد و چهارم از سوره «الانبیاء»، به این نتیجه حیرتانگیز دست یافته است که لفظ «سجل» در سوره «الانبیاء»، بر اثر اشتباه کاتبان وحی، از «مسجِّل» به «سِجِلّ» تغییر کرده است و در نتیجه باید به اصل نخستین خود بازگردانده شود. از این رو در مقاله حاضر بر آنیم که ضمن گزارش کلی دیدگاه بلمی در این باره، با استفاده از منابع علمی به نقد دیدگاه او بپردازیم و مواضع خلل و ضعف استدلال او را بشناسانیم. حقایقی از تاریخ قرآن، تواتر شفاهی متن قرآن، حاکمیت قرائت بر کتابت قرآن و نه بر عکس، ظرافتهای نحوی خاص، از جمله دلایلی به شمار میروند که در این مقاله بر عدم صحت دیدگاه جیمز بلمی و نااستواری پیشنهادهای او اقامه شدهاند.
محمدعلی طباطبایی؛ عبدالهادی مسعودی؛ محمدعلی مهدوی راد
چکیده
آیات بسیاری در قرآن بهصراحت حاکی از تصدیق تورات و انجیل هستند. این آیات معمولاً در تضاد با آیاتی قرار میگیرند که ظاهرشان دلالت بر تحریف تورات و انجیل میکند. معمولاً عالمان مسلمان توجیهاتی دربارۀ چگونگی رفع این تعارض ارائه کردهاند که پذیرش هرکدام از آنها با چونوچراهایی همراه است؛ اما در سالهای اخیر بسیاری از قرآنپژوهان ...
بیشتر
آیات بسیاری در قرآن بهصراحت حاکی از تصدیق تورات و انجیل هستند. این آیات معمولاً در تضاد با آیاتی قرار میگیرند که ظاهرشان دلالت بر تحریف تورات و انجیل میکند. معمولاً عالمان مسلمان توجیهاتی دربارۀ چگونگی رفع این تعارض ارائه کردهاند که پذیرش هرکدام از آنها با چونوچراهایی همراه است؛ اما در سالهای اخیر بسیاری از قرآنپژوهان مسلمان و غیرمسلمان با استناد به تحلیل متنی آیات تحریف استدلال کردهاند که قرآن اصولاً هیچ سخنی راجع به وقوع تحریف لفظی در تورات و انجیل نگفته است. پژوهش حاضر، در راستای تأیید این نظریه، نقطۀ تمرکز تحلیلها را از آیات تحریف به آیات تصدیق منتقل میکند و تلاش میکند نشان دهد که اگر با استفاده از روشهای پیشنهادشده در زبانشناسی کاربردی به بررسی این دسته از آیات بپردازیم، به لایههای پنهانی دست مییابیم که خود بهتنهایی برای اثبات دیدگاه فوق، یعنی عدم اعتقاد قرآن به تحریف تورات و انجیل موجود در عصر نزول، کفایت میکند.****
تفسیر
منصور حسینی؛ محمد حسن صانعی پور؛ لیلا السادات مروجی؛ رحمت الله عبدالله زاده
چکیده
علم مناسبت یا تناسب، از قضایا و چالشهای مهم در علوم قرآنی، به شمار میرود، چنانکه این دانش در کتابهای تفسیری و علوم قرآنی مورد اهتمام و توجه ویژه ی عالمان است. این پژوهش میکوشد تناسب آیه ی اکمال را، به روش توصیفی و تحلیلی دیدگاه مفسران اهل سنت، در گذشته و حال بررسی و وجوه اشتراک و افتراق آنها را تحلیل و تطبیق میکند. اگرچه مفسران ...
بیشتر
علم مناسبت یا تناسب، از قضایا و چالشهای مهم در علوم قرآنی، به شمار میرود، چنانکه این دانش در کتابهای تفسیری و علوم قرآنی مورد اهتمام و توجه ویژه ی عالمان است. این پژوهش میکوشد تناسب آیه ی اکمال را، به روش توصیفی و تحلیلی دیدگاه مفسران اهل سنت، در گذشته و حال بررسی و وجوه اشتراک و افتراق آنها را تحلیل و تطبیق میکند. اگرچه مفسران اهل سنت آرای متفاوتی را پیرامون ساختار این آیه ارائه دادهاند، اما نظر به سیاق آیه اکمال (بخش سوم آیه سوم سوره مائده) و پیوندش با صدر (بخش اول) و ذیل (بخش سوم) آیه، آن را گزارهای معترضه میدانند که در فاصلهی بین محرمات پیش از خود و رخصت پس از آن آمده است و توجیهات گوناگونی برای تبیین این اعتراض دارند. در نقد و بررسی این رأی علاوه بر بازخوانی مقوله اعتراض در علم بلاغت و با استناد به نظر مفسران درباره شأن نزول سوره مائده (در مدینه و پیش از حجه الوداع) و تفاوت زمانی و عدم پیوستگی نزولی آن با نزول آیه اکمال (در مکه و روز عرفه یا غدیر خم) قابل تأمل است. و پس از نزول آیه اکمال و بر اساس قاعده کلی توقیفی بودن چینش آیات شاهد پیوستگی قرائتی و استدلالت تفسیری دال بر پیوستگی آن آیه هستیم.
منیر زیبائی؛ سید حسین سیدی
چکیده
قرآن بهعنوان معجزه تاریخ برای ترسیم معانی و معارف گوناگون از تمهیدات ادبی و هنری خاصی بهره گرفته و آنها را در قالبی بینظیر در دسترس همگان قرار داده است. در حوزۀ زبانشناسی روش تحلیل ساختار، روشی نوین در فهم و درک این مفاهیم است که در قالب بررسی ساختار آوایی، صرفی، نحوی و بلاغی سورهها به بررسی ارتباط میان اجزای آیات میپردازد ...
بیشتر
قرآن بهعنوان معجزه تاریخ برای ترسیم معانی و معارف گوناگون از تمهیدات ادبی و هنری خاصی بهره گرفته و آنها را در قالبی بینظیر در دسترس همگان قرار داده است. در حوزۀ زبانشناسی روش تحلیل ساختار، روشی نوین در فهم و درک این مفاهیم است که در قالب بررسی ساختار آوایی، صرفی، نحوی و بلاغی سورهها به بررسی ارتباط میان اجزای آیات میپردازد تا از طریق کشف نظام حاکم در ساخت عناصر تشکیلدهنده سوره نشان دهد که چگونه سازههای زبانی متن مضمون و محتوای آن را انتقال میدهد. سوره یوسف از سورههایی است که با مؤلفههای متنیِ ضرباهنگ، واژگان، نحو و بلاغت بینظیر خود معنای جهاد و پیکار با نفس را بهگونهای شگرف به تصویر میکشد؛ اما مقاله حاضر بهسبب گستردگیِ بحث تحلیل ساختاری، بیشتر بر تحلیل ساختار آوایی این سوره تمرکز نموده تا با واکاوی آن در قالبی توصیفی- تحلیلی، ضمن آشکار نمودن گوشههایی از لطایف، دقایق و رموز هنری و جنبههای زیباشناختی آن نشان دهد که نظام آوایی این سوره تا چه اندازه در آفرینش مضمون مبارزه و برانگیختن مخاطب و پویایی متن مؤثر بوده است. دستاورد این پژوهش نشان میدهد که ساختار آوایی سوره یوسف در کنار بافتهای متنی دیگر با غرض سوره و مضمون جهاد و پیکار با نفس کاملاً همسو بوده و قرآن از همۀ ظرفیتها و امکانات برای تبلیغ پیام سعادت بهره برده است.
معصومه آگاهی؛ عبدالهادی فقهیزاده
دوره 5، شماره 1 ، مهر 1395، ، صفحه 127-148
چکیده
رویکرد اخلاقی در تفسیر قرآن در طول تاریخ اسلام دورههای گوناگونی را پشت سر گذاشته است. این ادوار در ویژگیها و خصوصیات با هم تفاوت داشتهاند. از عصر نزول قرآن و توأمان بودن روایات تفسیری و اخلاقی تاکنون پنج دوره در تفسیر اخلاقی قابل شناسایی و تفکیک است: 1. پیدایش توجه خاص به آیات مشتمل بر نکات اخلاقی (عصر اقدمین)، 2. افول صبغه اخلاقی ...
بیشتر
رویکرد اخلاقی در تفسیر قرآن در طول تاریخ اسلام دورههای گوناگونی را پشت سر گذاشته است. این ادوار در ویژگیها و خصوصیات با هم تفاوت داشتهاند. از عصر نزول قرآن و توأمان بودن روایات تفسیری و اخلاقی تاکنون پنج دوره در تفسیر اخلاقی قابل شناسایی و تفکیک است: 1. پیدایش توجه خاص به آیات مشتمل بر نکات اخلاقی (عصر اقدمین)، 2. افول صبغه اخلاقی در تفسیر آیات (عصر متقدمان)، 3. احیاء صبغه اخلاقی در قالب تفاسیر جامع (دوره اول عصر متأخران)، 4. رشد توجه به آیات مشتمل بر نکات اخلاقی (دوره دوم عصر متأخران) 5. شکوفایی توجه به آیات مشتمل بر نکات اخلاقی (دورۀ معاصران). آنچه باعث ایجاد و آغاز هریک از این دورهها شده شرایط و فضای جامعه، نیاز مخاطبان و دغدغۀ مفسران بوده است؛ چنان که برآیند این عوامل در یک دورۀ خاص سبب شده است تا رویکرد اخلاقی در تفاسیر قرآن دچار شدت و ضعف شود. این نوشتار به معرفی دورههای گوناگون در تفسیر اخلاقی و تحلیل دلایل فراز و نشیب آن پرداخته است.
علیرضا سبحانی؛ محمد ناصحی
چکیده
مهمترین شاخصه تلاوت مطلوب قرآن کریم، ابتناء آن بر ارائه معانی و مفاهیم صحیح کلام الهی است تا از رهگذر آن هدف اصلی تلاوت که هدایتگری و معرفتافزایی است حاصل گردد. این هدف با فراگیری دانش وقف و ابتدا و بهکارگیری آن در تلاوت، قابل دستیابی است. از سوی دیگر دانش وقف و ابتدا مبتنی بر برداشتهای تفسیری عالمان این شاخه از دانشهای قرآنی ...
بیشتر
مهمترین شاخصه تلاوت مطلوب قرآن کریم، ابتناء آن بر ارائه معانی و مفاهیم صحیح کلام الهی است تا از رهگذر آن هدف اصلی تلاوت که هدایتگری و معرفتافزایی است حاصل گردد. این هدف با فراگیری دانش وقف و ابتدا و بهکارگیری آن در تلاوت، قابل دستیابی است. از سوی دیگر دانش وقف و ابتدا مبتنی بر برداشتهای تفسیری عالمان این شاخه از دانشهای قرآنی است. از این رو، مقاله حاضر با بررسی تطبیقی دیدگاههای ابوعمرو دانی و محمدعلی خلفالحسینی در دانش وقف و ابتدا و دیدگاههای تفسیری مفسران برگزیده، در جستجوی میزان دقت و صحت نظرات این دو عالم وقف و ابتدا و ارائه الگویی مطلوبتر جهت تصحیح و بهبود تلاوت قرآن کریم است. علت انتخاب دانی آن است که میتوان وی را پایهگذار معروفترین تعاریف و تقسیمبندی رایج در وقف و ابتدا دانست. محمد علی خلفالحسینی نیز از آن رو برگزیده شده است که علامتگذاریهای رایج وقف و ابتدا در بسیاری از مصاحف متداول در جهان اسلام یا بهطور کامل براساس دیدگاههای وی است یا حداقل با آن قرابت فوقالعادهای دارد. حاصل تحقیق آنکه در 60 موضع مطرح شده در 20 موضع با مفسران تطابق ندارد که 6 موضع آن رأس الآیه است که در آن دانی آنها را بیان نموده و در 14 موضع بعدی که حدأقل یکی از علماء آن را بیان نموده با نظر مفسران تطابق ندارد که علت آن پوشیده ماندن برخی از ارتباطات یا دقت مفسران از دید عالمان وقف و ابتداست.
مهدی اکبرنژاد؛ فرح توحیدی
چکیده
کیفیت ارتباط اراده انسان با مشیت الهی از مسائل پیچیدهای است که همواره ذهن بشر را به خود مشغول داشته است. آیات بسیاری از قرآن کریم بر حاکمیت اراده خداوند بر عالم- حتی بر اعمال اختیاری انسان- تأکید نموده است. این آیات گروهی از مفسران را به این باور رسانیده که انسان در اعمال - و حتی در کفر و ایمان- خود نقشی نداشته و ارادۀ وی مقهور اراده خداوند ...
بیشتر
کیفیت ارتباط اراده انسان با مشیت الهی از مسائل پیچیدهای است که همواره ذهن بشر را به خود مشغول داشته است. آیات بسیاری از قرآن کریم بر حاکمیت اراده خداوند بر عالم- حتی بر اعمال اختیاری انسان- تأکید نموده است. این آیات گروهی از مفسران را به این باور رسانیده که انسان در اعمال - و حتی در کفر و ایمان- خود نقشی نداشته و ارادۀ وی مقهور اراده خداوند است. در مقابل گروهی دیگر از مفسران از اختیار انسان جانبداری نمودهاند. در این میان سؤالی مهم بیپاسخ رها گشته و آن، چرایی تأکید قرآن کریم بر حاکمیت مشیت الهی در سراسر جهان میباشد. پژوهش حاضر- در جست و جوی پاسخی برای این سؤال- میکوشد با سنجش آراء تفسیری درباره آیات ﴿وَ لا تَقُولَنَ لِشَیْءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَدا * إِلاَّ أَن یَشاءَ اللَهُ﴾ از منظری متفاوت به این آیات نگریسته، پاسخ را بیابد. در این راستا نگارنده پس از بحث مفهومشناسی، نخست تفسیری را که - با نادیده گرفتن اراده انسان- بر تسلط اراده خداوند در جهان پای فشرده، مورد واکاوی قرار میدهد؛ سپس به مداقه در تفاسیری میپردازد که آیات را در تضاد با اراده انسان ندیدهاند؛ و در پایان به نتیجهگیری پرداخته، تبیین مینماید که باور به مفهوم این آیات با تقویت ارادۀ انسان وی را به انجام اعمال نیک راغبتر میسازد.
عبدالهادی فقهی زاده؛ محمد هادی امین ناجی؛ محمدتقی قادری رهقی
دوره 6، شماره 2 ، فروردین 1397، ، صفحه 135-152
چکیده
محمد عابد الجابری، متفکر نوپرداز مراکشی در حوزه مطالعات اسلامی، با گرایشی خاص به تفسیر قرآن کریم پرداخته است. از آراء و نظریات او میتوان احیای تفکر معتزله را برداشت کرد. در مقدمه تفسیر خود با نام مدخل الی القرآن الکریم فی التعریف بالقرآن و تفسیر خود با نام فهم القرآن الحکیم به طرح مبانی تفسیری خود مبادرت ورزیده است. ضرورت تفسیر قرآن ...
بیشتر
محمد عابد الجابری، متفکر نوپرداز مراکشی در حوزه مطالعات اسلامی، با گرایشی خاص به تفسیر قرآن کریم پرداخته است. از آراء و نظریات او میتوان احیای تفکر معتزله را برداشت کرد. در مقدمه تفسیر خود با نام مدخل الی القرآن الکریم فی التعریف بالقرآن و تفسیر خود با نام فهم القرآن الحکیم به طرح مبانی تفسیری خود مبادرت ورزیده است. ضرورت تفسیر قرآن براساس ترتیب نزول آیات، استفاده از تمام مصادر عربی و غیرعربی و اسلامی و غیراسلامی، امکان صحت روایات متفاوت یا متناقض مربوط به یک حادثه، عدم تناقض عقل با حقایق دینی، فساد تأویل باطنی از آیات، وجود ثوابت و متغیرات در کتب آسمانی، خارج از دسترس عقل نبودن شناخت دین، لزوم استنتاجات مسأله و بهرهبرداری استدلالی و برهانی از قصص قرآن، مهمترین مبانی تفسیری جابری هستند.
سمیه مسعودی نیا؛ محسن قاسم پور؛ حمیدرضا فهیمی تبار؛ حسن احمدی زاده
چکیده
ابوحامد محمد غزالی، عارف مسلمان، شخصیتی است که آراء او در حوزه اخلاق و انسانشناسی، شناخته شده است. بررسی چیستی، مصادیق و کارکردهای سعادت انسان، همواره مورد اهتمام غزالی بوده است. غزالی در بحث سعادت، دارای نظریه است و شناخت نظریه او درگرو توجه به چند مؤلفه است. نخست آنکه دانش حقیقی باید از حیث نظری و از جنبه عملی به نجات و سعادت حقیقی ...
بیشتر
ابوحامد محمد غزالی، عارف مسلمان، شخصیتی است که آراء او در حوزه اخلاق و انسانشناسی، شناخته شده است. بررسی چیستی، مصادیق و کارکردهای سعادت انسان، همواره مورد اهتمام غزالی بوده است. غزالی در بحث سعادت، دارای نظریه است و شناخت نظریه او درگرو توجه به چند مؤلفه است. نخست آنکه دانش حقیقی باید از حیث نظری و از جنبه عملی به نجات و سعادت حقیقی و اخروی او بیانجامد. رابطهی شناخت نفس و معرفت حق و شناخت دنیا و آخرت با سعادت حقیقی مؤلفه دیگر است. ارکان مسلمانی، که به نحوی به شریعت اسلام مربوط است و پای عمل به احکام شرعی به میان میآید، مؤلفه دیگری است که بستر ساز سعادت اخروی است، آراستگی به فضائل انسانی، مؤلفه واپسین در نظریه سعادت غزالی است. این همه را غزالی از آموزههای قرآنی، الهام گرفته است. جستار پیش رو، این اخذ و اقتباس قرآنی توسط غزالی را به روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی کرده است.
حسن باقریان؛ علیرضا دل افکار؛ سیدعلی علم الهدی؛ زهرا خیراللهی
چکیده
تفکر فازی و نظریه سیستم های پیچیده در اصل ناهمسازگاری به یکدیگر پیوند خوردند. مطابق این اصل که در سال 1973 مطرح شد، به فراخور پیچیدگی یک سیستم توان ما در بیان گزاره های دقیق و معنادار کاسته می شوند. در این صورت گزاره ها از قطعیت و سیاه و سفیدی و شفافیت فاصله گرفته و به گزاره هایی فازی تبدیل خواهند شد. در این جستار با روشی تحلیلی نشان داده ...
بیشتر
تفکر فازی و نظریه سیستم های پیچیده در اصل ناهمسازگاری به یکدیگر پیوند خوردند. مطابق این اصل که در سال 1973 مطرح شد، به فراخور پیچیدگی یک سیستم توان ما در بیان گزاره های دقیق و معنادار کاسته می شوند. در این صورت گزاره ها از قطعیت و سیاه و سفیدی و شفافیت فاصله گرفته و به گزاره هایی فازی تبدیل خواهند شد. در این جستار با روشی تحلیلی نشان داده ایم که زبان وحیانی قرآن با خصلت هایی که به ویژه در بین مباحث مربوط به زبان دین در دوران معاصر از خود نشان می دهد، می تواند در فضای الگوواره ای سیستم های پیچیده مورد بازخوانش قرار گیرد. در این صورت مطابق اصل ناهمسازگاری، رهیافت اساسی در تبیین و تحلیل زبان وحیانی قرآن تفکر فازی خواهد بود که در نتیجه آن گزاره های توصیفی ما از زبان قرآن به گزاره هایی بینابینی، مشکک، خاکستری، مات و غیرخطی تبدیل خواهد شد.
زهره اخوان مقدم
دوره 1، شماره 1 ، مهر 1391، ، صفحه 115-130
چکیده
مقالة حاضر با هدف بازکاویِ اعتبار و کاربرد عقل در حوزة فهم قرآن، از روایات معصومانعلیهمالسلام که وارثان و عالمان قرآن هستند، مدد میگیرد. این پژوهش، ابتدا گامی بهسوی شناخت عقل برداشته، و از ماهیت عقل، و نیز ارزش آن در کلام اهل بیتعلیهمالسلام سخن گفته است. آن هنگام، روایات معصومانعلیهمالسلام را در حیطة ارتباط عقل و فهم قرآن ...
بیشتر
مقالة حاضر با هدف بازکاویِ اعتبار و کاربرد عقل در حوزة فهم قرآن، از روایات معصومانعلیهمالسلام که وارثان و عالمان قرآن هستند، مدد میگیرد. این پژوهش، ابتدا گامی بهسوی شناخت عقل برداشته، و از ماهیت عقل، و نیز ارزش آن در کلام اهل بیتعلیهمالسلام سخن گفته است. آن هنگام، روایات معصومانعلیهمالسلام را در حیطة ارتباط عقل و فهم قرآن مطرح نموده، و ثابت میکند که ایشان نه تنها مخالف ورود عقل به حوزة قرآن نبودهاند، بلکه به انحاء گوناگون بر این عمل صحّه گذاشتهاند. پس از آن روایاتی که بهنظر میرسد موهم عدم اعتبار عقل در زمینة فهم قرآن باشد، مورد بررسی قرار گرفته و از آنها رفع تعارض و ابهام میشود، بدینصورت که یا جهت صدور اینگونه روایات، خاص است؛ و یا مخاطب آنها. در نهایت، اهمیت توجه به محدودة کارآیی عقل مورد تأکید قرار گرفته، و آفتهای عقلگرایی افراطی، گزارش شده است. این پژوهش با دو حیثیت، میتواند از نوع «کاربردی» و یا «بنیادی» باشد.
محمدرضا شاهرودی؛ حمید حسن زاده
چکیده
تفسیر قرآن کریم پس از آنکه دورههای نخستین خود را پشت سر گذاشت و حدیث (بهعنوان تنها منبع شناخت) در تفسیر قرآن نقش ایفا نکرد، صبغه اجتهادی به خود گرفت و نیازمند منابع بیشتر برای فهمی دقیقتر شد. بهویژه اینکه آن منبع، جنبه شرعی داشته و دارای سنخیت کاملی با خود قرآن از جهت انتساب به معصوم باشد. در جستجوی این مهم با منبع یا اصلی دیگر ...
بیشتر
تفسیر قرآن کریم پس از آنکه دورههای نخستین خود را پشت سر گذاشت و حدیث (بهعنوان تنها منبع شناخت) در تفسیر قرآن نقش ایفا نکرد، صبغه اجتهادی به خود گرفت و نیازمند منابع بیشتر برای فهمی دقیقتر شد. بهویژه اینکه آن منبع، جنبه شرعی داشته و دارای سنخیت کاملی با خود قرآن از جهت انتساب به معصوم باشد. در جستجوی این مهم با منبع یا اصلی دیگر برای تفسیر قرآن یعنی ادعیه رسیده از معصومان مواجه میگردیم؛ چه حجیت این ادعیه بهمثابه خبر صحیح برای تفسیر قرآن است. ادعیه دارای ظرفیت گستردهای برای تفسیر است؛ لذا میتوان به آن بهعنوان یکی از منابع تفسیری نگریست؛ چه، این معارف دینی علاوه بر فلسفۀ اصلی خود، یعنی عرض نیاز انسان در پیشگاه خالق متعالی و درخواست بخشش، دربردارندۀ وجوه مشترکی از معارف الهی با قرآن است. البته در ادعیه بهطور صریح به تفسیر آیات قرآن پرداخته نشده اما مضامین برخی از این دعاها بدون تردید، تفسیر آیاتی از قرآن محسوب میشود. تفسیر قرآن براساس ادعیه شامل گونههای مختلفی از این قرار است: تبیین اجمال مفردات، رفع ابهام آیات، تفصیل امور کلی، بیان مصداق مفاهیم، تعلیل مضامین آیات، کشف وجوه اعرابی و پاسخ به پرسشهایی که ممکن است دربارۀ یک آیه مطرح شود. همچنین در این گفتار، به رجحان تفسیر مطرحشده در دعا بر سایر آرای تفسیری توجه داده شده و به ادعیه و تفسیر بیانشده در آن، بهعنوان یکی از مرجحات در تعارض آرای تفسیری نگریسته شده است.
حسین شجاعی؛ عباس مصلائیپور
چکیده
در تفسیرقرآن، نیازمند استفاده از شاخههای متعددی از علوم عقلی و نقلی هستیم که در میان آنها، تاریخ از اهمیتی قابل توجه برخوردار است؛ علیرغم اهمیت تاریخ در تفسیرنگاری، نحوه بهکارگیری این علم در تفاسیر متقدم و متاخر، آمیخته با آسیبهایی گسترده است که از زمره آنها میتوان به اشاعه دروغ و قلب حقایق تاریخی اشاره نمود. بهسبب وجود ...
بیشتر
در تفسیرقرآن، نیازمند استفاده از شاخههای متعددی از علوم عقلی و نقلی هستیم که در میان آنها، تاریخ از اهمیتی قابل توجه برخوردار است؛ علیرغم اهمیت تاریخ در تفسیرنگاری، نحوه بهکارگیری این علم در تفاسیر متقدم و متاخر، آمیخته با آسیبهایی گسترده است که از زمره آنها میتوان به اشاعه دروغ و قلب حقایق تاریخی اشاره نمود. بهسبب وجود این آسیبها امکان اعتماد کامل به گزارههای تاریخی موجود در تفاسیر وجود ندارد؛ فلذا لازم است این اخبار در سنجه نقد قرار گیرند تا علاوه بر رفع آسیبهای آن، به بهبود و ارتقاء این علم در تفسیر قرآن کمک شود. در این راستا اولین گامی که امکان سنجش سطح وسیعی از دادههای تاریخی تفاسیر را فراهم میآورد ارائه ملاکهایی علمی برای تفکیک دادههای درست از غلط است. مقاله پیش رو با ارائه مجموعهای از ملاکها بهدنبال طرح دستگاهی انتقادی در حوزه نقد گزارههای تاریخی تفاسیر میباشد. این دستگاه انتقادی با استفاده از ظرفیتهای نقد سنتی در علوم حدیث و همچنین ملاکهای عینیگرای علم تاریخ، سعی در آن دارد تا قابلیت نقد گزارههای تاریخی تفاسیر را فراهم آورد تا بدین نحو امکان سنجش گزارههای صحیح تاریخی از سقیم آنها فراهم آید.
علی نجفی ایوکی؛ زهره زرکار
چکیده
گرچه متن قرآن کریم، متشکل از واژگان بهظاهر ساده است، اما آنسوی این واژگان، معانی ژرف و اهدافی خاص نهفته است. با درنگ و تأمل در آیات کلام وحی، به این رهیافت میرسیم که هریک از آنها بهدنبال القای مفهومی خاص به مخاطب است و در پسِ تمامی این آیات اغراضی نهفته است که زیبایی و اعجاز آیات الهی را صدچندان میکند. این اغراض، به اقتضای سیاق ...
بیشتر
گرچه متن قرآن کریم، متشکل از واژگان بهظاهر ساده است، اما آنسوی این واژگان، معانی ژرف و اهدافی خاص نهفته است. با درنگ و تأمل در آیات کلام وحی، به این رهیافت میرسیم که هریک از آنها بهدنبال القای مفهومی خاص به مخاطب است و در پسِ تمامی این آیات اغراضی نهفته است که زیبایی و اعجاز آیات الهی را صدچندان میکند. این اغراض، به اقتضای سیاق و مقامِ سخن باز میگردد و این مهم در آیاتی از قرآن که چه از لحاظ لفظی و چه از لحاظ معنوی مشابه یکدیگر هستند بیشتر جلوه مینماید؛ مقصود از آیات مشابه، آیاتی است که در عین تناسب ظاهری، تناسب معنایی نیز با یکدیگر دارند؛ اما با دقت میتوان به وجوه اختلاف آنها پی برد. نگارندگان در این پژوهش برآنند تا با شیوه توصیفی- تحلیلی، اسلوب و ساختار متنوع آیههای با تشابه لفظی و معنایی را از زوایای مختلف مورد ارزیابی و تحلیل قرار دهد. چنین برداشت میشود که علت اصلی تفاوت در ساخت کلامی جملات متشابه، تنوعبخشی به سخن، تنوع در گفتار، اهمیتبخشی به موضوع و اثرگذاری آن بر مخاطب بوده است.
محمد سبحانی نیا
چکیده
ذیل آیه 59 سوره احزاب، پس از اعلان حکم حجاب برای زنان مؤمن، عبارت ﴿ذلِکَ أَدنى أَن یُعرَفنَ فَلا یُؤذَینَ﴾ آمده است که از آن برداشتهای گوناگون صورت گرفته است. بسیاری از تفاسیر متأثر از پارهای شـأن نزولها، مقصـود از شناخته شدن را تمایز زنان آزاد از کنیزان دانستهاند و بعضی، از آن بهعنوان علت حکم به حجاب یاد کردهاند و از منتفی ...
بیشتر
ذیل آیه 59 سوره احزاب، پس از اعلان حکم حجاب برای زنان مؤمن، عبارت ﴿ذلِکَ أَدنى أَن یُعرَفنَ فَلا یُؤذَینَ﴾ آمده است که از آن برداشتهای گوناگون صورت گرفته است. بسیاری از تفاسیر متأثر از پارهای شـأن نزولها، مقصـود از شناخته شدن را تمایز زنان آزاد از کنیزان دانستهاند و بعضی، از آن بهعنوان علت حکم به حجاب یاد کردهاند و از منتفی بودن کنیزداری در عصر حاضر، به عدم لزوم حجاب رأی دادهاند. نوشته پیش رو، با توجه با قرائن درونمتنی و برونمتنی، بر آن است که آیه مذکور، برخلاف برداشت بیشتر مفسران، هرگز در مقام بیان تمایز شأن طبقاتی و اخلاقی و اجتماعی کنیزان از زنان آزاد نیست. بلکه مراد، بازشناسی زنان عفیف است. این آیه مانند موارد مشابه، تنها به فلسفه حجاب پرداخته است. درنهایت میتوان گفت: قرآن مجید، حق عفاف جنسی را برای تمامی زنان، ولو کنیزان به رسمیت شناخته است. شیوه پژوهش در این مقاله توصیفی- تحلیلی با متکی بر مبانی شناختهشده تفسیری است.
محمدهادی امینناجی؛ محمدحسن زمانی؛ رحمان آغازی
چکیده
مخالفان اسلام در معارضه با قرآن کریم و پاسخگویی به تحدی، اقدام به تألیف کتابی با نام الفرقان الحق نموده و 77 سوره ساختگی را مملو از اختلاف و تناقض و با اقتباس و تقلید فراوان از قرآن کریم ساختهاند. این مقاله که به شیوه توصیفی- تحلیلی سامان یافته، به نقد و بررسی ادعاهای این کتاب در حوزه وحیانیت و جامعیت میپردازد. نویسنده در حوزه وحیانیت، ...
بیشتر
مخالفان اسلام در معارضه با قرآن کریم و پاسخگویی به تحدی، اقدام به تألیف کتابی با نام الفرقان الحق نموده و 77 سوره ساختگی را مملو از اختلاف و تناقض و با اقتباس و تقلید فراوان از قرآن کریم ساختهاند. این مقاله که به شیوه توصیفی- تحلیلی سامان یافته، به نقد و بررسی ادعاهای این کتاب در حوزه وحیانیت و جامعیت میپردازد. نویسنده در حوزه وحیانیت، کتاب خود را وحی تلقی کرده که از طرف خداوند بر او نازل شده است، این ادعا با وجود تناقضهای فراوان و اقتباسهای گوناگون از قرآن از جهت لفظ، معنا و اسلوب، قابل نقد است. از جمله تناقضات این کتاب: آمدن و نیامدن پیامبری بعد از حضرت عیسی علیهالسلام، اعتقاد به اقانیم ثلاث و ادعای عدم شرک و استدلال با کلمات قرآن و حمله علیه آن است. همچنین نویسنده در حوزه جامعیت، با اقتباس از آیهای از قرآن، مدعی است که در کتاب او شرح همه چیز آمده است که این ادعا نیز با بررسی متن کتاب خلاف واقع است. با توجه به ادعاهای نویسنده الفرقان الحق در معارضه با قرآن در حوزههای وحیانیت و جامعیت و با وجود تناقضها و اقتباسهای متعدد و عدم جامعیت آن، دروغ بودن و ابطال همه ادعاهای آن ثابت شده است.
شادی نفیسی
چکیده
تفسیر علمی یکی از روشهای تفسیری درازدامنی است که در دوره معاصر به یک جریان تفسیری جدی با نگاشتههای متعدد تبدیل شده است. این جریان تفسیری، همواره موافقان و مخالفان سرسختی داشته است که از جهات گوناگون بر استواری یا نااستواری آن پای فشردهاند، اما در این نزاع هر یک از طرفین کمتر به مبانی توجه داشتهاند. در این مقاله شش مبنای اختصاصی ...
بیشتر
تفسیر علمی یکی از روشهای تفسیری درازدامنی است که در دوره معاصر به یک جریان تفسیری جدی با نگاشتههای متعدد تبدیل شده است. این جریان تفسیری، همواره موافقان و مخالفان سرسختی داشته است که از جهات گوناگون بر استواری یا نااستواری آن پای فشردهاند، اما در این نزاع هر یک از طرفین کمتر به مبانی توجه داشتهاند. در این مقاله شش مبنای اختصاصی مفسران علمی شناسایی شده است. مفسران علمی به اشتراک قلمرو علم و قرآن حداقل در بخشی از آیات، همسویی قرآن و علم در بیان اطلاعات هستیشناختی، پرداختن استطرادی قرآن به علم، واقعنما بودن زبان قرآن در گزارههای هستیشناختی در مقابل انگیزشی و عرفی بودن زبان آن، واقعنما بودن علم و لذا معتبر بودن آن برای تفسیر آیات الهی و دقیقتر بودن فهمی علمی از آیات قرآن که ضرورت این روش تفسیری را به دنبال دارد، باور دارند. این البته نگاهی حداقلی به تفسیر علمی است که شماری از مفسران علمی تلقیای بس فراتر به آن دارند. در این مقاله با تبیین این مبانی، باورمندی مفسران علمی به آن نشان داده شده است؛ همچنان که برخی اختلافنظرها درخصوص آن نیز طرح شده است.
زبان قرآن
سهیلا جلالی کندری؛ حدیث ریاحی
چکیده
گام نخست در شناخت مفاهیم قرآنی، شناخت هسته معنایی واژگان است. در این راستا توجه به ریشهشناسی تاریخی میتواند ما را در شناخت بهتر آن یاری رساند. جستاری در میراث زبانی مسلمانان نشان میدهد که برخی از لغتشناسان به این مسئله توجه داشته و در تبیین مفهوم یک واژه به هسته معنایی آن در زبانهای سامی دقت کردهاند. گام بعدی التفات به سیاق ...
بیشتر
گام نخست در شناخت مفاهیم قرآنی، شناخت هسته معنایی واژگان است. در این راستا توجه به ریشهشناسی تاریخی میتواند ما را در شناخت بهتر آن یاری رساند. جستاری در میراث زبانی مسلمانان نشان میدهد که برخی از لغتشناسان به این مسئله توجه داشته و در تبیین مفهوم یک واژه به هسته معنایی آن در زبانهای سامی دقت کردهاند. گام بعدی التفات به سیاق و باهمآیندها است که در نظام معنایی قرآن کریم از اهمّیّت خاصی برخوردار است. در این راستا زبانشناسی ساختاری خودنمایی خواهد کرد. در پژوهش حاضر برای شناخت واژه «ربّانیّون» از این دو روش بهره میبریم. جمهور مفسران ریشه این واژه را «ربّ» به معنای پروردگار دانسته و الفونون را زائد یا به منظور مبالغه و تفخیم برشمردهاند. در پژوهش حاضر با کاوشی در زبانهای باستانی از این ره آورد دفاع خواهیم کرد که این واژه یک وام واژه از زبان آرامی با شکل آوایی rabban (رَبّان) و لقبی برای دانشمندان و بسیاری از رؤسای مدارس دینی فلسطین بوده است. در زبان گعز نیز به استادان و آموزگاران علوم مختلف و نه صرفاً علوم دینی rabban (رَبّان) گفته میشد. معناشناسی ساختاری نظر مفسران که آنها را عامل به تورات و منقطع از غیر خدا دانستهاند، تأیید نکرده است، بلکه «ربّانیّون» را به دلیل عدم اجرای وظیفه نهی از منکر مورد سرزنش و توبیخ الهی قرار میشمرد.
فهیمه جمالی راد؛ سهیلا پیروزفر؛ مهدی جلالی
دوره 6، شماره 2 ، فروردین 1397، ، صفحه 153-174
چکیده
مفسران به دلیل اختلافنظر در مقام خلیفه در ذیل آیه «انی جاعل فی الأرض خلیفه» (بقره/30) دیدگاههای متفاوتی را مطرح کردهاند. پندارهای تفسیری آنان در مواردی چون حقیقت مصداق خلیفه و مستخلف عنه، گوناگون است. این نوشتار تلاش کرده است، به استناد بافت کلامی آیات و قواعد ادبیات عرب و قراینی نظیر برهان عقلی، روایات صحیحه، ادعیه و تاریخ ...
بیشتر
مفسران به دلیل اختلافنظر در مقام خلیفه در ذیل آیه «انی جاعل فی الأرض خلیفه» (بقره/30) دیدگاههای متفاوتی را مطرح کردهاند. پندارهای تفسیری آنان در مواردی چون حقیقت مصداق خلیفه و مستخلف عنه، گوناگون است. این نوشتار تلاش کرده است، به استناد بافت کلامی آیات و قواعد ادبیات عرب و قراینی نظیر برهان عقلی، روایات صحیحه، ادعیه و تاریخ صدر اسلام، مدلول واژه خلیفه را روشن و نشان دهد که با اثبات تقیید و تخصیص آیات، مقام خلافت تنها برای انبیاء و ائمه علیهمالسلام است و تعمیم خلافت به تمام ابناء آدم علیهالسلام جایز نیست. از سوی دیگر این مقاله تبیین نموده که مستخلف عنه خدای متعال نیست بلکه انبیاء و ائمه اطهار علیهمالسلام یکی پس از دیگری هستند و شرافت مقام خلیفه نیز به دلیل مستخلِف و معطی آن است و کاربرد اندک ترکیب خلیفة الله در متون روایی، اضافه معنوی است که حرف جرّ «من» و یا «ل» در تقدیر دارد.
ابراهیم فتح الهی
چکیده
چکیده :شناساسیِ وجوه ارتباطیِ «مطالعات قرآنی» با مباحث «علم زبانشناسی» از چند نظر حائز اهمیّت است. اولاً، به دلیل اینکه مطالعات قرآنی، از تنوع روشی برخوردار است لذا روش های مختلفِ تحقیق از جمله روش های علم زبانشناسی و روش تحلیل زبانی در مطالعات قرآنی کارآیی دارد. ثانیاً، قرآن متنی زبانی است و در قالب لفظ نازل شده است لذا ...
بیشتر
چکیده :شناساسیِ وجوه ارتباطیِ «مطالعات قرآنی» با مباحث «علم زبانشناسی» از چند نظر حائز اهمیّت است. اولاً، به دلیل اینکه مطالعات قرآنی، از تنوع روشی برخوردار است لذا روش های مختلفِ تحقیق از جمله روش های علم زبانشناسی و روش تحلیل زبانی در مطالعات قرآنی کارآیی دارد. ثانیاً، قرآن متنی زبانی است و در قالب لفظ نازل شده است لذا مثل هر متن دیگری می تواند موضوع مطالعة علم زبان شناسی قرار گیرد. بنابراین، عالم قرآنی باید نسبتِ خود را با علمِ زبانشناسی تعیین کرده و بر اساس کارآیی روش های علم زبانشناسی آن ها را در مطالعات قرآنی به کار ببندد. بر اساس یافته های پژوهش حاضر که به روش تحلیل مفهومی و مطالعات کتابخانه ای انجام شده است می توان گفت: بخش عمدهای از مطالعات مربوط به قرآن در مطالعات زبان شناسی قابل دسته بندی است. زیرا قرآن غیر از جنبه های وحیانیِ آن، متنی زبانی و از مقولة خطاب های لفظی است. همچنین یک تعامل دوسویه بین مطالعات قرآنی و حوزة دانش زبانشناسی وجود دارد. یعنی هم مطالعات قرآنی می تواند موضوع پژوهشهای زبانشناسانه قرار گیرد و هم می توان در فهم و تفسیر قرآن از نظریات، تئوری ها و دستاوردهای دانش زبان شناسی بهره برد.
احمد زارع زردینی؛ یحیی میرحسینی؛ علی محمد میرجلیلی؛ سمیرا دهقان
چکیده
یکی از الگوهای تبیین ساختار زبان قرآن کریم،«نظام زوجی/ جفت سوره» است. از جمله قرآن پژوهان معاصر که به این دیدگاه پرداخته، امین احسن اصلاحی است . مقاله حاضر به روش تحلیل انتقادی و با هدف پاسخ گویی به این سؤال که تا چه اندازه این دیدگاه میتواند در قرآن شناسی مورد توجه قرار گیرد، سامان یافته است. برای رسیدن به این هدف، با روش مثال ...
بیشتر
یکی از الگوهای تبیین ساختار زبان قرآن کریم،«نظام زوجی/ جفت سوره» است. از جمله قرآن پژوهان معاصر که به این دیدگاه پرداخته، امین احسن اصلاحی است . مقاله حاضر به روش تحلیل انتقادی و با هدف پاسخ گویی به این سؤال که تا چه اندازه این دیدگاه میتواند در قرآن شناسی مورد توجه قرار گیرد، سامان یافته است. برای رسیدن به این هدف، با روش مثال نقض، به نقد و بررسی این دیدگاه پرداخته شد. بر این اساس، از آنجا که امین احسن اصلاحی سوره نجم را با سوره پیشین یعنی سوره طور زوج دانسته است، پژوهش به روابط سوره نجم با سوره پسین خود یعنی سوره قمر پرداخته تا بتواند از یافته های آن در ارزیابی دیدگاه اصلاحی بهره ببرد. یافته های پژوهش به تایید بخشی از دیدگاه اصلاحی اشاره داشت بدین معنا که یکی از الگوهای روابط همجواری در بین سوره های قرآن کریم،همان گونه که اصلاحی اشاره نموده ، مکمل بودن دو سوره است. زیرا چنین وضعیتی در ارتباط دو سوره نجم و قمر نیز مشاهده شد،بدین گونه که این دوسوره به ترتیب موضوع« دریافت و ابلاغ وحی» را معناورزی می کنند. اما درباره دیدگاه اصلاحی که آیا در تعیین مصادیق به درستی عمل نموده یا خیر ، به نظر می رسد علی رغم دیدگاه اصلاحی، ارتباط محکمی بین سوره نجم با سوره پسین خود یعنی سوره قمر مشاهده می شود، بنابراین در تعیین اینکه سوره با سوره همجوار پیشین یا پسین زوجیت دارندباید با پژوهش های دقیق بر متن قرآن کریم، این نظام را بازطراحی نمود.